De Gulden Passer. Jaargang 23

[p. 149]

Pieter Joost de Borchgrave.
(1758-1819)
door Dr Gilbert Degroote

De dichter P.J. De Borchgrave werd den 17ⁿ April 1758 te Wakken in West-Vlaanderen geboren.

Zijn kleinzoon, Mr. J. De Borchgrave heeft in 1861, blijkbaar meer als een daad van familiale piëteit dan als een poging tot objectieve waardeering, de voornaamste nagelaten gedichten van Pieter Joost ingeleid en uitgegeven⁽¹⁾. In zijn inleiding wijst hij er op dat Pieter Joost het vijfde kind was en tweede zoon van Cornelius en van Maria Tytvaert en zegt hij dat onze dichter van edele afkomst was. Pr. Van Duyse beweert echter in ‘Belgisch Museum’⁽²⁾ dat P.J. De Borchgrave een bakkersjongen was en laat verder niets over een edele afstamming doorschemeren. De eene voorstelling sluit echter de andere niet uit: P.J. De Borchgrave kan inderdaad van edele afkomst geweest zijn, maar aangezien hij uit een talrijk huisgezin kwam, was hij misschien niet rijk en zal dan, het voor een edelman weinig intellectueel beroep van bakker, hebben moeten uitoefenen. Pr. Van Duyse haalt verder⁽³⁾ een feit aan, waaruit wel degelijk blijkt dat Pieter Joost bakker moet geweest zijn: een Rederijker van Geeraardsbergen, A. Rens, had aan P.J. De Borchgrave geschreven, toen deze voortdurend als een soort van ‘primus perpetuus’ uit de ‘letterstryden’ kwam: ‘Gy zyt de fenix der Nederlandsche dichteren’, waarop P. Joost bescheiden zou geantwoord hebben: ‘Gij hebt het mis, mijn goede Adriaen: ik ben slechts een bakker en mijne vrouw eene

(1) Gedichten van P.J. De Borchgrave, Gent, I.S. Van Doosselaere, 1861.

(2) Gent, 1844, p. 433.

(3) Belgisch Museum, 1844, p. 438.

[p. 150]

monteuse [mutsenmaakster], en nog twijfel ik of wij, ook als dusdanigen, fenixen zijn’. Als bakker herinnert P.J. De Borchgrave aan dichters als Bellamy en Immerzeel, die zich door taaie inspanning omhoog gewerkt hebben.

Pieter Joost was een ontvankelijke natuur, die al spoedig een voor dien tijd meer dan gewone ontwikkeling bezat, Fransch, Engelsch en Duitsch kende, en dankbaar wist te putten uit de rijke verzameling Engelsche en Duitsche werken, die het Wakkensch kasteel op dat oogenblik bezat. Hij was meditatief en liep graag te mijmeren langs de boorden van de Mandel. Hij was niet onbekend met de poëzie van Vondel en Hooft, van Bellamy en van Van Alphen. Duitsche werken hadden hem begeesterd voor Klopstock en de romantische gevoeligheid van Lamartine was hem niet vreemd gebleven.

In Januari 1782 was hij gehuwd met Maria-Johanna Lambrecht; uit hun echt zijn tien kinderen geboren. Gedurende de Fransche overheersching (1794-1815) werd hij ontvanger der ‘Directe Contributiën’ in Wakken en omliggende gemeenten. In 1819 heerschte in vele Vlaamsche dorpen en ook in Wakken een besmettelijke ziekte, die men ‘hoofdkoorts’ noemde. Pieter Joost De Borchgrave werd bij edelmoedig hulpbetoon en ziekenbezoek zelf aangetast en overleed te Wakken op 13 October 1819.

_* * _*

P.J. De Borchgrave was aan het woord gekomen uit een natuurlijke neiging tot het dichten doch ook uit een instinctmatige reactie tegen den Franschen invloed die, in dien tijd, het Vlaamsch overal zocht te verdringen. Vooral van onze dorpsdichters ging een poging uit om de moedertaal te bewaren: eenvoudig rijmwerk veelal zonder diepere bezieling. Talrijke dorpskamers bestonden er, die op vele plaatsen zoozeer in verval geraakt waren, dat Prof. Dr J. Te Winkel ze genoemd heeft: ‘de tot kermistroepen afgedaalde dorpskamers’. Maria-Theresia had veel gedaan voor den bloei van landbouw en nijverheid, van onderwijs en letterkunde. Ze had te Brussel de ‘Académie des Sciences et belles lettres’ gesticht; liet het Fransch en het Vlaamsch op gelijken voet behandelen. Dan

[p. 151]

herleefden de oude dorpskamers; prijskampen en feesten werden ingericht; de ‘letterstryd’ ging aan het woeden.

Sommige dorpskamers hebben het tot een zekere vermaardheid gebracht, zooals de Wakkensche kamer: ‘Ziet, het groeyt, onbesproeyd’. Hier ook had men, zooals in deze kamers over het algemeen, een laureaat van locale wedstrijden: P.J. De Borchgrave. Aldus verschijnt De Borchgrave als de dorpspoëet, die in een vrij kritiek- en oordeelloos milieu, een gemakkelijk succes wist te oogsten. Andere eischen dan zoetvloeiendheid van taal scheen men toen aan de poëzie niet te stellen, en zijn dichtkunst was niet heelemaal van deze hoedanigheid ontbloot. Hij bezat daarbij een zekere technische vaardigheid om zijn poëtische antwoorden op de gestelde prijsvragen, met rijmende welluidendheid te omkleeden. Nog jong had De Borchgrave de aandacht op zich gevestigd, in het bijzonder van L. Dhossche, voorzitter van de plaatselijke Rederijkerskamer, die Pieter Joost in het dichten en tooneelspelen wist aan te moedigen. In 1784 was er te Audenaarde een tooneelwedstrijd, waarbij Wakken den eersten prijs behaalde. In het opgevoerde stuk: ‘Bellerophon’⁽⁴⁾ vervulde De Borchgrave op meesterlijke wijze⁽⁵⁾ de titelrol. Bij het tooneel-concours 1784-1785, door de Gentsche Kamer ‘De Fonteine’ ingericht, behaalde de Wakkensche Kamer den eersten prijs met de opvoering van ‘De Weduwe van Malabar’, waarbij De Borchgrave de rol van opperpriester speelde en als zoodanig een eerepenning bekwam.

Ondertusschen had hij zich bij de Wakkensche Catharinisten⁽⁶⁾ aan de poëzie gewaagd, en naar het voorbeeld van

(4) Bellerophon, treurspel in vijf bedrijven, door Constantinus Vander Eecken, in zyn leven deken van het gilde van Rhetorica binnen de stad Audenaerde, 1784, in 8^o, zonder naam van drukker (J.F. Vander Schueren, te Gent), vgl. D.J. Van der Meersch, Belgisch Museum, 1843, p. 409.

(5) Vgl. D.J. Van der Meersch, Belgisch Museum, 1843, p. 409.

(6) Ziet, het groeyt, onbesproeyd had als schutsheilige de H. Catharina, thans nog als zoodanig in de parochiale kerk vereerd. Deze kamer heeft benevens De Borchgrave een ander, minder bekend, kweekeling voortgebracht, nl.: ‘doctor, chirurgyn en vroedmeester der Universiteit van Leuven’: Augustinus Eugenius Van den Poel, zoon van Henricus en van Agatha Van Quickenborne, geboren te Wakken den 1ⁿ April 1758, er gestorven 28 Januari 1835. Zijn zinspreuk was: Suum cuique pulchrum; hij schreef meestal onbeduidende gelegenheidsverzen en, evenals De Borchgrave, een gedicht op De Belgen, waarmede hij deelnam aan een wedstrijd te Aalst in 1810. Hij was de vriend en kunstbroeder van De Borchgrave. P. Van Duyse citeert in Belgisch Museum, 1844, p. 101 enkele verzen uit De Belgen van A.E. Van den Poel, waaraan we ontleenen:

‘Dit land, voorheen bewoond van wolf en wilde zwynen,
Was niet dan wildernis, niet anders dan woestijnen:
't Ploeg-yzer had nog nauw, ten zy omtrent de steên,
Ten zy by dorp en vlek, den schraelen grond doorsneên.
Maer dank zy aen den Belg, dank aen zyn zweet en zwoegen;
Door overmoeyde vlyt, door graeven, delven, ploegen...’

De poëtische kracht van A.E. Van den Poel was geringer dan deze van P.J. De Borchgrave, - zooals verder blijken zal. Na den dood van zijn vriend De Borchgrave heeft Van den Poel niet meer geschreven.
Over de Wakkensche Kamer, zie vooral nog: G.D.J. Schotel, Geschiedenis der Rederijkers in Nederland, Amsterdam, 1861, II, p. 212, waar we deze kamer voor het eerst vermeld zien in 1770; ook pp. 215-16; p. 223; D^r J. Te Winkel, De Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, Haarlem, 1924, V, p. 332.

[p. 152]

oudere rederijkers had hij een spreuk gekozen: ‘Myd nyd’ waarbij we even denken aan Marcus van Vaernewyck's leuze: ‘Laet nyt’.

De Borchgrave wordt samen met Hofman (Kortrijk), Bogaert (Brugge) en Robijn (Gent) tot de beste dichters van zijn tijd gerekend. Wat hij schreef waren, behalve enkele blijspelen voor plaatselijk tooneel, meestal gelegenheidsgedichten. Een van zijn eerste stukjes dagteekent van 4 Juli 1780: een treurdicht op het afsterven van Karel-Alexander, hertog van Lorreinen. Bij het overlijden van Maria-Theresia, op 29 October 1780, schreef de Catharina-kamer van Wakken een wedstrijd uit, met de bedoeling, in ‘vier-en-twintig Alexandrynsche verzen, noch min noch meer’ de deugden der edelmoedige vorstin te laten bezingen. P.J. De Borchgrave nam er geen deel aan. Toen, den 24 April 1785, bij de inhuldiging van den nieuwen Vlaamschen Schouwburg te Gent, de kamer van Wakken, den eersten prijs behaald had, moest De Borchgrave een lofdicht schrijven op de inrichters van den Schouwburg. Sommige stukjes verraden ondertusschen ook invloed van den Bijbel, en zijn soms overladen met mythologisch klatergoud, zooals bij onze 16^de eeuwsche Rederijkers. Hij deed ook aan uitwisseling van gedichten met de blinde dichteres van Aardenburg, Petronella Moens, die hem ‘den goeden Wackenaer’ noemde.

Krachtige zegging vinden we o.a. in: ‘De Barbaarsche Zeeroovers’, gedicht op de rooftochten der zeeschuimers uit Tunis, Algiers en Marokko. Op 26 December 1792 nam hij

[p. 153]

zitting in de ‘Keizerlijke en Koninklijke Akademie’ te Brugge, door Maria-Theresia gesticht. Daar heeft hij een ‘bybelzinnige’ redevoering uitgesproken, die met haar klinkende berijming, niet onopgemerkt bleef. Hij behandelde er de gestelde bijbelvraag:

Geeft reden waerom dat

Gods Zoon die g'heel den Al door zyne magt omvat
In eenen slechten stal heeft willen zyn geboren.

Discite a me quia mitis sum et humilis corde.

Matth. Cap. XI. v. 29.

Den 10ⁿ Februari 1797 werd hij door de Akademie van Utrecht tot werkend lid benoemd. Hij was de vriend van Hieronymus Van Alphen. Tallooze gelegenheidsverzen heeft hij voortgebracht, die we onvernoemd kunnen laten: hun aesthetische beteekenis is zeer gering. Sommige verzen leeren ons echter wel iets over zijn intellectueele belangstelling; zoo zien we b.v. wie hij als groote dichters beschouwde in ‘De Oefening. Hulde aen de Nederlandsche dichters’ - waarbij we hem graag het ‘menig duyzend ander’, wellicht uit rijmnood aangewend, vergeven:

‘Doorbladert Vondel, Cats, Antonides en Brandt,
Hooft, Feith, Poot, Bellamy, en menig duyzend ander
Die helle fakkels van hun land.
In Tael, in Wetenschap, in Dichtkunst even schrander’.

In 1809 overleed L. Dhossche, voorzitter van Ziet, het groeyt, onbesproeyd. De Borchgrave heeft dit afsterven met een treurgezang bedacht:

‘Het bolwerk is gesloopt van Wackensch Helikon’

Op de spreuk van de Kamer maakt hij een gevatte zinspeling:

‘Ja, d'onverbidbre Dood verslenst uw Lauwerblaeren,
De Leliën van eer, die groeyden onbesproeyd
Die sierden ons blazoen ruym zesmael twintig jaeren...’

De opvatting van de poëzie als een tijdverdrijf, als een ‘verpoozing uit ernstiger bezigheid’ hadden deze poetae minores

[p. 154]

ook tot de hunne gemaakt, blijkens ditzelfde treurdicht:

‘Wat uren van vermaek versleet Gij in de boeken!
Wat nachtrust, welke zorg hebt Gy hun toegewyd,
Om, ziftend met den geest, behendig op te zoeken
't Geen klem of invloed had op Rede of Letterstryd!
Gy noemdet deze Kunst en haer' beoefeningen
Uw lieflyk tydverdryf, uw vreugd, uwe uytspanning...’

Bevreemdend doet het wel eenigszins aan De Borchgrave te hooren spreken van ‘ziftend met den geest’ waar zijn poëzie en deze van zijn tijdgenooten, zoo weinig beheerscht lijkt door een fijn-ziftend brein, en waar hij zelf, in vele gedichten, gehandicapeerd lijkt door een te onstuimig gevoel en door zijn zin voor grootspraak. Met de oudere Rederijkers zal onze dichter wel niet onbekend geweest zijn, vermits we een echo vernemen van E. de Dene⁽⁷⁾ in De Borchgrave's gedicht op ‘Brugge’:

‘O pronkzuil van Euroop! O kooprijk Brugge! Uw Naam
Van goude Waareld zal vereeuwigen uw Faam,
Die, als de heldere star in 't duister, steeds zal pryken...’

Vergelijken we hiermede het gedicht van de Dene, het is tevens een 16^de eeuwsch curiosum als lofzang op Brugge:

‘Rome de Groote, Florence de Schoone
Milanen de wel-gepeupelde stede
Venetie die draegt des Ryckheyts Croone
Genua, vol van Hoveerdighede.
Parys oock zonder 's ghelycken mede.
Ceulene heylige stadt gepresen
Dit zyn al steden in Kerstenhede.
Boven al andere Plaetsen uyt-gelezen
O! Brugge gy waert boven al geresen.
Want door U wezen net, reyn, bepeirelt,
Placht gy te heeten de Goude weireldt’.

(7) Eduard de Dene (1505- ± 1578), zie nopens hem: Gilb. Degroote, Leuvensche Bijdragen, 1942, pp. 127-141. Het gedichtje van E. de Dene is te vinden in: Korte beschryvinge van den Brugschen Hallenthooren, Brugge, 1741, p. 1; het werd reeds gepubliceerd door Prof. D^r L. Scharpe in Het Belfort, 1895, T. X, p. 6.

[p. 155]

Als tolk van het onderdrukte vaderlandsch gevoel tijdens de Fransche overheersching, doet De Borchgrave zich voor met zijn gedicht ‘De Belgen’, dat met den ‘eersten gouden Eereprijs’ bekroond werd in 1810 door de Catharina-Kamer van Aalst, die een prijsvraag nopens ‘De Belgen’ uitgeschreven had. In dit gedicht openbaart De Borchgrave zich als een zuiver romanticus: het nationale wordt hier verheerlijkt op harstochtelijke wijze - op een oogenblik trouwens dat de Belgen geen nationaal bestaan meer hadden. De bezielende invloed van Klopstock's vaderlandsche oden kan hier bevruchtend hebben gewerkt. Er is ook wel eenige verwantschap te bespeuren tusschen Bellamy's liederen en De Borchgrave's ‘De Belgen’. Wanneer we ons even de bekende verzen uit ‘De Vaderlandsche jongeling’ en ‘De Vaderlandsche vrouw’ willen herinneren, dan blijven deze regels nazingen:

‘Ik ben uit Neerlands bloed geteeld,
mij klopt een Neerlandsch hart...’

Ook De Borchgrave schrijft gelijkaardige, beklemmend-rhetorische regels:

‘Ik zing, ontvlamd van drift, mijn dierbre Landgenooten,
Ik zing het Heldenbloed, waaruit ik ben gesproten
Ik zing den dappren Belg, zyn onverschrokkne trouw,
Zyn kunst, zyn koopmanschap, zyn land- en akkerbouw.’

Er zindert soms wel een wisselende muziek onder deze versregels; zelfs is de toon vaak bondiger en persoonlijker dan deze van Helmers in zijn ‘Hollandsche Natie’⁽⁸⁾.

Ook een Fransch dichtstuk: ‘Les Belges’ van Les Broussart werd bekroond. J. Fr. Willems in zijn ‘Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde’ Antwerpen, 1819, I, p. 220 getuigt reeds van De Borchgrave's ‘De Belgen’: ‘Kan dit stuk het fraeye gedicht Les Belges van Les Broussart al niet opweegen, men moet toch erkennen dat De Borchgrave's dichttrant, ver-

(8) Het gedicht De Belgen komt voor, behalve in de verzamelde werken uitgegeven door J. De Borchgrave in 1861, in Verzameling der dichtwerken over de Belgen door het aloude gilden van dicht- en tooneelkunde, gezeyd de Catharinisten in Aelst gekroond in zitting van den XIV van lauwmaend MDCCCX Gend, uyt de drukkery van P.F. De Goesin-Verhaeghe, 1810, in 8^o.

[p. 156]

geleken met dien van zyne medeprysbehaelders David De Simpel van Staden, en Aug. Eug. Van den Poel, heelmeester te Wacken, zeer uytstekende eygenschappen bezit, en los en ongedwongen daarheen vloeyt.’

Niet alleen door het nationale is De Borchgrave een romanticus doch ook door het elegische en het meditatieve. Tot het zuiverste dat we van hem hebben, behoort aldus: ‘Hymnus aan de Onsterfelijkheid’ dat voorkomt als XI^e deel van een langen cyclus: ‘Dood en Onsterflykheid’, opgenomen in de uitgave van J. De Borchgrave, p. 406; de aanhef er van luidt:

‘Aanvaard myn groet, o stille Dood!

Laat myne dankbre hand voor U Cẏpressen strooyen,

Dra rust myn romp in uwen schoot,

Ontledigd zyner Aardsche boeijen:

Zij, thans my welkom, plegtge stond!

Gẏ zyt myn Trooster en mijn Engel:

Myn' Ziel moet, als de bloem, ontrukt zyn aen haer stengel

D ie nog wast op des Waareld's grond’.

_* * _*

Zooals reeds gezegd werd de poëzie in dien tijd beoefend als een strijd om het ‘eermetael’, waarbij de Borchgrave een grooten, localen roem wist te verwerven. We deelen hier een lijst⁽⁹⁾ mede van door hem behaalde prijzen, die tevens een kijk geeft op de litteraire activiteit van die dagen:

1803.	Hooglede (Op d'Hoogte groeyt den Olyfboom). Onderwerp: Wie is den eersten herberger geweest? Eerste prijs.
1804.	Hooglede (idem) Onderwerp: Welken Boom is den geslaegen vẏant van den Olyfboom, en waerom? Tweede prijs.
1804.	Thielt (Gebloeyt in 't Wilde). Onderwerp: In welke eeuw, tot wat einde, onder welke regering, en door wie zyn de Gilden uytgevonden en opgeregt? Eerste prijs.
1805.	Yper (Wysheyd volmaekt Konst). Onderwerp: De verwoesting van Jeruzalem. Eerste prijs.
1809.	Ostende (Wat rẏp, wat groen komt wysheyd vôên). Onderwerp: De Wulpschheyd. Eerste prijs.
1810.	Kortrijk (De Vredeminnaers). Onderwerp: De Vrede. Eerste prijs.
1810.	Aelst (Amor Vincit). Onderwerp: De Belgen. Eerste prijs.

(9) Deze onderscheidingen worden aangehaald door J. De Borchgrave, o.c., p. LII.

[p. 157]

1811.	Deynze (Geen Konst zonder Nẏd). Onderwerp: Abraham's Offer. Tweede prijs.
1812.	Gent (De Fonteyne). Onderwerp: De Veldslag van Friedland, gevolgd door de Vrede van Tilsit. Niet bekroond.
1816.	Rousselaere (De Verzaamde Kunstminnaaren). Onderwerp: Waterloo, krijgsramp en menschlievendheyd der Belgen. Tweede prijs.
1816.	Rousselaere (idem). Onderwerp: Prinsselyk Echtverbond. Het Huwelyk van Z.K.H. den Kroonprins van Oranje, met de Ruskeizerlyke Grootvorstin Anna Paulowna. Eerste prijs.
1817.	Deerlyk. Onderwerp: Goddeloosheyd van Balthazar. Eerste prijs.

_* * _*

Na zijn afsterven werd in 1820, te Deinze, De Borchgrave herdacht. Met den eersten ‘eereprijs’ werd de ‘Cypressenkrans op de aschkruik van P.J. De Borchgrave’ door D.J. Van der Meersch (Audenaerde) bekroond; met den tweeden: ‘Lyktraanen op het smartelijk afsterven van P.J. De Borchgrave’ van P.J. Renier, onderwijzer te Deerlijk. Ook Leopold Chevalier De Wolff wijdde aan de nagedachtenis van Pieter Joost zijn ‘Vers Elégiaques’ waarin we de onthutsende regels te lezen krijgen:

‘D'Horace, de Schiller, l'émule et l'interprète,

Tu fus penseur profond et sublime Poëte’.

en:

‘Ton Nom est immortel, - éternelle est ta Gloire!’

Pieter Joost was een plaatselijke beroemdheid en hem werd de lof betuigd, die aan dergelijke vluchtige verschijningen, gemakkelijk overdreven, wordt toegezwaaid.

Voor de Vlaamsche Romantiek mag hij niet zonder belang heeten, evenals andere, minder bekende figuren, als Maria Van Ackere, Francis Jozef Blieck, en reeds vóór Ledeganck munt hij uit door een zekere sonoriteit van zijn vers, een vrijwel soepel rhythme en welluidendheid van taal. Reeds vóór K.L. Ledeganck⁽¹⁰⁾ heeft hij - samen met de minder bekende en vaak anonieme

(10) Prof D^r P. de Smaele zegt in zijn inleiding tot de Keurgedichten van Karel Lodewijk Ledeganck (Klassieke Galerij, n^r 12), Antwerpen, N.V. De Nederlandsche Boekhandel, 1942, dat K.L. Ledeganck enkele romantische thema's, zooals het elegische en het nationale heeft binnengebracht. - We gelooven hier aangetoond te hebben dat P.J. De Borchgrave dit reeds vóór K.L. Ledeganck gedaan heeft. Doch waar P.J. De Borchgrave in het nationale meer het Belgische op het oog heeft, beklemtoont K.L. Ledeganck meer het zuiver Vlaamsche. In dit opzicht, mede om de zangerigheid van zijn vers, kunnen we Pieter Joost als een van de voornaamste voorloopers van K.L. Ledeganck beschouwen, door Prof. D^r P. de Smaele terecht genoemd: ‘de beste vertegenwoordiger van onze romantiek in haar eerste stadium’.

[p. 158]

figuren uit de talrijke rederijkerskamers van dien tijd - in onze literatuur de romantische motieven van het nationale, het elegische en het meditatieve ingeburgerd. Aldus lijkt hij een van de voornaamste voorloopers van een Vlaamsche Romantiek. Deze Romantiek zal verder gaan over Pr. Van Duyse en K.L. Ledeganck, die trouwens in hetzelfde rederijkersmilieu als P.J. De Borchgrave begonnen zijn, doch waar Pieter Joost steeds de gevangene bleef van de rederijkerstraditie, heeft vooral K.L. Ledeganck zich beheerschter en sierlijker poëtische vormen weten eigen te maken.

Het loonde de moeite dit even voor P.J. De Borchgrave aan te stippen, wiens beteekenis, zooals hierboven aangetoond, in onze literatuurgeschiedenissen niet vermeld staat, en wiens naam over het algemeen niet eens vernoemd wordt.

September 1943.

Voornaamste bibliographie over P.J. de Borchgrave

BIOGRAPHIE NATIONALE. Bruxelles, 1873, IV, col. 816-820.

DE BORCHGRAVE J. Gedichten van P.J. De Borchgrave, uitgegeven door zijn kleinzoon M^er J. De Borchgrave. Gent, I.S. Van Doosselaere, 1861.

DE BORCHGRAVE O., Pieter-Joost De Borchgrave - Vlaamsch Dichter [1758-1810 (sic)], De Landwacht, 17 Maart, 1939.

DE SEYN E., Dictionnaire des Ecrivains Belges, Bruges, Excelsior, 1930, I, p. 340.

VAN DUINKERKEN A., Dichters der Emancipatie, Bilthoven, De Gemeenschap, 1939, pp. 47-48; pp. 234-237.

VAN DUYSE P., Belgisch Museum, Dl. VII en VIII.

WILLEMS J. Fr., Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde, Anwerpen, 1819, I, p. 220.