Logo DBNL
De Gulden Passer. Jaargang 25 (1947)

De Gulden Passer. Jaargang 25

(1947)– [tijdschrift] Gulden Passer, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Een en ander over de Verdussens
door Henry L.V. de Groote
(Antwerpen)

Inleiding

Z.E.H. kanunnik Leop. Le Clercq liet in dit tijdschrift(1) een merkwaardige studie verschijnen over de catalogussen van de Verdussens; onze bijdrage ware wellicht nooit verschenen, hadden wij zijn kostbare inlichtingen moeten missen. Indien wij deze losse nota's in druk geven, dan is het omdat kanunnik Le Clercq verklaart dat elke bijdrage, hoe gering ook, over deze Antwerpse drukkersfamilie wellicht welkom zal zijn, daar het weinige dat over haar gepubliceerd werd onjuist of vaag is, omdat de genealogie heel moeilijk kan ontcijferd worden wegens gelijkluidende voornamen van verscheidene van haar leden(2).

Wat wij dus over deze drukkers vonden, is aanleiding geweest tot het opmaken vooreerst van een betrouwbare geslachtslijst. Deze bevat bijna uitsluitend die leden welke het bedrijf van boekdrukker of boekhandelaar uitoefenden; de andere werden in het algemeen buiten beschouwing gelaten. Voor de door E.H. Le Clercq behandelde takken steunen wij op zijn gegevens; de genealogische aantekeningen van Bisschops en Sabbe werden benut na controle aan de hand van de Antwerpse parochieregisters. Verder werden de inschrijvingen in de Liggeren van St. Lucasgilde over-

genomen, waarbij bleek dat de uitgevers er vaak onjuiste verklaringen aan toevoegden(3).

Wij beschouwen het genealogische gedeelte als werkmateriaal voor anderen. Het zou ons genoegen doen ingeval belangstellenden in familiekunde ons op aanvullingen, vergissingen of nalatigheden wezen, en hierbij denken wij aan de Antwerpse kring voor Familiekunde. De ‘Schakel’ kan een verbinding met de gemeenschap worden, en wij hebben in de eerste plaats op het oog onze achttiendeeuwse Antwerpse boekdrukkers, zij die tot nogtoe zo stiefmoederlijk behandeld werden; hun namen vindt men bij Olthoff en in de Liggeren.

Na de genealogische gegevens behandelen wij de woonplaatsen en de uithangborden, en trachten de duur van de bedrijvigheid vast te stellen. Daarop volgen de raadselachtige H.I. Verdussen, enkele verbeteringen op hetgeen reeds over dit drukkersgeslacht gepubliceerd werd, beschouwingen over hun vroegste activiteit, die vooral tot doel hebben het initiatief van de stamvader te doen uitschijnen, om ten slotte de catalogus van het sterfhuis van Johannes Hieronymus Verdussen te behandelen, met een paar van zijn vroegere veilingscatalogussen.

Om hun bereidvaardigheid danken wij het personeel van het Antwerpse stadsarchief, vooral Heer onderoverste Jan Cools, en Heer J. Bel van het museum Plantin-Moretus.



illustratie
I GENEALOGISCHE GEGEVENS OVER DE VERDUSSENS


I. - Hieronymus I, o ± 1553. Poorter van Antwerpen 19.8.1575. × OLV 8.12.1579 Maria Schyffs. Meester boekverkoper in St. Lucasgilde 1585/6. Octrooi 9.5.1589. Hij † OLV Zd 27.9.1935, zij † OLV Zd 9.9.1629. 10 kinderen, waaronder 6 zonen. Cf. Bisschops en M. Sabbe.

 

Kinderen van I.

 

II 1. - Hieronymus II, 2e kind, 1e zoon, o OLV 5.4.1583, × OLV Zd 1.1.1617 Elisabeth Emons, o OLV 10.8.1598. Meester 1635/6. Hij † OLV Zd 7.4.1653, zij † OLV Zd 12.6.1639. 11 kinderen, waaronder 7 zonen. Cf. Bisschops.

II 2. - Joannes, 5e kind, 3e zoon (de 2e sterft jong), o OLV 16.9.1590, × OLV 13.5.1612 Barbara van Souwen, o ± 1590. Hij † na 1637, zij † 17.9.1658.

II 3. - Guilielmus, 6e kind, 4e zoon, o OLV 30.12.1592, × OLV Nd 19.4.1616 Barbara Mols. Meester 1613. Hij † OLV Nd 11.9.1667, zij † OLV 28.1.1657.

 

Kinderen van II 1.

 

III 1a. - Hieronymys III, 1e kind, o OLV 17.5.1620, × 1o OLV Nd 20.6.1649 Catharina Tasse, † OLV Zd 31.3.1650; 2o OLV Zd 1.6.1652 Sara Aertsens, o OLV 3.12.1623. Octrooi 24.10.1653. Meester 1657/8. Hij † OLV Zd 4.5.1687, zij † S. Jacobs 19.9.1702. 1 kind uit eerste, en 5 uit tweede huwelijk.

III 1b. - Maria, 3e kind, o OLV 23.4.1623.

III 1c. - Joannes Baptista I, 5e kind, 3e zoon (de 2e sterft jong), o OLV Zd 7.11.1625, × 17.4.1657 Sara Anna Van Wesenbeeck uit Middelburg. Octrooi 8.8.1654. Meester 1655/6. Hij † OLV Zd 30.12.1689, zij † OLV Zd 15.11.1718.

III 1d. - Franciscus, 6e kind, 4e zoon, o OLV Zd 6.12.1628. Meester 1660/1. † OLV Nd 26.3.1669, ongehuwd.

 

Kinderen van II 2.

 

III 2a. - Margaretha, o OLV Nd 7.9.1615, × S. Jacobs 1.8. 1640 Artus Quellin de oude; † 12.2.1668.

III 2b. - Joannes, o OLV Nd 2.2.1617.

III 2c. - Barbara, o OLV Nd 27.10.1620.

III 2d. - Guilielmus, o OLV Nd 6.4.1623.

 

Kinderen van II 3.

 

III 3a. - Cornelia, o OLV Nd 12.2.1617.

III 3b. - Maria, o OLV Nd 14.1.1618. Meester 1683/4. † 12.1. 1691.

III 3c. - Clara, o OLV Nd 2.6.1619, jong gestorven.

III 3d. - Petrus, o OLV Nd 2.7.1620. Meester 1657/8. † OLV Nd 19.2.1677, waarschijnlijk ongehuwd.

III 3e. - Guilielmus, o OLV Nd 6.3.1622.

III 3f. - Clara, o OLV Nd 10.10.1623. Meester 1690/1. † OLV Nd 7.1.1695.

III 3g. - Hieronymus IV, o OLV Nd 6.5.1625, × Cornelia Maes. Meester 1643/4. † ± 1694? Had 3 dochters, allen ged. S. Andries: Anna Maria, o 12.12.1653; Anna, o 1.12.1658; Barbara, o 12.12.1664. Cf. M. Sabbe.

III 3h. - Jacobus, o OLV Nd 18.10.1627. Waarschijnlijk † na 1694.

III 3i. - Henricus, o OLV Nd 6.1.1630, jong gestorven.

III 3j. - Henricus, o OLV Nd 8.3.1632, † 18.4.1684, waarschijnlijk ongehuwd.

III 3k. - Carolina, o OLV Nd 2.3.1634.

III 3l. - Barbara, o OLV Nd 7.10.1636.

 

Kinderen van III 1a.

 

IV 1a. - Hieronymus V, zoon van eerste huwelijk, o OLV Zd 26.3.1650, × OLV Zd 8.12.1683 Maria Cornelia Verhulst, o OLV Zd 23.9.1662. Octrooi 20.3.1684. Meester 1683/4. Hij † 1713? Zij † later? 7 kinderen, waaronder 6 zonen. Cf. Bisschops.

IV 1b. - Henricus, 1e kind van tweede huwelijk, o OLV Zd 14.3.1653, × OLV Zd 10.7.1689 Anna Margaretha Blanckaert, o OLV Zd 13.6.1670. Octrooi 13.5.1692. Meester 1691/2. Hij † OLV Zd 3.2.1721, zij † OLV Zd 17.5.1750.

IV 1c. - Guilielmus, 3e kind van tweede huwelijk, o OLV Zd 9.6.1658, † OLV Nd 18.10.1733, ongehuwd.

IV 1d. - Cornelius I, 4e kind van tweede huwelijk, o OLV Zd

20.9.1661, × Isabella Gillis. Octrooi 6.7.1693. Meester 1692/3. Hij † OLV Nd 27.3.1728, weduwnaar zonder nakomelingschap.

 

Kind van III 1c.

 

IV 2. - Joannes Baptista II, oudste zoon, o OLV Zd 19.11.1659, × 1o 22.5.1693 Catharina Oertmans, † 26.5.1694; 2o 20.2.1695 Isabella Van den Bosch. Octrooi 14.8.1713. Meester 1692/3. Hij † OLV Zd 4.6.1759 zij † 9.1.1724. Cf. L. Le Clercq.

 

Kinderen van IV 1a.

 

V 1a. - Hieronymus, 1e kind, o OLV Zd 6.6.1686. Waarschijnlijk jong gestorven.

V 1b. - Hieronymus VI, 2e kind, o OLV Zd 12.1.1688, × ± 23.1.1719 in 4e gr. Anna Arnoldina Swijsen, o Breda ± 1697. Octrooi 5.11.1717. Meester 1717/8. Hij † OLV Nd 1.2.1738, zij † OLV Nd 22.5.1779. 12 kinderen, waaronder 3 zonen. Cf. Bisschops.

V 1c. - Martinus, 6e kind, 5e zoon, o OLV Nd 21.11.1694. × OLV Zd 6.5.1720 Maria Catharina de Lannoy. Octrooi 8.7.1720. Meester 1719/20. Hij † OLV Zd 13.5.1761, zij † na 1777? 9 kinderen, waaronder 7 zonen. Cf. Bisschops.

V 1d. - Franciscus, 7e kind, 6e zoon, o OLV Nd 22.8.1697, † zonder nakomelingschap.

 

Kinderen van IV 1b.

 

V 2a. - Hieronymus, o OLV Zd 30.4.1695.

V 2b. - Cornelius II, o OLV Zd 17.6.1706, × OLV Zd 1.10.1730 Isabella Catharina Wellens, o OLV Zd 31.1.1707. Hij † OLV Zd 22.3.1748, zij † 21.10.1769.

 

Kind van IV 2.

 

V 3. - Joannes Baptista III, o OLV Zd 15.12.1698. Octrooi 11.10.1760. † OLV Zd 13.10.1773, ongehuwd. Cf. L. Le Clercq.

 

Kinderen van V 1b.

 

VI 1a. - Hieronymus Jacobus, 7e kind, 1e zoon, o OLV Nd 4.1.1728. Waarschijnlijk jong gestorven.

VI 1b. - Hieronymus [VII] Joannes, 10e kind, 2e zoon, o OLV Nd 27.12.1733, × OLV Nd 20.7.1761 Anna Margarita Mertens, o ± 1725. Octrooi 21.8.1761. Meester 10.9.1761. Hij † OLV Nd 25.11.1794, zij † S. Andries 30.9.1800.

VI 1c. - Joannes Baptista, 12e kind, 3e zoon, o OLV Nd 16.3.1738, posthumus, × Maria Elisabeth Cornelia Wittens, o Breda 7.1.1740. Hij † Herentals 16.6.1780, zij † begijnhof Lier 7.4.1796.

 

Kind van V 1c.

 

VI 2. - Joannes Hieronymus, 3e kind, 3e zoon, o OLV Zd 10.9.1724. Octrooi 2.6.1761. Meester 13.7.1761. † OLV Zd 6.8.1782, ongehuwd.

 

Kinderen van V 2b.

 

VI 3a. - Catharina Isabella Cornelia, o OLV Zd 28.7.1732, × Joannes Henricus Van Soest. † 1794.

VI 3b. - Cornelius Franciscus, o OLV Zd 7.10.1733. Octrooi 4.9.1752. Meester 7.9.1752. † OLV Zd 24.9.1766.

VI 3c. - Petrus Antonius, o OLV Zd 12.6.1737, × OLV Zd 30.5.1767 Aldegundis Rebecca Martina Cels, o OLV Zd 10.11.1743. Hij † OLV Zd 25.10.1790, zij † 9.9.1832.

VI 3d. - Joannes Paulus, o OLV Zd 14.11.1738. Octrooi 28.10. 1766. Meester 10.2.1767. † 11.7.1803 (22 Messidor jaar 11) zonder nakomelingschap.

 

Kinderen van VI 3c.

 

VII 1. - Henricus Petrus, o OLV Zd 14.8.1778, † 4.5.1857 ongehuwd.

VII 2 - Franciscus Antonius, o OLV Zd 12.5.1783, × S. Carolus 17.4.1833 Joanna Borrekens, o Philadelphia, V.S.A. 20.5.1804. Hij † 11-5-1850, zij † 9.4.1876.

II. - Aanduiding van woonplaatsen, en van begin en einde der drukkersbedrijvigheid van de verscheidene takken. - uithangborden

1. - Hieronymus I, II en III

I. - Hieronymus I wordt van 8.12.1579 af vermeld onder de huurders van de kerkfabriek van O.L. Vrouw. Op 9.5.1589 begint hij zijn bedrijf als boekdrukker, en op 1 October van hetzelfde jaar huurt hij van deze kerkfabriek aan de noordzijde van O.L. Vrouwekerkhof, het zogenaamde ‘klein kerkhof’, naast het hoekhuis van de Torfbrug, dat ‘Het Paradys’ wordt genaamd, een huis waar hij zal uithangen ‘In de X Geboden’ (later wijk 1, nr 761, Blauw Moezelstraat nr 19, nu nr 10) (arch. kerkf. O.L. Vrouw, 1589, fo 10). In 1606 koopt hij het eigendom aan de Kammerstraat, maar betrekt het niet. Integendeel, in ditzelfde jaar huurt hij nog een huis bij van de kerkfabriek, aan de Blauw Moezelstraat, twee huizen verder dan de X Geboden, dus nu nr 8. Zijn eerstgehuurde woning blijft hij betrekken, en drukt er in 1614 nog de werken B 114614 en A 2760 Mus. Plantin M.(4). Einde 1614 huurt Gillis du Mont, reeds huurder van het voornoemde ‘Paradys’, ook de aanpalende woning van Verdussen, zodat wij mogen veronderstellen dat deze laatste zijn eigendom aan de Kammerstraat is gaan betrekken (Korte Kammerstraat, wijk 4, nr 2775, nu nr 6). Een druk van 1617(5), vermeldt alleszins het nieuwe adres: Kammerstraat, In de rode Leeuw. Maar het huis dat hij in 1606 van de kerkfabriek van O.L. Vrouw bijhuurde, en dat wij als ‘De Vuurpijp’ leren kennen, houdt hij steeds in huur! De ligging is dus, van de Torfbrug de Blauw Moezelstraat ingaande, rechts het hoekhuis het Paradijs; dan de eerste woning van Verdussen,

de X Geboden; dan nog een huis; daarop volgt De Vuurpijp, en daarop een huis genaamd de Prince van Parma. In 1619 bekomt het huis De Vuurpijp nieuwe huurders. Zoals hieronder bij Guilielmus aangetekend, wordt de woning door een gang gescheiden: het voorhuis huurt Marten Wierts, en het achterhuis wordt in huur genomen door de vierde zoon van Hieronymus, nl. Guilielmus Verdussen.

Hieronymus I blijft de ‘Rode Leeuw’ bewonen tot aan zijn dood, 27.9.1635. Bepaald sedert 1623 drukte hij in samenwerking met zijn zoon Hieronymus II.

 

II 1. - Hieronymus II bleef het ouderlijk huis aan de Kammerstraat ‘In de rode Leeuw’ bewonen. Het uithangbord werd bepaald sedert 1652 veranderd in ‘In de gulde Leeuw’. Bepaald sedert 1623 de vennoot van zijn vader, en van 27.9.1635 af tot aan zijn dood, 7.4.1653, zelfstandig.

 

III 1a. - Hieronymus III bleef insgelijks het ouderlijk huis aan de Kammerstraat, ‘In de gulde Leeuw’ bewonen. Sedert 1647 vennoot van zijn vader, en van 7.4.1653 af zijn opvolger. Van 24.4.1654 tot 1.1.1671 drukte hij vooral Spaanse werken in vennootschap met zijn broeder Joannes Baptista I; daarna ieder zelfstandig, alhoewel tot 1675 af en toe nog drukken onder gemeenschappelijke naam verschijnen. Werkzaam tot 4.5.1687.

Weduwe Hieronymus III (Sara Aertsens) en erfgenamen (waarschijnlijk Henricus, Guilielmus en Cornelius I) zijn werkzaam van 4.5.1687 tot bepaald 1689, vlg. Olthoff en vlg. nr 2956, dl. II, blz. 203 van Cat. V. d. Straelen-Moons-V. Lerius (drukjaar 1689). Op 13.3.1692 stond de weduwe aan Henricus het recht af tot het drukken van Ant. Anselmo, Tribonianus Belgicus (Cat. V. d. Straelen-Moons-V. Lerius, dl. II, blz. 9, nr 1809).

2. - Guilielmus en kinderen

II 3. - Zoals reeds onder Hieronymus I aangestipt, huurt Guilielmus van de kerkfabriek van L.O. Vrouw het achterhuis van ‘De Vuurpijp’ aan de Blauw Moezelstraat (nr 8). De kerkrekening vermeldt voor 1619, fo 9 vo: ‘Dit voornoemde huys de vuerpyp is gesepareert met eenen gank, het zyn nu twee

woningen, waer aff het voorhuys de vuerpyp uythangende, gehuert heeft Marten Wierts, op den 27 Juny 1619 voor twee jaeren ingaende met S. Jansmisse 1619 tsiaers voor tachentig gulden ende zeven gulden thien st. contant. Item het agterhuys van 't voors. huys de vuerpyp heeft Guilliam Verdussen gehuert op den 27 Juny 1619 voor twee jaeren ingaende Joannis 1619 tsiaers vyf-en-veertig gld.’. Maar hij betaalt niet onmiddellijk. In 1620 betaalt hij zes maand; de betalingen van de huur zijn zeer onregelmatig. In 1626 noteert men in de rekening dat Guilielmus schuldig blijft 191 gld. 5 st. In 1627 kort hij af, zodat hij in 1628 nog 104 gld. 5 st. schuldig blijft. In 1629 wordt er voor de eerste maal het nieuw uithangbord in de rekening vermeld: ‘Guilliam Verdussen van de tien geboden’. Nu blijkt hij schuldig 783 gld. 10 st., waarop hij afkort 170 gld. 8 st. Die grote schuld kan niet voortkomen van huur alleen. Heeft hij geld ontleend aan de kerkfabriek? Van 1630 af wordt de huur van het huis, die voordien dus 45 gld. was, gebracht op 95 gld., zodat wij mogen veronderstellen dat hij er nu een deel van het voorhuis heeft bij gehuurd. Van 1630 tot 1637 betaalt hij regelmatig zijn huur van 95 gld., en 30 gld. op afkorting van zijn schuld(6). In 1645 is er nog 313 gld. 3 st. verschuldigd, en in 1653 nog 298 gld. 3 st. In 1658 wordt er vermeld dat Guilliam Verdussen de Vuerpijp huurt voor 80 gld. en het achterhuis van de Vuerpijp voor 45 gld., hetgeen ook de huren waren in 1619. Maar hij betaalt niets, en in verdere jaren evenmin, tot in 1666, wanneer hij weer regelmatig de huur aflegt. Van de schuld ontdekten wij onder de hoofding ‘Huishuren’ in de rekening geen spoor meer. Welke transactie is er gebeurd tussen hem en de kerkfabriek? In de rekening van Kerstmis 1666 tot Kerstmis 1667 wordt Guilliam nog vermeld als huurder voor 80 + 45 gld., die hij betaalt. Hij overlijdt op 11.9.1667.

 

III 3d en III 3i. - In de rekening der kerkfabriek van O.L. Vrouw van 1667/1668 worden nu als huurders van de Vuurpijp opgetekend Peeter en Hendrik Verdussen, zonen dus van Guilliam,

voor 80 + 45 gld. Ze zetten er het bedrijf van vader voort. Peeter overlijdt op 19.2.1677, en in de rekening van Bamis 1676/77 staat er vermeld: Hendrik Verdussen, met als huur 125 gld. In 1680 wordt de huur 130 gld. Hendrik overlijdt op zijn beurt op 18 April 1684.

 

III 3b en III 3f. - De rekening van 1685 vermeldt nu als huurder: Jouf. Verdussen, met dezelfde huur van 130 gld. 't Is hoogst waarschijnlijk Maria (cf. Liggeren), die op 12.1.1691 overlijdt. De huur loopt echter voort voor jouf Verdussen, maar nu wordt het Clara (cf. Liggeren), die op 7.1.1695 overlijdt. In de rekening van 1694/5 wordt aangetekend dat de laatste helft der huur van Bamis 1694 (1.10.1694) verantwoord is. Voortaan is het Jan Oppervelt die dit huis zal huren mits 114 gld.

 

III 3h. - Jacobus Verdussen vinden wij niet als huurder in de kerkrekeningen vermeld. De enige aanduiding die wij over hem vonden is bij F. Jos. Van den Branden, Ontstaan van het nieuwsblad te Antwerpen - Abraham Verhoeven, zijn leven 1575-1652, Antw. 1902, blz. 38: ‘Zijn zoon [d.i. de zoon van Willem], Jacob Verdussen, liet het blad [Extraordinarisse Post-tijdinghe], den 4n Februari 1695, bij notarieel kontrakt, over aan den drukker Hendrik Aertsen[s], die het herdoopte tot ‘Antwerpsche Posttijdingen’. Dit gebeurde dus vier weken na het overlijden van zijn zuster Clara.

Sara Aertsens is de vrouw van Hieronymus III, neef van Jacobus. Zij is ook dochter van boekdrukker Hendrik Aertsens en Anna Librechts, zodat de courant in handen komt van een familie die reeds met de Verdussens verwant is.

 

III 3g. - Ten slotte, Hieronymus IV. Hij woonde aan de Augustijnenstraat, tegenover S. Andrieskerk, ‘In den naam Jesu’, zoals Olthoff vond op werk van hem van 1687, waar zijn naam, Hieronymus Verdussen gevolgd wordt door de aanduiding: Guilliamszone, om hem van zijn neef te onderscheiden. Zelfde adres komt voor op werk van (1658), nrs 264-5-6 Cat. V. d. Straelen-Moons-Van Lerius, dl I, blz. 49. Datum van overlijden is onbekend, maar dus na 1687 aan te geven.

3. - Joannes

II 2. - Heeft Joannes Verdussen het bedrijf van boekdrukker of boekverkoper uitgeoefend? In de rekeningen van O.L. Vrouwekerk wordt aangetekend dat ‘Hans Verdussen’ van de fabriek het huis ‘De Buskens’ op 5 September 1620 huurt. Er wordt hem drie maand huur kwijtgescholden, ‘midts gevende aen den fabrieken twee missael-boecken gebonden’, aangezien hij in dit huis diverse onkosten gedaan heeft. Hij blijft er maar tot einde Juni 1621 wonen.

4. - Franciscus

III 1d. - Franciscus woonde aan de Vleminckxstraat (nr 2), hoek Melkmarkt (wijk 3, nr 376), ‘In het H. Graf’. Werkzaam van 1660/1 tot 26.3.1669. Drukker van de Munt. Bekwam op 10.2.1665 uitsluitend privilege tot het drukken van de plakkaten van de Munt. (Cat. V. d. Straelen-Moons-Van Lerius, dl. I, blz. 261, nr 1750).

5. - Joannes Baptista I, II en III

III 1c. - Joannes Baptista I woonde aan de Kammerstraat (nr 16) ‘In de twee Oyevaers’. Werkzaam van 7.4.1653 tot 30.12.1689. Drukte van 24.4.1654 tot 1.1.1671 vooral Spaanse werken in samenwerking met zijn broer Hieronymus III; daarna ieder zelfstandig, alhoewel tot 1675 af en toe nog drukken onder gemeenschappelijke naam verschijnen.

Weduwe Joannes Baptista I (Sara Anna Van Wesenbeeck) zette de zaak van haar man voort van 30.12.1689 tot 15.11.1718, geholpen door haar kinderen. Sedert ± 1694 tot aan haar dood woonde zij aan de Hoogstraat.

 

IV 2. - Joannes Baptista II woonde aan de Kammerstraat (nr 16) ‘In de twee Oyevaers’. Werkzaam van 1692 (15.11.1718) tot 4.6.1759. De drukkersbedrijvigheid eindigt bij zijn dood.

 

V 3. - Joannes Baptista III woonde waarschijnlijk aan de Bergstraat. Was alleen boekverkoper aan de Kammerstraat ‘In de twee Oyevaers’ van 4.6.1759 tot 13.10.1773. Voor de drukkersmerken der Joannes Baptista: Le Clercq, op. cit., blz. 224-241.

6. - Hieronymus V, VI en VII

IV 1a. - Hieronymus V drukte van 20.3.1684? (bepaald sedert 1685: zie Cat. V. d. Straelen-Moons-V. Lerius, dl I, blz. 51, nr 284) tot 1694(7) aan de Oude Korenmarkt, ‘In de gulde Tes’, en van 1695(8) aan de Grote Markt, ‘In S. Augustinus’, tot 1713? Naar L. Le Clercq, Drukkersoctrooien, woonde hij aan de Grote Markt toen hij op 20.3.1684 drukkersoctrooi bekwam.

Weduwe Hieronymus V (Maria Cornelia Verhulst) zet naar Olthoff de zaak voort in de laatste woning van 1713? tot 1717?(9).

 

V 1b. - Hieronymus VI drukte van 5.11.1717 tot 1.2.1738 aan de Grote Markt ‘In St. Augustinus’.

Weduwe Hieronymus VI (Anna Arnoldina Swysen) zet de zaak voort in dezelfde woning van 1.2.1738 tot 22.5.1779.

 

VI 1b. - Hieronymus [VII] Joannes, werkzaam van 11.3.1762 tot 22.5.1779 aan de Melkmarkt (Lijnwaadmarkt?) ‘In de gulde Tralie’, en van 22.5.1779 tot 25.11.1794 aan de Grote Markt, ‘In St. Augustinus’.

Weduwe Hieronymus [VII] Joannes (Anna Margarita Mertens) zet de zaak voort na de dood van haar man, 25.11.1794 tot bij 1800. Aan de Grote Markt, ‘In St. Augustinus’.

7. - Henricus, cornelius

IV 1b en IV 1d. - Henricus en Cornelius I, aan de Kammerstraat (nr 6) ‘In de gulde Leeuw’ van 4.5.1687 tot 3.2.1721. Zie aangaande Henricus onder Wed. Hieronymus III.

Weduwe Henricus (Anna Margareta Blanckaert) en Cornelius I, werkzaam van 3.2.1721 tot 27.3.1728 in dezelfde woning.

V 2b. - Weduwe Henricus (Anna Margareta Blanckaert) en Cornelius II, werkzaam van 27.3.1728 tot 22.3.1748 in dezelfde woning. Het drukkersbedrijf eindigt rond 1740.

 

VI 3a-d. - Weduwe Henricus (Anna Margareta Blanckaert), haar schoondochter, weduwe Cornelius II (Isabella Catharina Wellens) en haar kleinkinderen, van 22.3.1748 tot 17.5.1750 in dezelfde woning.

Weduwe Cornelius II (Isabella Catharina Wellens) en kinderen, zelfde woning, van 17.5.1750 tot 21.10.1769.

 

VI 3a, c, d. - Erven van weduwe Cornelius II (Catharina, Petrus Antonius en Joannes Paulus). Zelfde woning, van 21.10.1769 tot 25.10.1790. Petrus Antonius heeft de leiding van de zaak van 1781 tot 25.10.1790. Op naam van Joannes Paulus verschijnt in 1775 een Pastorale Rituali Romano.

Weduwe Petrus Antonius (Aldegundis Rebecca Martina Cels), zelfde woning, van 25.10.1790 tot 9.9.1832. De weduwe alleen tot 1797, van dan af geholpen door haar zoon Henricus Petrus. De weduwe overlijdt Kammerstraat, 3e wijk, nr 744 (nr 11).

 

VIII 1. - (Henricus Petrus overlijdt Keizerstraat nr 21, op 4-5-1857).

8. - Martinus, Joannes hieronymus

V 1c. - Martinus, van 1722(10) tot bepaald 1727(11) aan de Kammerstraat, ‘In de vette Hin’, en van bepaald 1738(12) aan de Schoenmarkt, ‘In 't Vogelhuys’(13). Bedrijvig van 8.7.1720 tot 13.5.1761.

Weduwe Martinus (Maria Catharina de Lannoy) is volgens Olthoff nog werkzaam in 1777.

VI 2. - Joannes Hieronymus, aan de Schoenmarkt, ‘In 't Vogelhuys’, van 2.6.1761 tot 6.8.1782. In deelgenootschap met moeder van 1761 tot rond 1777?

Uithangborden

O.L. Vrouw Kerkhof, In de X Geboden. 15.12.1579-7.1.1695.
Hieronymus I (I). Guilielmus (II 3). Petrus (III 3d). Henricus (III 3j). Maria (III 3b). Clara (III 3f).
Kammerstraat, In de rode (gulde) Leeuw. Begin 1615-9.9.1832.
Takken 1 en 6.
Kammerstraat, In de twee Oyevaers. 7.4.1653-13.10.1773.
Joannes Baptista I (III 1c). Zijn weduwe. Joannes Baptista II (IV 2). Joannes Baptista III (V 3).
Augustijnenstraat, over St. Andrieskerk, In de naam Jesu. 1643/4-1690?
Hieronymus IV (III 3g).
Hoek Vleminckstraat en Melkmarkt, In het H. Graf. 1660/1-26.3. 1669.
Franciscus (III 1d).
Oude Korenmarkt, In de gulde Tes. 20-3.1684?-1694.
Hieronymus V (IV 1a).
Grote Markt, In S. Augustinus. 1695 tot bij 1800.
Hieronymus V (IV 1a). Hieronymus VI (V 1b). Weduwe Hieronymus VI. Hieronymus VII (VI 1b). Weduwe Hieronymus VII.
Kammerstraat, In de vette Hin. 1722-1727?
Martinus (V 1c).
Schoenmarkt, In 't Vogelhuys. 1738?-6.8.1782.
Martinus (V 1c). Joannes-Hieronymus (VI 2).
Melkmarkt, In de gulde Tralie. 11.3.1762-22.5.1779.
Hieronymus VII (VI 1b).

III. - H.I. Verdussen

Een enigma. H.I. Verdussen, inde tien Geboden. Deze drukkersvermelding vonden wij op geen boek, maar wel op ordonnanties van de Antwerpse bisschop Joannes Ferdinandus van Beughem (bisschop van 12.11.1679 tot 19.5.1699), bewaard onder nummers A 28863 van 23.2.1685, A 28869 van 9.6.1688, A 288611 van 18.2. 1690 en A 288630 van 4.3.1694(14) in het museum Plantin-Moretus. Een Latijns is er bij, het nr A 288630 en dit vermeldt ook: Typis H.I. Verdussen, sub decem Praeceptis Decalogi.

In dezelfde verzamelband komt nog een ordonnantie voor, nr A 28862 van 9.3.1683, en deze duidt als drukker aan: Hendrik Verdussen, inde thien Geboden. Inderdaad, toen leefde Hendrik nog.

De Verdussens van de Blauw Moezelstraat drukten dus voor het bisdom. Zoals hierboven vermeld, stond Jacobus op 4.2.1695 de courant ‘Extraordinarisse Post-tijdinghe’ af aan drukker Hendrik Aertsens. En nu zien wij dat er bepaald op 6.6.1695 - en later - ook een ander drukker voor dezelfde bisschop drukt: Wwe Joan. Sleghers.

Wij vonden dezelfde drukkersvermelding: Verdussen H.I. in de thien Geboden ook opgetekend bij Olthoff, met vermelding dat deze de ‘Antwerpsche Dynsdagsche [en] Vrydaegsche Post-Tijdinge’ drukte in 1691-1692.

Wie is H.I.?

Peeter overlijdt op 19.2.1677, en Hendrik op 18.4.1684; Maria zet de zaak voort tot op 12.1.1691, en na haar Clara tot aan haar dood, 7.1.1695. Na de dood van Hendrik zou er dus M. of C. Verdussen moeten vermeld zijn. Maar wij menen dat, zoals blijkt uit de Liggeren, deze juffrouwen alleen boekverkoopsters waren, om de winkel recht te houden.

Jacobus vonden wij alleen vermeld bij F. Jos. Van den Branden, zoals hoger gezegd; hij was niet ingeschreven in de Liggeren, bezat dus waarschijnlijk ook geen octrooi als drukker. Er moest dan iets op gevonden worden om én de courant, én het drukwerk

voor het bisdom regelmatig hun gang te laten gaan in de X geboden. Een broer leeft nog, bepaald nog in 1687 zoals vermeld bij Olthoff: Hieronymus, die toen aan de Augustijnenstraat woonde tegenover de kerk. En nu zijn wij van mening dat deze zijn naam geleend heeft tot de uitgaven, zodat H.I. zou beduiden Hieronymus en Iacobus, de voornamen van de laatste nog overblijvende kinderen. Echter, van geen van beide kennen wij de datum van overlijden. Hieronymus wordt laatst vermeld in 1687, en Jacobus op 4.2.1695. Het weervinden van de akte van cessie van de courant zou waarschijnlijk meer bepaalde gegevens verstrekken. Wanneer het notarieel contract verleden wordt, is Hieronymus waarschijnlijk niet meer in leven, aangezien Jacobus alleen verschijnt.

IV. - Eenige verbeteringen op de Verdussens

1. - In het eerste deel van de ‘Briefwisseling van de gebroeders Verdussen 1669-1627’ verklaart M. Sabbe (blz. vii): ‘Het was namelijk in deze hoedanigheid [van muntmeester] dat hij [Hieronymus II] het monopolie kreeg voor het drukken van een reeks ordonnantie's betreffende het geldwezen...’. Dr J.A. Goris(15) bericht aangaande dezelfde Hieronymus II: ‘Het was een ondernemend man die zelfs op zeker oogenblik na zijn huwelijk met E. Emons, dochter van de muntmeester, het muntmeesterschap waarnam. Door dit feit verwierf hij, of zijn vader, het monopolie voor het drukken der ordonnanties op de munten. Hij had drie kinderen en stierf op 7 April 1653’.

Kanunnik L. Le Clercq(16) heeft hier de zaken recht gezet. ‘[Jérôme I] sut se concilier... la confiance.. du Gouvernement, qui lui céda le droit d'impression également exclusif des placards sur les monnaies. Ce dernier à la suite de l'achat de la maison de la Veuve Van Parijs, en 1595. Il fut, il est vrai, admirablement aidé par son fils Jérôme, son associé, au moins à partir de 1623’.

Inderdaad, in een vroegere bijdrage(17) heeft dezelfde Dr J.A. Goris uiteengezet dat Hieronymus I van de weduwe van Guilliam Van Parijs huis en handel overnam, ‘nyet alleen het huys genaempt den Pellicaen maer oyck alle haren boecken inneschulden ende uytschulden’. Mechtelt vanden Wouwere, weduwe van Guilliam Van Parijs, die hertrouwt met Balthasar Van Witsenborch, drukte voor de Munt(18), en Hieronymus I heeft naar alle waarschijnlijkheid de verzekering gekregen dat hij die klienteel kon behouden wanneer hij activa en passiva van haar overnam. In 1612 drukte hij bepaald voor de Munt(19), en toen was Hieronymus II nog niet gehuwd met Elisabeth Emons! Terloops zij aangestipt, in tegenspraak met Sabbe en Goris, dat Hieronymus II niet drie, maar wel elf kinderen had.

2. - Kanunnik Le Clercq vermeldt(20) dat Hieronymus III op 28 April 1672 vernieuwing van octrooi bekwam voor het drukken van alle ordonnantie's rakende de munt, en stipt hierbij aan dat hij op deze wijze voor zichzelf terugnam het recht dat hij op 7 Februari 1665 aan zijn broeder Franciscus had overgedragen. Dit gebeurde omdat Franciscus op 26 Maart 1669 overleden was. Deze laatste drukte van 1660/1 tot 26.3.1669.

3. - E.P. Lucianus Ceijssens, O.F.M., heeft geen geluk met de Verdussens. Kanunnik Le Clercq wees hem terecht waar hij het werkje van Emanuel Schelstrate toeschrijft aan Hieronymus III. Het drukwerk is van Joannes Baptista I, en het ex-libris en de nota door J.F. Van de Velde zijn van Joannes Baptista III(21). Wij moeten ook de zaken recht zetten waar het de auteurs betreft van ‘Drie brieven van de gebroeders Verdussen’(22). Hij zegt blz. 121: ‘Deze brieven werden geschreven door Hieronymus

Jansz. Verdussen, in opdracht van zijn vader, vermoedelijk Jan Baptist I’. Dit is fout. De beleefdheidsformule van de eerste brief luidt: R.V. ootmoedighe dienaers Jeronymus Jans Verdussen. 't Zijn Hieronymus en Joannes (verkort tot Jans) Baptista, die van 24.4.1654 tot 1.1.1671 samenwerkten volgens kanunnik Le Clercq. Naar Sabbe was het Hieronymus die de pen voerde. De tweede brief werd geschreven door de zoon van Hieronymus III, in 1676. Waarschijnlijk Hieronymus V, geboren op 26 Maart 1650. De derde brief werd geschreven door Hieronymus III zelf.

4. - In Maart 1939 publiceerde Dr Folke Dahl een interessante bijdrage, getiteld ‘Nouvelles contributions à l'histoire des premiers journaux d'Anvers’(23). Hij beweert op blz. 13 dat wij nog niet weten wie de uitgever was van de Extraordinaris(se) Post-tijdinghe(n), want dat er door kanunnik Le Clercq zo maar vijf drukkers Verdussen met de voornaam Guilliam worden vermeld, die tijdens de jaren 1591-1687 te Antwerpen drukten! Hij verwart natuurlijk Hieronymus met Guilielmus; deze laatste wordt door kanunnik Le Clercq niet vermeld, aangezien hij deze tak van het geslacht niet behandelt. De drukker van het blad, Guilielmus Verdussen, is het zesde kind, vierde zoon van Hieronymus I.

V. - De activiteit van de eerste Verdussens

1. - Hierboven stipten wij aan dat Hieronymus I de plakkaten van de Munt drukte. In 1618 bezorgde hij de druk van Richard Verstegens(24) werkje: ‘De Gazette van Nieuwe Maren van de gheheele wereldt, Ghemenght met oude Waerheden...’. ‘In tegenstelling met de Italiaanse “gazette” waarvan hij alleen den naam overneemt, is zijn Gazette van Nieuwe Maren een verzameling van oude geschiedkundige feiten, waaruit hij christelijke zedelessen

afleidt, en waarheden of spreuken met godsdienstigen of zedekundigen inhoud, dit alles doormengd met aanvallen tegen de hervormden en ongeloovigen... Elk hoofdstuk vangt aan met de woorden: “Van... schrijft men”, of “Van... wordt geschreven”... Zoo vinden we in het boekje nieuwstijdingen uit 67 steden en landen, tot zelfs uit “Utopia” toe’.(25)

't Is dus geen nieuwsblad, maar 't is opgesteld naar de trant ervan. Het mag een spoorslag geweest zijn voor vader, of zoon Guilielmus, om het uitgeven van een courant te wagen. En de zoon gaf zijn Extraordinaris(se) Post-tijdinghe(n) uit, niet na, maar, zoals Dr F. Dahl vaststelde(26), gelijktijdig met de Nieuwe Tijdinghen van Verhoeven, bepaald tijdens de jaren 1635-1637. Dr Dahl merkt ook terecht op, dat de door F. Jos. Van den Branden aangehaalde post uit de stadsrekening van 1637/8 niet kan overtuigen dat Catharina Hamers, weduwe Izaäk Verhoeven, in 1637 het nieuwsblad overliet aan Willem Verdussen. Het is mogelijk dat er een transactie gebeurd is tussen de weduwe en Verdussen; ze is ons echter onbekend, zoals Dr Dahl zegt. Heer Am. Dermul vond in de hoger aangehaalde stadsrekening (fo 364 ro) dat Guilielmus Verdussen ook klokluider was van O.L. Vrouw. Nu, hij woonde tegenover de kerk, en 't was een bijverdienste. De Verdussens hebben nooit het geld versmaad!

2. - Kanunnik Le Clercq heeft er op gewezen(27) dat Hieronymus I in de gunst van het aartsbisdom stond, aangezien hij in 1623 uitsluitend privilege bekwam tot het drukken van de nieuwe Mechelse catechismus. Weer Hieronymus I drukt twee jaar later, in 1625, voor de eerste maal liturgische boeken met muzieknotering in Gregoriaans. Hij en zijn opvolgers bekomen een dertigtal privileges, en zetten de druk voort tot in 1776. 't Is niet onmogelijk, merkt hierbij E.H. Le Clercq op, dat Hieronymus I op de idee van die drukken is gekomen door de aankoop van het huis ‘de Rode Leeuw’, waar zovele muziek-

werken gedrukt werden door de beroemde Petrus Phalesius(28).

3. - Joannes Baptista Verdussen I en zijn broeder Hieronymus III, zonen van Hieronymus II en kleinzonen van de stamvader van het geslacht, drukten vooral Spaanse werken. Jan Baptist kocht in 1653 het huis der Nutius, die de voornaamste drukkers waren van Spaanse werken te Antwerpen, en nam ook hun klienteel en hun drukkersmerken over. ‘Dit is, menen wij, de oorsprong van deze specialiteit der Verdussens, die ze met succes zullen voortzetten tot aan het einde van de achttiende eeuw’, merkt hierbij E.H. Le Clercq op(29). Mogelijk. In 1610 echter had Hieronymus I reeds gedrukt: Relaciones de Pedro Teixera del origen de descendencia y successión de los Reyes de Persia y de Harmuz, en dit werk in 1611 herdrukt(30).

4. - Dr J.A. Goris vestigde de aandacht op de pogingen van Hieronymus II, om in 1619-1630 het monopool voor het drukken van almanakken te bekomen(31). Dezelfde Hieronymus II en zijn vader sluiten contract met de paters Augustijnen te Antwerpen voor het drukken en de verkoop van hun schoolboeken, de 28e Maart 1623(32).

Resumerend menen wij te mogen besluiten, dat Hieronymus I de grondslagen gelegd heeft, waarop zijn zonen en kleinzonen hebben voortgebouwd.

VI. - Een van de laatste van zijn Geslacht: Joannes Hieronymus Verdussen

Van hem vonden wij de veilingscataloog van zijn sterfhuis weer. Deze heeft als titel: ‘Catalogus van eene verzamelinge godsgeleerde, rechts-geleerde, historische en andere Boeken, Naergelaeten wylen d'Heer Joannes Hieronymus Verdussen, De welke publiek verkogt zullen worden (in Specie van Wissel geld) ten

zelven Sterf-huyse op Woonsdag 9. October 1782. [Vignet] Waer van de Cataloguen te bekomen zijn, Tot Antwerpen, ten zelven Sterf-Huyse, op de Schoen-Merkt’.

Stadsbibliotheek Antwerpen B 121571.

Form. 17 × 11,5 [11 +] 36 blz.

Verboden boeken zijn met een sterretje aangeduid.

De ‘Conditien van Verkoopinge’ zijn gedrukt op de keerzijde van het titelblad.

Blz. [1]: Catalogus Librorum Compactorum (gebonden boeken), en blz. 26: Catalogus Librorum in Albis (ongebonden); van deze laatste werden er op blz. 25 reeds 13 nummers vermeld.

In totaal zijn er 329 nummers, gebonden en ongebonden, waarvan 59 in-folio, 34 in-quarto, 193 in-octavo en kleinere formaten; daarbij 12 nummers kerkboeken, 18 nummers schoolboeken, en 13 nummers diverse ongebonden. In de gebonden foliobanden over theologie en recht is de oudste van 1549, de jongste van 1721, en in de in-quarto's over theologie de oudste van 1607, de jongste van 1775.

Op blz. 36 komen de goedkeuringen voor; als geestelijk censor tekent A. De Vries, S.T.L., Can. grad. & Archi-Pbr., Lib. Censor, en als wereldlijk P.G. Cuylen, Consiliarius & Advocatus Regius, Lib. Censor, hâc 16. Septemb. 1782.

't Is een weinig belangrijke verzameling. Als Spaanse werken, die eenmaal de specialiteit uitmaakten van de Verdussens, komen voor: Caesar Oudin, Tesoro de las lenguas Española y Francesa, 2 dln. in 1 bd., 4o, Brussel 1660; Franc. Sobrino, Tesoro de las dos lenguas Española y Francesa, 2 dln. in 1 bd., 4o, Brussel 1705; waarschijnlijk van Arnoldus de la Porte, Nieuwen Dictionaris, om te leeren de Nederlandsche ende de Spaensche Taele, 4o, Antwerpen 1634 (waarschijnlijk druk Trognesius, dus niet deze van Hier. en J.B. Verdussen, 4o, 1659); Gabr. Perez del Barrio Angulo, Secretario de señora, y las materias, cuidados y obligaciones, &c, 4o, uitg. Madrid 1635 (Allen blz. 20, delen van nrs 1, 3 en 4).

Verder zijn aan te merken: M. de Swaen, Leven en dood van Jesus Christus, 2 dln., Brugge 1767 (blz. 7, nr 11); Hugo de Groot, Van de waerheyd des Christelyken Gods-dienst, Rotterdam

1706 (blz. 10, nr 29; met sterretje); ongenaaid 3 riemen, 5 boeken Fortunatus Borze (blz. 26, nr 9) en 3 riemen, 8 boeken Uylen-Spiegel (blz. 26, nr 10); G. Ogier, op de zeven hoofdzonden, speelsgewijs verbeeld, Antw. 1715 (blz. 33, nr 25), en Erasmus van Rotterdam, Lof der Zotheid, Amsterdam 1700 (blz. 34, nr 41). Daarbij 2 dln. van de Latijnse atlas van Guill. en Joan. Blaeu, in-folio, Amsterdam 1635 (blz. 21, nr 2).

Op 7 Februari 1782 had Joannes Hieronymus Verdussen nog een veiling gehouden, zoals blijkt uit de ‘Catalogue van eene verzamelinge van godtsgeleerde, rechts geleerde, historische en andere Boeken, De welke publiek Verkogt zullen worden in Specie van Wissel-Geld, op Donderdag den 7. Februarius 1782, ten Huyze van Sr. Lariviere, in Colveniers-Hof [Vignet] Deéze Cataloguen worden uytgedeyld t'Antwerpen, By Joannes Hieronymus Verdussen, op de Schoen-Merkt in 't Vogel-huys’.

Stadsbibliotheek Antwerpen B 121572. [11] + 36 blz.

Goedkeuring: Imprimi potest. Actum Bruxellis hâc 12 January 1782. P.J.N. De Lannoy Consiliarius & Procurator generalis.

En op 20 Augustus 1782 had dezelfde de boeken geveild van ridder F.X. d'Henssens, blijkens de ‘Catalogue d'une tres-belle Collection de Livres modernes D'elaisse's (sic) par feu Mr. Le Chevalier M.F.X. d'Henssens, Dont la Vente se fera en Argent de, Change, à la Salle de la Vieille Arbalête, chez la Veuve de Nolte, au Cul-de Sac prés l'endroit dit Gast-Huys-Bemden mardi 20. Aout. 1782, à deux heures aprés midi [Vignet] les Catalogues se distribuent. A Anvers Chez Jean Hieron. Verdussen, Libraire & Imprimeur au Marché aux Vieux Soulier.’

Stadsbibliotheek Antwerpen B 121570. 24 blz.

Goedkeuring: Vidit Bruxellis hâc 29. July. P.J.N. De Lannoy.

Joannes Hieronymus Verdussen werd geboren te Antwerpen op 10 September 1724, als zoon van Martinus en van Maria Catharina de Lannoy. Op 1 Juni 1761 bekwam hij drukkersoctrooi, en werd als meester in St. Lucasgilde aanvaard op 13 Juli daaropvolgend. Hij overleed ongehuwd te Antwerpen op 6 Augustus 1782.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs