De Gulden Passer. Jaargang 36

[p. 122]

Nog de vroedvrouwenkatechismus van F.D. Vandaele
door Dr. L. Elaut
(Gent)

Onder verwijzing naar onze bijdrage in De Gulden Passer over de laatste nederlandstalige vroedvrouwenkatechismus⁽¹⁾ werd door Dr Luc Indestege onze aandacht gevestigd op een eksemplaar van Onderwys voor de Leerlingen dat afwijkt van de eksemplaren die wij onder onze ogen hadden, en dat hij in zijn bibliotheek bezit.

Dat eksemplaar is een uniek stuk vermits het op een schutblad de eigen handtekening van de auteur zelf draagt F.D. Vandaele. Med.

Daarenboven behelst het een opdracht ‘Aen Seer Edele, Weirde ende Voorsienige Heeren, Myn Heeren van het Magistraet der Saele en Casselrye van Yper’... volgen de namen van baljuw, schepenen, pensionarissen en griffiers.

Alle eksemplaren die wij zagen en die overigens niet zo zeldzaam zijn in de biblioteken en in het privé bezit, hebben een opdracht aan de heren van het ‘Magistraet der Stad Cortryck’. Voorts bevat Indestege's eksemplaar een vijf bladzijden lang woord vooraf van F.D. Vandaele, weerom voor de ‘Edele, Weirde ende Voorsienige Heeren’ echter zonder vermelding van Ieper of Kortrijk. Het woord vooraf ontbreekt in de kortijkse eksemplaren.

Men zou verwachten dat het voor de magistraat van Ieper bedoeld is; vermits de auteur hun naam vooraan gezet heeft, ligt het voor de hand. Doch bij het doorlezen van dat woord vooraf,

(1) De Gulden Passer, XXXIII, 1955, blz. 92.

[p. 123]

klopt het helemaal niet meer, daar men tot zijn verbazing verneemt dat het ‘door den wysen ende raed-rypen Keus van de Edele Overheden der Stad Cortryk’ is geweest dat de kursus voor vroedvrouwen werd ingericht en Vandaele zijn katechismus opgesteld heeft.

De aangelegenheid gaat er nog verwarder uitzien wanneer men verder uit dat woord vooraf verneemt dat het dhr De Limon, schepen van de stad Ieper, is die aan de lessencyklus door ‘Syne geduerige Tégenwoordigheyd ende op alles waekende oog’ een volkomen sukses verzekerd heeft. Het blijkt dan ook nog dat het ‘den Ervaeren Heer J. Coutanceau, eersten Konstvertoonder der Vroe-Vrauw Du Coudray’ is geweest die de lessen aan de vlaamse vroedvrouwen heeft gegeven. Vandaele zelf verklaart dat hij ‘verkooren (werd) om hulp te bieden, soo in het mondelings vertaelen der fransche Lessen, als in het opstellen van een Onderwys ten gerieven der Leerlingen.’

Kan een plauzibele verklaring voor de schijnbaar dubbelzinnige situatie met die lessen en de daaruit ontstane vroedvrouwenkatechismus gegeven worden? We vermenen dat de vork zo aan de steel zit.

De eigenlijke vroedkundige tekst en de afbeeldingen van het traktaat Onderwys voor de Leerlingen, is dezelfde in alle eksemplaren. Zij kwamen allemaal van ene en dezelfde pers; een nauwgezette kontrole van bladspiegel en druksel laat daaromtrent geen twijfel rijzen. Zoals wij in onze eerste bijdrage schreven, is J.F. Moerman uit Ieper de uitgever en drukker geweest. Voor F. Snellaert's aantekening dat er een uitgave te Kortrijk bij J. De Langhe verscheen, is er geen houvast.

Er werden terwille van lokale en opportunistische overwegingen sommige eksemplaren van een verschillende opdracht en woord vooraf voorzien.

De uitgever J. de Langhe uit Kortrijk zal er een zeker aantal voor zijn rekening genomen en die op zijn naam in de handel gebracht hebben: zo'n eksemplaar heeft F. Snellaert gezien. Voor een zeker aantal eksemplaren werd een opdracht aan de magistraten van Kortrijk bedacht, voor een ander aantal eksemplaren een opdracht aan de magistraten van Ieper.

[p. 124]

Het is duidelijk dat de vroedkundige lessen die het aanzien gaven aan de laatste vroedvrouwenkatechismus in onze streken onder het toezicht stonden van de ieperse schepen De Limon en te Ieper plaats hadden. Zoals ook in Oost Vlaanderen geschiedde, sloegen twee kasselrijen de handen in elkaar om een lessencyklus in te richten en de vroedvrouwen er heen te zenden. Het moet dan geen verwondering wekken dat de drukkers-uitgevers de eksemplaren van de katechismus, van een verschillende opdracht voorzien, op de markt brachten; deze opdracht was natuurlijk verschillend voor de heren van Kortrijk en voor die van Ieper. Het volstond enkele bladen minder of meer te laten drukken en met de te koop gestelde eksemplaren in te laten binden om voor elks gading, eigendunkelijkheid en lichtgeraaktheid een bevredigende oplossing te brengen. Daarmede hebben de bibliofielen van thans een kolfje te meer naar hun hand.

We bedanken de heer Luc Indestege dat hij ons zijn zeldzaam ‘iepers’ eksemplaar ter inzage zond.

Résumé français

Le dernier catéchisme pour accoucheuses en langue néerlandaise parut en 1775. Il fut composé par le poète-médecin F.D. Vandaele d'Ypres, lors du cours d'obstétrique professé par Angélique Du Coudray, accoucheuse de la ville de Paris, à la requête des autorités des châtellenies réunies de Courtrai et d'Ypres. Ceci explique l'existence d'exemplaires en apparence différents; mais cette différence n'intéresse en fait que la dédicace aux autorités des deux châtellenies. Le texte et les illustrations sont identiques pour tous les exemplaires; l'imprimeur est J.F. Moerman d'Ypres. Par le truchement de ces dédicaces, les éditeurs ménagèrent les susceptibilités des magistrats, sans nuire à leurs propres intérêts matériels.