De Gulden Passer. Jaargang 24

[p. 1]

[De Gulden Passer 1946]

Een handel in pennen en papier te Antwerpen einde XVIII^e, begin XIX^e eeuw.
door R. de Bock

Een bevriend collega, die onze interesse kent voor oude documenten, overhandigde ons onlangs een pak familiepapieren met verzoek eens na te gaan of ze belangwekkend genoeg zouden zijn om ze over te maken aan het Stedelijk Archief te Antwerpen.

Het bleek dat wij te doen hadden met verschillende documenten nagelaten door A.J. Wouters, koopman in pennen en papier te Antwerpen van 1792 tot 1823, en die ons toelieten ons een tamelijk nauwkeurig beeld te vormen van A.J. Wouters en zijn handel.

Sedert dien maakten wij het bundeltje over aan het Stedelijk Archief, maar konden wij den lust niet weerstaan een en ander er uit te noteeren.

A.J. Wouters werd te Antwerpen geboren en in St. Jacob gedoopt op 15 Mei 1754 als zoon van Christiaan Jozef Wouters en Isabella Leocadie Coget. De moeder van Isabella Coget was Anna Theresia Isabella Cobbe, zuster van Jacobus Andreas Cobbe, die gouverneur was in Bengalen van een faktorij voor de Generale Indische Compagnie van Antwerpen⁽¹⁾.

Stamvader te Antwerpen van de Woutersen was Willem Wouters, geboren rond 1450 in Duitschland en te Antwerpen in een schepenakte vermeld in 1497 als vader van Hubertus Wouters nog in Duitschland geboren rond 1477⁽²⁾.

(1) Zie over J.A. COBBE: De Oorlog van Mijnheer Cobbé door F. Prims, Antwerpen, N.V. Leeslust, 1927.

(2) Zie voor de genealogie der Familie Wouters: Généalogie de la Famille Wouters dite De Westphalie, par Alphonse Goovaerts, Bibliothécaire-Adjoint de la Ville d'Anvers, uitgegeven bij Guil. Van Merlen te Antwerpen in 1879.

[p. 2]

A.J. Wouters vertrok op 23 November 1778 naar China en vestigde zich te Kanton. Hij kwam terug te Antwerpen in 1788 en huwde er op 12 Juni 1792 Dame Anna Cornelia van Beeck van Wuustwezel.

Twee dagen later, namelijk op 14 Juni 1792, neemt A.J. Wouters in het ‘sterfhuys’⁽³⁾ van wijlen Theod. de Cort de goederen over die deel uitmaken van de erfenis van dezen laatste, te weten:

274.250	pennen à fl. Br Ct 1741 1¾^(4)
37.½	riem inlandsch papier	à fl Br Ct	180.11.¼
341.¼	riem Hollandsch papier	à fl Br Ct	2265.1.-
18.¼	riem idem	à fl Br Ct	100.16.¼
10.½	riem idem }	à fl Br Ct	213.10.½
30	boeken idem }	à fl Br Ct	213.10.½
verder nog eenige kleine partijen inlandsch en Hollandsch papier }		à fl. H.	202.9
verder nog eenige kleine partijen inlandsch en Hollandsch papier }		à fl. H.	333.12
verder nog eenige kleine partijen inlandsch en Hollandsch papier }		à fl. H.	141.18.½
en 23½	Pond cires d'Espagne	à fl. H.	62.12

Tezelfder tijd betrekt A.J. Wouters van het huis Maria Crombosch en Cie, Amsterdam, 30.000 pennen (in een mand ontvangen met schipper Poot) en papier van Cornelis, Adriaan, Gerrit Honigh uit Zaandijk met beurtman Van der Maden.

Hiermee steekt A.J. Wouters⁽⁵⁾ van wal en het faktuur-kopieboek dat hij ons nagelaten heeft toont aan dat zijn handel in papier, pennen, was en lak, zeer actief geweest is en dat hij uitgebreide relaties bezat in zijne branche.

(3) gelegen Korte Nieuwstraat, alwaar A.J. Wouters zich vestigt.

(4) 1 Hollandsche Gulden = 1 gl 3 st. 4 d. Brabantsch Courant.
7 gulden Brabantsch Courant = 6 gulden Brabantsch wisselgeld.

(5) A.J. Wouters' activiteit bepaalde zich niet tot zijn pennen en papierhandel. Af en toe organiseerde hij publieke verkoopingen van Noorsch hout in de haven van Antwerpen toegekomen, of van Chineesch porcelein dat hij uit Kanton betrok waar hij zeker relaties behouden had. Hij nam deel in het bevrachten van schepen die uit de haven van Triëst afvoeren (een register met nauwkeurige opgaven hieromtrent (1785-1788) bevond zich in het pak papieren waarvan hooger sprake), of uit Bordeaux, naar Philadelphia waar een verwant, B.J.P. Wouters, voor retourvracht zorgde, hij kocht en verkocht publieke fondsen (naar ons bleek niet steeds met winst!), zooals schuldbrieven van de Bank van Weenen, Russische obligaties (door Hope & C^o uitgegeven te Amsterdam), Rentebrieven ten laste van den Prins de Ligne, enz.; deze fondsentransacties geschiedden zoowel komptant als op termijn.

[p. 3]

Dit faktuur-kopieboek begint op 15 Juni 1792 met de fakturen van bovenvermelde pennen, papier en ‘cires d'Espagne’ en loopt tot 30 December 1813.

Kopieboeken voor fakturen van lateren datum waren in de nagelaten documenten niet aanwezig.

De verhandelde waar bestond uit:

Pennen

Zware pennen en gewone pennen, Friesche, Deensche en Pommersche pennen, zwanepennen, ruwe schachten, zware schachten, enkele, dubbele en beste schachten, bouten (in 't Fransch: bouts d'aile, in 't Duitsch: Boudellen).

Deze pennen werden betrokken uit Amsterdam, Rotterdam, Brussel, Dusseldorf, Breda, Venlo, Sittard, Hamburg, Danzig, Remscheid, Barmen.

De prijzen liepen ver uiteen: de pennen golden bij de overname van de stoks van wijlen Theod. de Cort: 1.11½ fl Br Ct per duizend tot 90 fl Br Ct per duizend! Zwanepennen waren het duurst.

De pennen uit Holland brengt schipper Poot mee die ook wel eens een keer grauw inpakpapier bezorgt dat hij zelf hier en daár onderweg inkoopt voor rekening van A.J. Wouters.

Papier

Allerlei soorten in diverse prijzen van fijn schrijfpapier tot inpakpapier.

Plaatsen van herkomst zijn: Brussel (per beurtman ordinaire), Gent, Amsterdam, Wormerveer, Zaandijk, Andenne, Hoei, Dendermonde, Duren, Dinant, 's Hertogenbosch, Saventhem, Luik, St. Léger, Crainhem Luxemburg, Dordrecht, Keulen, Mechelen, Dworp, Parijs.

Tusschen de leverancies komen namen voor die thans in den papierhandel nog steeds goed gekend zijn, zooals Godin te Hoei en de Meurs te Brussel.

Als leverancier van grauw papier of inpakpapier komt niet alleen schipper Poot voor, maar ook Pieter Tomme ‘voerman in den Bosch’⁽⁶⁾. Wij leiden hieruit af dat dit soort papier door kleine, onaanzienlijke luidjes vervaardigd werd zonder handelsrelaties.

LAK EN WAS, (zegellak of lak voor het stoppen van flesschen) komen uit Luik, Amsterdam, Bergen-op-Zoom, Parijs.

Als soorten kunnen we vermelden: superfine, parfumée, à odeurs, fine, ordinaire, cire à bouteilles, enz.

Men kon kiezen tusschen de kleuren: rood, zwart, goud, brons, groen, geel, oranje, bruin, doorschijnend, wit, koningsblauw, hemelsblauw, parelgrijs, karmijn rose, lila, violet, chamois, enz. (Sommige circulaires van fabrikanten vermelden 150 varieteiten!).

De pennen komen voornamelijk uit Hamburg, het goede papier uit Holland; voor lak en was kwam vooral in aanmerking de Fabrique de Piret & Lefebvre te Luik, met depots te Parijs, Amsterdam en Bremen.

(6) 's Hertogenbosch.

[p. 4]

Verder komen voor:

OUWELTJES, (voor 't sluiten der brieven die in dien tijd nog niet onder omslag verzonden werden)
die uit Brussel betrokken worden (als ‘auwelgens’ op de fakturen vermeld).
POTLOODEN
uit Parijs, uit Beieren (zonder aanduiding van plaats, uit de tweede hand gekocht).
GALNOTEN, (voor 't vervaardigen van inkt?)
uit Tholen.
WIT GAREN, (waarschijnlijk voor 't binden van boeken)
uit Amsterdam.

Het gebeurt ook wel dat artikelen hierboven vermeld, aangekocht worden bij andere kooplui in dezelfde waren te Antwerpen.

Wij laten hier een afdruk volgen van een prijs courant van het Huis A.J. Wouters voor pennen uit 1803 (volgens aanteekening op de rugzijde) met prijzen uitgedrukt in Brabantsche guldens en een prijs courant voor pennen van het huis Van der Sande en Brest van Kempen te Breda (zonder aanduiding van jaartal) met prijzen in Hollandsche guldens ‘Vrij van rechten en Franco Antwerpen’. Wij geven hier ook een afdruk van een stroobriefje op zegel de aankomst in Antwerpen verkondigend van citoyen Ducy die buitengewoon fijne pennen te koop heeft. (A.J. Wouters had ook pennenleurders onder zijn cliënteele).

De handel van de firma A.J. Wouters is zeker voorspoedig geweest. Wij zien in de nagelaten papieren dat van 1795 tot 1800 verfraaiingen en verbouwingen aan het huis der Korte Nieuwstraat aangebracht worden: Joannes Vrindts met zijn gasten Coben en Piet ‘schilderen het uithangbord’. Timmermans, steenhouwers, loodgieters en metselaars voeren allerhande werkzaamheden uit; de menschen worden betaald naar de loonbarema's van den tijd en krijgen daarbij van den huisheer de noodige potten bier. Metser J. Tempelers en zijn diender Bert werken ‘7.½ dagh’ en krijgen gedurende dien tijd 18 potten bier.

[p. 5]

[p. 6]

[p. 7]

[p. 8]

Af en toe geeft A.J. Wouters, die ook Tresorier is van den Polder van Lillo, ‘tractementen’. Zoo vinden wij in een rekening (zonder jaartal) van ‘Francis Verhagen: Rekeninge voor Mijn heer Wauters van een tractement dat hij gedaan heeft op den 24 Mij twelf man gegeven de maeltijdt met den onbeijd à 7 stuyvers per man: 4-4⁽⁷⁾ daarbij 9 kreften, disseer, 36 potten weijn en 11 potten bier’.

De Woutersen bekleedden zeker een vooraanstaande plaats bij de gegoede Antwerpsche burgerij. Zoo niet zouden wij geene aanbeveling gevonden hebben als hierna aangehaald, voorkomend op een rekening van Piret en Lefebvre uit Luik van 12 Februari 1828 gericht aan A. Wouters (tweede zoon en opvolger van A.J. Wouters):

‘P.S. Nous avons pris la confiance de vous adresser notre jeune compatriote L. Massart, violoniste distingué: il se rend à Lahaye et désire se faire entendre en votre ville à son retour. Nous espérons que vous daignerez l'accueillir comme son talent le mérite.’

Natuurlijk liep niet altijd alles vlot van stapel en kwamen er wel eens kwade zaken ten berde. Vóór 1815 vinden wij een convocatie voor ‘des propositions à faire’ door Bernard Maes op 10 Mei in Café de l'Empereur bij ‘le sieur Peeters.’ In 1820 wordt A.J. Wouters ‘admis au passif de la faillite de J.E.F. Scheerders Schobbens tot een bedrag van fl. P.B. 62,98. In 1806 was A.J. Wouters betrokken in het faillissement van Veuve Lesens Froissart et Fils te Valenciennes. In 1819 worden in deze zaak nieuwe ‘syndics’ genoemd en hebben we hier zeker met geene voordeelige liquidatie te doen.

De interessantste zaak (uit ons oogpunt maar waarschijnlijk niet uit het oogpunt van A.J. Wouters) was wel de affaire Lawson Ure & C^o:

Op 18 April 1815 komt de Antwerpsche makelaar Jos. Osy op het kantoor van A.J. Wouters met de firmanten van Lawson Ure & C^o uit Glasgow en deelt mede dat deze Heeren papier, pennen en zegellak van allerhande soorten wenschen te koopen.

(7) dus 4 gulden 4 stuivers in totaal;
1 gulden = 20 stuivers, 1 stuiver = 16 penningen

[p. 9]

Osy zegt dat het om een belangrijke partij zal gaan en dat Wouters zijn laagsten prijs moet berekenen, want zoo de klienten tevreden zijn, zullen ‘de très fortes commandes’ volgen. Osy zal voor hunne rekening tegen faktuur betalen.

De koopers vragen stalen en deze worden hen 's anderendaags bezorgd.

Op 23 April brengt een van de Engelsche Heeren de stalen terug, doet een belangrijke bestelling en zal alles laten halen.

Drie dagen later worden de Heeren verwittigd dat de bestelling gereed is.

Op 2 Mei wordt alles afgehaald en faktuur verzonden op naam van ‘Lawson, Ure & C^o chez Monsieur Osy En Ville’, voor een bedrag van Fr. 2385,83.

Lawson, Ure en C^o zijn de schuldenaars en Osy blijft garant.

De goederen worden aan boord genomen van de ‘Flora’, schip dat in de Antwerpsche haven ligt, en dat aan Lawson, Ure & C^o of aan Osy schijnt toe te hooren. Bevelhebber aan boord is Kap. Corren.

Pas eenige dagen later blijkt het dat Osy over den kop gaat! De ‘Flora’ is nog niet vertrokken, de geleverde koopwaar is nog in 't schip en nu wordt er aanstonds (11 Mei 1815) een ‘Requête’ gericht tot ‘Monsieur le Président du Tribunal de Commerce’ te Antwerpen om beslag te mogen leggen op de goederen ‘la solvabilité du Sieur Osy ne présentant plus à l'exposant la garantie sous laquelle il a traité’.

‘Monsieur le Président’ geeft toelating de zaak dadelijk voor de rechtbank te brengen en den zelfden dag legt Advokaat Dominique Ogez beslag op de lading van de Flora en wel voor rekening van drie Antwerpsche firma's, te weten: Van Geetruyen, Van Geetruyen-Van den Dries en A.J. Wouters.

In een ‘extrait’ in datum van 16 Mei 1815 van de ‘audiences publiques du Tribunal de Commerce de mer et de terre séant à Anvers chef lieu du département des deux Nêtes’ lezen wij:

‘Entrent Messieurs Bisschop Basteyns, Président, Albert Cogels Juge, Pierre Gabriel Coste Juge suppléant et Capet commis greffier,
Cause du Sieur A.J. Wouters etc contre les Sieurs Lawson, Ure et Compagnie négocians de Londres⁽⁸⁾ en la personne du Sieur Lawson l'un

(8) Dit is fout in het ‘extrait’. De Firma Lawson Ure & C^o was gevestigd te Glasgow.

[p. 10]

d'eux de présent à Anvers, logé chez l'huissier Van Berckelaer rue de la bourse’.

‘Maitre Ogez avocat agréé par le Tribunal’ leest exploot van deurwaarder ‘Jean Adrien Albert Delanghe admis à ce Tribunal’, strekkend om de veroordeeling te bekomen van verweerders tot het betalen van Fr. 2355,83 voor papier, pennen en was hun verkocht en geleverd en waarop beslag gelegd werd aan boord van het schip La flore, Kapitein Corren en ‘voir dire’ dat het beslag zal geldig blijven tot volledige afbetaling of verkoop van de goederen.

Meester Nanteuil ook ‘avocat agréé’, bij wie verweerders domicilie gekozen hebben, besluit voor hen dat ze loochenen kennis te hebben van de beslagname daar hen geen exploot beteekend werd, en dat ze stellig loochenen met den aanlegger gecontracteerd te hebben nopens de goederen in kwestie.

Zij loochenen ook, voor zoover als noodig, dat de goederen hen zouden verkocht of geleverd geworden zijn.

En besluiten dienvolgens ‘à non recevoir du demandeur avec les dépens’.

‘Maitre Ogez’ vraagt het bewijs te mogen leveren van de door verweerders geloochende feiten.

Het Tribunaal verwijst partijen voor ‘Monsieur Pierre Gabriel Coste Juge suppléant’ op later aan te duiden dag en uur.

Op 19 Mei 1815 heeft een nieuwe zitting plaats met de zelfde aanwezigen. Ogez vraagt dat gezien ‘Messieurs Lawson et compagnie de Londres’ gedaagd zijn tot betaling van het bedrag eener faktuur den verkoop vermeldend door aanlegger aan gezegde Sieurs Lawson et Compagnie van

108	riemen in 6 kisten
2200	pennen in 3 balen
5	Pond pain à cacheter }	in ééne kist
19	Pond cire à cacheter }	in ééne kist

en deze den verkoop en de levering geloochend hebben, vraagt dat ‘en terme de preuve enz les dits Sieurs Lawson, Ure et leur associé fils de ce dernier’ te ondervragen nopens volgende feiten en artikelen op te bepalen dag en uur en citatie ‘par huissier commis’. Volgen dan 18 artikelen waarin de feiten vast-

[p. 11]

gelegd worden, die wij hooger reeds verhaalden. Uit de twee laatste artikels blijkt het dat verweerders zonder meer beweren eigenaars te zijn van de goederen die de lading van het schip uitmaken en er niet in toestemmen dat de goederen die zich aan boord van gezegd schip bevinden ‘soient remises aux demandeurs’.

Het Tribunaal beveelt nu dat ‘les Sieurs Lawson, Ure et leur associé, fils de ce dernier, seront tenus de répondre en personnes, précisément et pertinemment aux faits et articles ci-dessus mentionnés ainsi qu'à ceux sur lesquels le Juge ci-après nommé trouvera bon de les interroger d'office, aux jours et heure à indiquer’.

In datum van 3 Juni 1815 vinden wij nu een Requête van Ogez ‘pour procéder à l'interrogatoire’. ‘Le Juge ordonne que l'interrogatoire aura lieu le 10 Ct.’

In datum van 17 Juni 1815 stelt een stuk vast dat op 10 Juni de ondervragingen niet konden plaats hebben en bij akkoord van partijen op 17 Juni bepaald werden.

‘Comparaissent M^e Ogez et M^e Nanteuil’ die doet opmerken dat ‘Ure père n'est pas partie en cause’ daar hij niet in de stad was op datum van de citatie en dat Lawson en Ure (zoon) bereid zijn te antwoorden, maar ‘n'entendent pas la Langue Française’ en dat zij vragen dat de antwoorden in 't Engelsch met de vertaling van den tolk in 't proces-verbaal zullen geschreven worden.

Ogez heeft zich teruggetrokken na lezing van zijn requête. Nanteuil en Ure fils trekken zich ook terug en de ondervraging van Lawson door het Tribunaal begint na eedaflegging van ‘Charles Brequigny Courtier de Navires’ die als tolk optreedt, en na eedlaflegging, op den bijbel, door Lawson.

Ziehier de vragen en de antwoorden:

Première question:
Que le dix huit avril mil huit cent quinze Monsieur Lawson, Monsieur Ure, et leur associé, sont venus chez le demandeur Wouters en sa maison et Magasin courte rue neuve, accompagnés de Monsieur Joseph Osy.

[p. 12]

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Mr Ure Sen^r Mr Ure J^r & myself accompagnied Mr Osy to the warehouse of Mr Wouters, but Mr Ure senior is not our partres.	Monsieur Ure senior, Monsieur Ure junior et moi avons accompagné Monsieur Osy dans les Magasins de Monsieur Wouters mais Monsieur Ure Senior n'est point notre associé.

Deuxième question:
Qu'ils y sont venus dans l'intention de faire des achats de papiers, plumes, cire et pains à cacheter

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Cela n'est pas vrai.

Troisième question:
Que Monsieur Osy a dit en presence des repondans que c'était pour une éxpedition de ces articles papier etc que ces Messieurs, en parlant des répondans allaient faire et qu'ils recommandaient au demandeur de ne pas calculer ses prix, comme s'il ne s'agissait que de bagatelles, mais qu'il fallait les mettres aussi bas que possible.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
I do not know that Mr Osy speaking in flamish or french which languages I do not understand.	Je ne le sais pas, Mr Osy pariant en flamand ou français lesquelles langues je ne connais pas.

Quatrième question:
Que Monsieur Osy, dit encore en presence des repondans que si par suite ces expéditions réussisaient bien, ils (en parlant des repondans) feraient certainement de très fortes Commandes.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
I answer the same to this question as to the third question.	Je reponds la même chose pour cette question que pour la troisième.

Cinquième question:
Que les Repondans ont vu et examiné diverses parties de papier, plumes, cire, etc. que le demandeur avait dans son Magasins.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
True.	Vrai.

[p. 13]

Sixième question:
Qu'en parlant ils ont invité le demandeur à leur envoyer des Echantillons de chaque qualité

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Septième question:
Que ces Echantillons leur ont été envoyés le lendemain

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Huitième question:
Que le vingt cinq avril, un des repondans est venu seul rapporter les dits Echantillons, sur chacun desquels il était ecrit la quantité de chaque espèce de Marchandise qu'ils désiraient avoir:

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Neuvième question:
Qu'alors en remettant les Echantillons il a dit qu'on devait apprêter tout cela an plutôt et mettre les Echantillons sur chaque partie de papier, afin de pouvoir facilement, verifier si les papiers sont de la même qualité que les Echantillons

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Dixième question:
Que le vingt-huit avril ils ont été prevenus que tout cela était prêt.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Onzième question:
Que le deux Mai ils ont fait prendre les dites Marchandises.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

[p. 14]

Douzième question:
Que le trois Mai le demandeur, leur a fait parvenir sa facture intitulée: Monsieur Lawson Ure & Compagnie chez Monsieur Osy E/v. doivent à A.J. Wouters etc.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Not true	Ce n'est pas vrai.

Treisième question:
Que ces marchandises ont été déposées, savoir: les papiers dans six Caisses; les plumes dans trois ballots et la Cire et pains à cacheter dans une Caisse.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
I don't know that, but believe so.	Je ne le sais pas mais je le crois.

Quatorizième question:
Qu'elles ont été embarquées à bord du navire La flore Capitaine Corren, présentement au port d'anvers.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
I don't know that, but believe so.	Je ne le sais pas mais je le crois.

Quinzième question:
Quels sont encore à bord du dit navire

Réponse en anglais:	Réponse en français:
I don't know that, but believe so.	Je ne le sais pas mais je le crois.

Seizième question:
Que les Repondans se pretendent propriétaires des Marchandises, formant la Cargaison du dit navire au moins intérressés dans la dite Cargaison.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Interested in the Cargo.	Intéressés dans la Cargaison.

Dix-septième question:
Que les susdites Marchandises se trouvent saisies par procès-verbal de l'huissier Delanghe du onze de ce mois, enregistré le douze.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
It is possible.	C'est possible.

[p. 15]

Dix-huitième question:
Que les Repondans, ne consentent pas à ce que ces Marchandises étant à bord du dit navire soient remises aux demandeurs.

Réponse en anglais:	Réponse en français:
Certainly not, being interested in the Cargo, and Mr Osy having money of Lawson Ure & C^o in his hands for that purpose.	Certainement pas, étant interessé dans la Cargaison et Mr Osy, ayant l'argent de MM. Lawson Ure et comp^ie pour cet effet.

Lawson trekt zich terug en Ure fils wordt binnengebracht, legt den eed op den bijbel af en wordt ondervraagd:

De zelfde vragen worden gesteld en Ure fils antwoordt:

1^e vraag:	I accompagnied Mr Osy to the house of Mr Wouters^(9).
2^e vraag:	I went there to look at these articles.
3^e vraag:	I did not perfectly understand the Languages they spoke, it is therefore possible.
4^e vraag:	I did not perfectly understand the languages they gent^s spoke, it is therefore possible he might have said so.
5^e vraag:	It is true.
6^e vraag:	I can't speek there Language.
7^e vraag:	I never saw them. I left antwerp on the 19 April.
8^e vraag:	I was not in town.
9^e vraag:	I was not in town.
10^e vraag:	I was not in town.
11^e vraag:	I was not in town.
12^e vraag:	I never saw it.
13^e vraag:	It is possible, but I do not know it
14^e vraag:	It is possible, but I do not know it
15^e vraag:	I do not know it, but believe they are.
16^e vraag:	We are intrested.
17^e vraag:	It is possible.
18^e vraag:	We are interested to Mr Osy and therefore Cannot concent to give them up.

Op 4 Met 1816 verschijnen de partijen opnieuw voor het ‘Tribunal de commerce de mer et de terre séant à Anvers capitale de la Province du même nom’ bestaande uit: ‘Albert Cogels Juge faisant fonction de Président, Joseph Serruys et

(9) het stuk geeft voor elk antwoord ook een Fransche vertaling.

[p. 16]

Pierre Gabriel Coste aussi Juges et Firmin Emmanuel Capet commis greffier’.

Wij lezen in het Extrait des feuilles des audiences publiques etc. nopens deze zitting:

‘Considérant que d'après l'aveu des défendeurs, consigné dans leur réponse ‘à la dix-huitième et dernière question du procès-Verbal d'interrogatoire ‘sur faits et articles, en date du dix huit Juin dix huit cent quinze, ‘qu'ils sont intéressés aux Marchandises qui sont à bord du Navire dont ‘il s'agit, avec le Sieur Osy, et que, par conséquent, ils ne pouvaient pas ‘consentir à rendre ces Marchandises, par ces motifs et vu le proces Verbal ‘surappelé, enregistré... etc.
‘Le Tribunal, pour éclairer sa religion, ordonne aux Sieurs Jean Vervoort ‘et Guillaume Winckelmann Syndics provisoires à la faillite du dit Sieur ‘Osy, de faire être au Greffe, dans la quinzaine de la notification du présent ‘qui sera faite par l'huissier Delanghe commis à cet effet, tous les papiers, ‘titres, Lettres et documens relatifs à l'achat des marchandises dont il s'agit ‘entre le demandeur et les défendeurs.

In datum van 22 Augustus 1817 vinden wij een huissiers exploot waarbij beslag gelegd wordt, ten voordeele van A.J. Wouters op gelden bij huissier Persoons berustend, voortkomend van den gerechtelijken verkoop ‘contre les sieurs Lawson Ure & C^o pour sureté de la créance de Fr. 2385,83 ou F1 PB 1110,13 plus Fr. 400 of fl PB 189 of meer voor proceskosten.

In datum van 3 Oktober 1817 komt een kopij van quittancie voor van Van Geetruyen: ‘reçu de Mr Persoons Fr. 1538.- qui sont restés entre ses mains provenant de la vente des marchandises et étant pour compte de M.A.J. Wouters.

Vermoedelijk was dus Van Geetruyen geprivilegieerde schuldeischer en vischt A.J. Wouters achter 't net.

Er komt nog wel een Vonnis door de Handelsrechtbank geveld op 3 Oktober 1817 waarin na lange ‘préambules’ en het citeeren van alles wat voorafgaat, na pleidooien enz.: ‘Le Tribunal condamme les susdits sieurs Lawson Ure et Compagnie et par corps à payer au demandeur etc’ maar op 29 April 1818 krijgt A.J. Wouters een rekening thuis van Ogez tot een beloop van Fr. 672,89 waarvan Fr. 150.- voor honorarium. Een begeleidend schrijven zegt:

[p. 17]

‘Comme il n'i à plus rien à retirer dans le moment de votre créance à ‘la charge de M.M. Lawson Ure & C^o puisque le produit du navire n'a ‘pas suffit pour paijer les privilégiés, je vous envoijs vos pièces avec mon ‘compte.
‘Si plus tard il est possible de recuperer quelque chose, J'aurai soin de ‘vous redemander les pièces.

Toch gaf A.J. Wouters de zaak nog niet op, want in Juni 1823 zal hij nog beslag laten leggen op gelden in bezit van Josephus Tobias Verheyen in zijne kwaliteit van liquidateur van de insolvente boedel van den Heer Josephus Osy, maar of hier een tastbaar resultaat bereikt werd konden wij niet vernemen.

A.J. Wouters overleed te Antwerpen op 24 Okober 1823 en werd begraven extra-muros op het kerkhof van St. Willibrordus.