De Gulden Passer. Jaargang 33

[p. 42]

Bijdrage tot de bibliographie van de vroege drukken van Hendrik Conscience⁽¹⁾
door H. Dirkx
(Antwerpen)

Aenspraek tot het Vlaemsche volk

Oorspronkelijke Uitgave

AENSPRAEK // TOT HET // VLAEMSCHE VOLK // GEDAEN DOOR // HENDRIK CONSCIENCE, // Op den vlaemschen Schouwburg te Antwerpen. // (6 FEB. 1839) // [een filet] // PRYS 10 CENTS. // [een filet] // TE ANTWERPEN, // TER BOEKDRUKKERY VAN L.J. DE CORT.
220 × 145 mm.
12 blz.
De titelpagina doet tevens dienst als omslag en is niet in de paginering begrepen.
Aenspraek tot het Vlaemsche volk gedaen door Hendrik Conscience op den Vlaemschen Schouwburg te Antwerpen (6 Feb. 1839).
[1]-12
[ondert.] Johan Alf. De Laet. Hendrik Conscience.
[onderaan:] Ter drukkery van L.J. De Cort.

Omslag

Crême papier, zwarte druk.

Blz. 1. De bovengemelde titel in een romantische omlijsting.

Blz. 2, 3, 4 en rug. Onbedrukt.

(1) Zie ook De Gulden Passer, 1952, Nrs 1 en 2 en 1953, Nrs 1 en 2.

[p. *7]

[p. 43]

Waarschijnlijk werd van dit vlugschrift een grote oplage gedrukt, anders zou het nu veel zeldzamer geworden zijn.

Ingenaaid
Antwerpen: Arch. en Museum v.h. Vlaamse Cultuurleven, J. De Gée, F. Vander Loo, H. Dirkx.

De ‘Aenspraek’ is een heftige strijdrede tegen de 12 Artikelen van de Conferentie van Londen, waarbij België een gedeelte van het grondgebied van de provinciën Limburg en Luxemburg moest afstaan. In de ‘Geschiedenis mijner Jeugd’⁽¹⁾ verhaalt Conscience:

‘Een gedeelte mijner aanhoorders, waaronder vele jonge schilders en leerlingen der Akademie van beeldende kunsten, waren naar de Groote Markt geloopen en hadden daar onder den vrijheidsboom vaderlandsche liederen aangeheven en allerlei kreten van bedreiging tegen de meestbekende voorstanders eener onmiddellijke onderwerping laten hooren. Voor de woning des burgemeesters Le Grelle, hadden zij zich aangesteld als wilden zij de vensters met steenen inwerpen. Beducht voor onlusten of volksoploop, hadden de overheden den ganschen nacht gewaakt; en waarschijnlijk dat vele kooplieden en voorname burgers tot den volgenden dag in groote ongerustheid verkeerden.
Mij werd de schuld dezer voorvallen op den hals gelegd. Een gedeelte der Vlaamsche taalminnaars, en zelfs velen mijner vorige vrienden, keerden met vurigen haat tegen mij; de minst onverzoenbaren kwamen mij opzoeken, deden mij bittere verwijten en zeiden mij onbewimpeld, dat mijne letterkundige loopbaan voor altoos was gesloten, ja, dat ik in Antwerpen voortaan niets meer te verwachten had dan eene onophoudende vervolging.
Het openbaar gerucht, door de vijanden der Omwenteling van 1830 verspreid en door lichtgeloovige lieden aanvaard, legde mij dingen in den mond, welke ik geenszins had gezegd. Volgens de ergste meeningen, had ik het volk tot eenen onmiddellijken opstand aangedreven en tot wraak en gewelddadigheid tegen zekere aanzienlijke burgers opgehitst.
Om niet onder het gewicht van zulke onrechtvaardige aantijging gebukt te blijven, deed ik in allerhaast de geschrevene redevoering drukken zooals ik ze uitgesproken had’.

(1) Brussel, J. Lebègue & Cie, [1887], oorspronkelijke uitgave, blz. 274.

[p. 44]

Gedichten en redevoeringen uitgesproken door verschillende persoonen ter gelegenheid der verheffing van den heere ridder Gustaf Wappers tot bestierder der koninglyke akademie van Antwerpen

Oorspronkelijke Uitgave

GEDICHTEN EN REDEVOERINGEN // UITGESPROKEN DOOR // VERSCHILLENDE PERSOONEN // TER GELEGENHEID DER VERHEFFING VAN DEN HEERE RIDDER // GUSTAF WAPPERS // TOT BESTIERDER DER KONINGLYKE AKADEMIE VAN ANTWERPEN. // verzameld en uitgegeven door // HENDRIK CONSCIENCE. // [een filet] // Antwerpen, // TER DRUKKERY VAN L.J. DE CORT. // [een klein filet] // 1840.
210 × 138 mm.
44 blz.

Voorhandse titel	[1]
Wit	[2]
Titelpagina	[3]
Wit	[4]
Tekst	[5]-44

Omslag

Geel papier, zwarte druk. De vóór- en achterzijden van het omslag zijn geplakt op zeer dun karton. Witte schutbladen.
Vóórzijde. De titelopgave in een omlijsting van een enkel en een dubbel filet, waartussen ornamenten.
Achterzijde en rug. Onbedrukt.
Ingenaaid
Antwerpen: H. Dirkx, F. Vander Loo, Fr. Leytens.

Keurig uitgegeven boekje.

[p. 45]

Dat dit werk niet in de smaak viel van Conscience's Vlaamsgezinde vrienden, blijkt uit een brief⁽¹⁾, gedateerd 15 april 1840, van F.A. Snellaert aan J.A. De Laet: ‘Maer Jan, wat heeft Conscience daer verzameld en uitgegeven? Ik veronderstel dat de fransche verzen er voor de grap in staen’.

Op blz. 40-41 geeft Conscience nochtans een amusant beeld van een Antwerps volksfeest in 1840:

‘Zoodra Gustaf Wappers door zyne stadgenoten was bemerkt, klom een ongemeen gejuich in de hoogte, het muzyk ving aen en alle de blyde galmen, alle de opgeworpen klanken verwarden zich, en smolten te saem in een ontzagchelyk feestgejoel. Over dit tafereel smeten de lichtende fakkels en de pektonnen eenen plechtigen toon, die de aenschouwers tot de middeleeuwen terugtooverde, en waerlyk! het geleek naeuw aen die volksfeesten welke de kronyken ons zoo treffend voorstellen. Nog grooter werd de bewondering wanneer er op verschillende plaetsen door de leerlingen der Akademie, bengaels-of-rood vuer onsteken werd: dan scheen alles, tot de lucht zelf, gloeiend en brandend, en een schaterend gejuich klom bij herhaelde malen uit de scharen op’.

(1) Dr. A. Jacob, Briefwisseling van, met en over Hendrik Conscience, Gent, 1914, 2^e deel, blz. 94.

[p. 46]

Hoe men schilder wordt

Oorspronkelijke Uitgave

HOE MEN // SCHILDER WORDT. // EENE WARE GESCHIEDENIS // VAN // EENEN SCHILDER DIE NOG LEEFT, // DOOR // Hendrik Conscience. // [een vignet: dezelfde jongenskop als op blz. 8] // ANTWERPEN, // DRUKKERY VAN J.E. BUSCHMANN. // [een klein filet] // 1843.
240 × 160 mm.
[4], 71 blz., een titelplaat beschut door een zijdepapier.

Wit	[1]-[2]
Voorhandse titel	[3]
Wit	[4]
Titelplaat
Titelpagina	[1]
Wit	[2]
Opdracht: ‘Ten bewyze van vriendschap opgedragen aen den Heere Edwardus Dujardin, Professor by de Koninglyke Akademie van Antwerpen’.	[3]
Wit	[4]
Hoe men schilder wordt.	[5]-71
Wit	[72]

De titelplaat, een ets, is gesigneerd ‘E. Dujardin 1842’. In de tekst zijn er 31 houtsneden; 5 hiervan zijn versierde initialen (een voor elk hoofdstuk). Sommige houtsneden dragen de naam van de graveur, [H.] Brown, en van de tekenaars, [G.] Wappers, [J.] Van Lerius, D[ujardin?].
Omslag
Geel papier, zwarte druk en illustratie.
Blz. 1. De titelopgave en als vignet een schildersdoos met palet en penselen.
Het geheel omlijst door twee filets met versiering in de vier hoeken.
Blz. 2, 3, 4 en rug. Onbedrukt.

Soms treft men deze eerste druk aan in een linnen uitgeversband met goudversiering op de platten en de rug.

Enkele ex. werden op zwaar papier gedrukt.

[p. 47]

Ex. op gewoon papier:

Ingenaaid. Antwerpen: H. Dirkx.

Halve band uit de tijd, zwart segrijn. Antwerpen: Dr. L. Van Bogaert.

Halve band uit de tijd, rood kalfsleder. Antwerpen: Ch. Bellemans.

Ex. op zwaar papier:

Linnen uitgeversband met goudversiering; op de rug: ‘CONSCIENCE // HOE MEN // SCHILDER // WORDT // I. druk’; vergulde sneden. Antwerpen: H. Dirkx.

Halve band uit de tijd, groen bezaan. Antwerpen: F. Vander Loo.

Mooi en karakteristiek boekje, dat in minder dan veertien dagen was uitverkocht⁽¹⁾. Ingenaaid, met het omslag in gave toestand, is het moeilijk te vinden. Het werd namelijk, niet het minst door kinderen, gretig gelezen, terwijl het zeer kwetsbaar was met zijn broos omslag en zijn vrij groot formaat.

De uitgave werd aangekondigd door een prospectus⁽²⁾ en een affiche⁽³⁾, die ik tot nog toe vruchteloos zocht.

(1) Dr. A. Jacob, Briefwisseling van, met en over Hendrik Conscience. Eerste deel. Gent, 1913, blz. 112.

(2) Ibid., blz. 111.

(3) L. von Ploennies, Reise-Erinnerungen aus Belgien, Berlin, 1845, blz. 241.