De Gulden Passer. Jaargang 49

[p. 230]

Boekbesprekingen

Répertoire des Lettres traduites d'Erasme, par A. Gerlo, avec la collaboration de Frans De Raeve, Presses Universitaires de Bruxelles, 1969, 59 pp.

Meer en meer wordt gevraagd naar vertalingen van Latijnse geschriften. Waar dit feit op zichzelf een verheugend bewijs van belangstelling in deze literatuur zou kunnen zijn, wordt onze vreugde toch zeer gedrukt als we nagaan wie om die vertalingen vragen. Dan blijkt maar al te vaak dat het niet gaat om het gewenste bredere gecultiveerde lezerspubliek, maar integendeel om mensen die de wetenschap heten te beoefenen en hun onderzoek nu willen doorvoeren met behulp van die vertalingen. Zo is het volop met Erasmus aan het vergaan: in Toronto is een volledige Engelse vertaling gelanceerd (Cf. het nieuwsblad Erasmus in English); in Brussel leidt prof. Gerlo de integrale vertaling van de correspondentie. Het ‘Répertoire’ is een in dit kader opgestelde lijst van brieven vertaald in het Duits, Engels, Spaans, Frans, Italiaans, Nederlands en Pools. Nu kan men moeilijk beweren dat zulke ondernemingen behoren tot wat noodzakelijke vulgarisatie en popularisering der wetenschap is. Een volledige Erasmus kan alleen nog vakhistorici, theologen en literatoren aanspreken, maar precies van hen moet een grondige kennis van het Latijn geëist worden. Ontbreekt die en wordt de lectuur van de oorspronkelijke teksten vervangen door vertalingen - hoe goed gemaakt ook - dan vervalt men terug in de pseudo-wetenschap, waarvan de Oudheid en de Middeleeuwen zulke afschrikwekkende voorbeelden hebben nagelaten. Veel meer dan volledige vertalingen hebben we nood aan critische uitgaven met indices en up to date commentaar.

Deze beschouwingen zijn uiteraard geen critiek op het ‘Répertoire’, dat met grote zorg is opgemaakt. Zijn verschijnen roept echter het hierboven gestelde fundamentele probleem op. Liever dan een Franse vertaling zagen we een serieuse commentaar op de brieven verschijnen. In afwachting hiervan zou een critische bibliografie van de brieven - die de vertalers in het raam van hun werk ongetwijfeld hebben moeten opstellen - reeds grote diensten bewijzen.

J. IJsewijn

H.D.L. Vervliet, Sixteenth-Century Printing Types of the Low Countries. With a foreword by Harry Carter. Amsterdam, Menno Hertzberger & C^o, 1968.

Deze omvangrijke studie - XXV + 366 pp.; 354 afbeeldingen; prijs: 3850 Fr. - is een van de meest belangwekkende bijdragen in de jongste jaren verschenen over een typografisch onderwerp in de Nederlanden.

De auteur, op dat ogenblik adjunct-conservator van het Museum Plantin-Moretus, heeft een belangrijk aandeel gehad in het klasseren en inventariseren van de zo

[p. 231]

ongelooflijk rijke verzameling stempels en matrijzen van het Museum. Zijn belangstelling werd hierdoor gericht op de studie van de lettertypes gebruikt in de Nederlanden in de 16e eeuw. Een eerste resultaat is deze monumentale verhandeling over één, maar dan ook, van Nederlands standpunt uit, vitaal facet van het onderwerp: de lettertypes zoals gecreëerd door inheemse lettersnijders. In Sixteenth-Century Printing Types of the Low Countries krijgt men dus geen overzicht van de vreemde - Franse, Italiaanse, Duitse - lettertypes, toen in de Nederlanden door typografen gebruikt in hun publicaties. Enkel de inheemse scheppingen werden weerhouden - maar, aangezien vele van deze Nederlandse creaties in de 16e en 17e eeuw hun weg vonden naar het buitenland (Engeland werd zelfs in sterke mate ‘overstroomd’ door Nederlandse types), is dit handboek eveneens geroepen grote diensten te bewijzen aan de vorsers, die de typologie bestuderen in de omliggende landen.

Enkel kan worden betreurd dat de auteur zich strak heeft gehouden aan het begrip ‘Nederlands lettersnijder’, waardoor meer in het bijzonder de zeer vruchtbare, historische uiterst belangrijke kunstenaar Robert Granjon buiten beschouwing werd gelaten - een Fransman van geboorte, wiens werk inderdaad voor een deel buiten de Nederlanden werd geconcipieerd, maar die toch gedurende ettelijke jaren te Antwerpen vertoefde en aldaar voor Plantin een indrukwekkende reeks stempels heeft gesneden.

Na een inleidend hoofdstuk over typologie, de diverse strekkingen in deze nog jonge studietak en de technische aspecten van het probleem (stempels, matrijzen, gietvormen, corpsen) volgt een rijk gedocumenteerd biografisch overzicht van de onderscheidene lettersnijders uit de Nederlanden, die het hunne hebben bijgedragen tot het fatsoeneren in de 16e eeuw van de ‘Nederlandse letter’ - Henric van Symmen (Antwerpen), Henric Pieterszoon Lettersnijder (Antwerpen, Delft, Rotterdam), Cornelis Henricszoon Lettersnijder (Delft), Jan Dingelsche alias Lettersnijder (Antwerpen), Jan Thibault (Antwerpen), Joos Lambrecht (Gent), François Guyot (Antwerpen), Gabriel Guyot (London, Middelburg, Rotterdam), Ameet Tavernier (Antwerpen), Hendrik van den Keere (Gent) - om te besluiten met de anoniemen en een paragraaf over de lettergieters.

De volgende hoofdstukken zijn gewijd aan de studie van de verschillende lettersoorten in de Nederlanden: gotiek, romein, cursief, muziek. Ze zijn geschreven zoals de voorgaande in een zakelijke maar vlotte stijl, bevattelijk, zonder overbodige uitwijdingen en met een massa details en bibliografische verwijzingen. Het corps van het werk (pp. 81-354) wordt gevormd door de inventaris van de lettertypes in de Nederlanden, systematisch, soort na soort, corps na corps, elk geïllustreerd: in totaal worden niet min dan 146 (74 gotiek, 35 romein, 17 cursief, 3 exotische soorten [Arabisch, Ethiopisch, Samaritaans], en 17 muziek) in de Nederlanden ontstane lettersoorten gedetailleerd, besproken en in hun historisch perspectief geplaatst: een model in zijn soort en voor de belangstellenden een ware goudmijn.

Dr. L. Voet