De Gulden Passer. Jaargang 12

[p. 1]

[Nummer 1]

De betrekkingen tusschen een Antwerpsch drukker, H. Eckert van Homberch en een Gentsch boekbinder, Joris van Gavere.

Eenige jaren geleden, bij opzoekingen op het stadsarchief te Gent, in de registers van de schepenen van den gedeele van het begin der zestiende eeuw, kwam ons onder de oogen eene akte van dit magistraat van den dertienden Juli 1503, waarvan de eerste regels namen bevatten, die onze aandacht opwekten. Bij nader inzicht kwamen we tot de overtuiging dat we eene schuldvordering hadden van den Antwerpschen boekdrukker Hendrik Eckert van Homberch op een Gentsch boekbinder of liever op de erfgenamen van den Gentschen boekbinder Joris van Gavere. De tijd ontbrak ons op dat oogenblik om in deze richting naar verdere documenten uit te kijken, en slechts in de laatste tijden hebben we gelegenheid gehad om onze opsporingen te hernemen. Het doorloopen van het eerste zwaar register van de akten der hoogergenoemde schepenen uit het begin der zestiende eeuw heeft ons nog eenige stukken opgeleverd, die het eerst gevonden document aardig toelichten.

We hebben alle redenen om te denken, dat we niet de eersten zijn, die deze documenten ingezien hebben. Victor van der Haeghen schijnt ze gekend te hebben vóór ons. Het is waarschijnlijk van eene of meerdere dezer oorkonden dat hij gebruik gemaakt heeft, in eene voordracht te Gent gehouden, in 1904, over de boekbinderij in zijne geboorteplaats. Daarin maakt hij in een paar woorden gewag van betrekkingen die zouden bestaan hebben tusschen de familie van Gavere en Eckert van Homberch. Verdere aanduidingen geeft vander Haeghen echter niet. Later is hij niet meer op de zaak teruggekomen, zoodat zijne kleine nota als al zeer weinig bruikbaar kan doorgaan¹⁾.

1) Bulletijn Maatsch. Gesch. en Oudh. te Gent. 12, 1904, blz. 318. De passus van de gepubliceerde korte inhoud der voordracht luidt als volgt: Rapports de cette famille [d.i. van Gavere] avec l'imprimeur H. Eckaert d'Anvers.

[p. 2]

Hoe het ook zij, we hebben gemeend dat de gevonden inlichtingen de moeite waard waren om gepubliceerd te worden, te meer dat ze een paar vraagstukken opwerpen, die een nader onderzoek vragen.

Eckert van Homberch is geen onbekende voor al wie met de geschiedenis van het Antwerpsch drukwezen eenigszins vertrouwd is. Oorspronkelijk Duitscher en afkomstig uit Homburg (Hessen-Nassau) vinden wij hem te Delft in de laatste jaren der vijftiende eeuw, waar hij zijne drukpersen deed werken gedurende een paar jaren slechts: van 1498 tot 1500¹⁾.

Holtrop had reeds doen opmerken dat Eckert te Delft de opvolger geweest was van Christiaan Snellaert²⁾. Deze bewering had tot grond het feit dat Eckert de letterteekens alsook het drukkersmerk van Snellaert gebruikte, in 1498, bij het drukken van het Boeck van den Pelgrim, waarvoor hij ook de houtsneden in leen bekwam of afkocht die Jacob Beelaert voor de uitgave van hetzelfde werk te Haarlem in 1496, gebezigd had. Door het nagaan van drukwerken van Eckert, dagteekenende uit de opvolgende maanden, werd deze vaststelling bevestigd.

In een opstel, in tweede vermeerderde uitgave, verschenen in den eersten jaargang van dit tijdschrift, bevestigde Pater Kruitwagen, na grondig onderzoek, op gansch de lijn, de bevindingen van Holtrop, en bewees ten stelligste, dat Snellaert en na hem. Eckert van Homberch, lettersoorten bezigden, gestoken door den gekenden lettersteker Hendrik Pieterssoen van Rotterdam, ook genaamd Hendrik de Lettersnidere. Ook deze bewering had Holtrop vooropgezet,³⁾ maar de bewijsvoering van Pater Kruitwagen, die al de Nederlandsche drukkers opgespoord heeft, bij welke men de lettersoorten van Hendrik de Lettersnidere aantreft, hief hier allen twijfel op. Beide punten zijn dus met bepaalde zekerheid vastgesteld.

Het komt tamelijk zelden voor dat we voor onze oude drukkers op vaste biografische aanduidingen kunnen wijzen; buiten in de

1) HOLTROP, Monum. Typogr. des Pays-Bas, au XV^e siècle. La Haye, 1857, blz. 86-87. NYHOFF, W. L'art typographique dans les Pays-Bas. La Haye, 1926, II, blz. 2.

2) HOLTROP. op. cit. pl. 84 (107) e 2.

3) KRUITWAGEN, B. De incunabeldrukker en lettersteker H. Pieterssoen die Lettersnider van Rotterdam. Gulden Passer, 1, 1923, blz. 14-15. - Holtrop, op. cit. blz. 87.

[p. 3]

door hen gedrukte werken is voor velen niets te vinden; en dan moeten we deze nog afleiden uit het min of meer uitgebreid explicit waarmede ze hunne drukstukken sluiten.

Voor Eckert van Homberch is dit ook gedeeltelijk het geval. Vaste data - voor zoolang dat nog ergens weggestopte werken, die tot nogtoe niet uitkwamen, deze niet komen veranderen - zijn voor ons het begin van zijne drukkersloopbaan te Delft, 1498, alsook zijne uitwijking naar Antwerpen, in 1500.

Volgens Campbell gaf Eckert te Delft het daglicht aan vijftien drukwerken¹⁾, terwijl Nijhoff-Kronenberg voor de bedrijfsperiode van af 1501 er vijf en negentig aanduiden. Uit wat we van hem bezitten - en er is misschien wel heel wat verloren gegaan - schijnt te blijken dat zijne bedrijvigheid te Antwerpen niet hetzelfde tempo gehad heeft als te Delft. Altijd volgens Campbell en Nijhoff-Kronenberg stellen we vast dat de Delftsche periode jaarlijks ± zeven drukken oplevert, terwijl de verhouding voor de Antwerpsche op een maximum van vijf moet gebracht worden, de omvang der drukwerken ook in aanmerking genomen.

De laatste druk van Eckert, met een jaartal voorzien, door Nijhoff-Kronenberg aangehaald, dagteekent van den 27ⁿ April 1521. Het datum van zijn afsterven is ons niet bekend.

Zijne aankomst te Antwerpen had waarschijnlijk plaats in het begin van het jaar 1500; Campbell ook is deze meening toegedaan²⁾. Zij is zoo veel te meer waarschijnlijk, dat we den 26ⁿ October 1499 Eckert voor de Antwerpsche schepenbank zien verschijnen in tegenwoordigheid van Johanna Keersmans, weduwe Jan Pierets, om akte te doen van den aankoop van een huis, aan de laatste toebehoorende, gelegen in de corte Cammerstraet, en genaamd ‘Den Haen’³⁾.

Maar zoo erg haastig was Eckert toch niet om zijn nieuw aangekochte eigendom te komen betrekken, want in het begin van het jaar 1500 drukte hij nog te Delft het II^e gedeelte van den Pas-

1) CAMPBELL, M.F. Annales de la typographie néerlandaise au XV^e siècle. La Haye, 1874, blz. 542-43 alsook Supplement II. - Nijhoff-Kronenberg. Nederlandsche Bibliographie 1500 tot 1540. Den Haag, 1923, blz. 800-802.

2) CAMPBELL. op. cit. blz. 195 en 220.

3) VAN HAVRE. Marques typogr. des imprimeurs et libraires anversois, Anvers, 1883, blz. 149.

[p. 4]

sionael¹⁾. Misschien wel dat de likwideering van zijne zaak in deze stad zich niet met de gewenschte vlugheid voordeed, misschien ook dat zijne nieuwe woning te Antwerpen niet oogenblikkelijk tot zijne beschikking kon gesteld worden. Aan te nemen is dat Eckert zich slechts in den loop van den tweeden trimester van 1500, met have en erf, met persen en drukmateriaal te Antwerpen volledig inrichtte, en dat van dit tijdstip af zijne drukkerszaak in zijne nieuwe verblijfplaats op dreef kwam.

Werkelijke bewijzen dat Eckert in 1500 reeds te Antwerpen volledig afgewerkte drukwerken liet verschijnen, zijn niet aanwezig. Wellicht bepaalde hij zich tot het opzetten van eenige nieuwe drukken die hij het jaar daarna eerst voltooide.

Weliswaar haalt Campbell onder n^o 806 een druk van ‘J. Gerson. Libri IV de imitatione Christi et de contemptu omnium vanitatum mundi. Antverpiae, H. Eckert van Homberch, 1500, in 16^o’, aan. Maar hij citeert dit boek volgens het werk van Lambinet naar een exemplaar dat zich bevond in het bezit van een bibliofiel, M. van Leempoel²⁾; Campbell zelf zag het nooit.

Ook Nijhoff-Kronenberg geven onder n^o 1679 de beschrijving van de ‘Passie ons liefs herren Jhesu Christi ende verrisenisse met figueren. Antwerpen, H. Eckert van Homberch, 6 Maart 1500’. Maar hier zoowel als in het eerste geval, moet men lezen 1501, daar men te doen heeft met den Paaschstijl, in zwang in onze gewesten, en de eerste dag van 1501, oude stijl, op den 19ⁿ April viel.

Ongedateerde drukken, die uit deze periode zijn, zullen we hier buiten beschouwing laten, bij ontstentenis van vaste uitgangspunten.

Het huis dat hij aangekocht had, droeg zooals we gezien hebben den naam van ‘Den Haen’. Eckert liet deze benaming varen, en stak als uithangbord ‘Int huys van Delft’ boven zijne ingangsdeur. Was dit als herinnering aan zijne vroegere verblijfplaats? Mogelijk wel.

't Was daar dat hij met het in 1498 te Delft overgenomen materiaal van Snellaert - die denkelijk in 1497 het tijdelijke met het eeuwige verwisselde -, zijne werkzaamheid begon, en zich niet

1) OLTHOFF, F. De boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Antwerpen. Antw., 1891, blz. 28-31.

2) LAMBINET, P. Origine de l'imprimerie d'après des titres authentiques. Paris, 1810, 2^e deel, blz. 310. Van Leempoel was opziener der Akademie te Brussel, woonde te Leuven, en bezat eene merkwaardige bibliotheek.

[p. 5]

bepaalde tot eene eenvoudige drukkerszaak. Gelijk vele van zijne vakgenooten, niet alleen van toenmaals, maar zelfs nog van den tegenwoordigen tijd, hield drukker Eckert van Homberch nevens zijne werkplaats er ook een boekhandel op na. In dezen winkel verkochten zij niet alleen de boeken door hen zelf voortgebracht, doch ook deze uit andere werkhuizen voortkomende, en die hen tot verkoop door confraters in ‘dépôt’ gegeven waren¹⁾. Tevens kon men bij hen alle soort kleine drukwerkjes krijgen zooals speelkaarten, heiligenbeeldekens met of zonder tekst, enz. Deze verkoop was zeer winstgevend, en vulde op eene niet te versmaden wijze de drukkerswinsten aan. Men kan dit bedrijf in de toenmalige groote stad gemakkelijk vergelijken met dit van de drukkers-boekhandelaars van onze kleine steden en groote gemeenten van heden, waar men nevens produkten van eigen werk ook kerkboekjes van Brepols-Turnhout, Desclée & De Brouwer-Doornik, eerste communiesantjes, prent- en zichtkaarten. schrijfgerief, enz. aantreft.

De zaak van Eckert van Homberch moet niet onbelangrijk geweest zijn. Want buiten zijn winkel, hield hij er ook een klienteel op na die ver van de stad Antwerpen hare woonplaats had. Een dezer klienten kennen we bij toeval: Joris van Gavere, boekbinder te Gent, gestorven in den loop van het jaar 1503.

Aan hem verkocht Eckert ‘diversche boucken ende ghescriften van prenten’.

Welke interpretatie dienen we aan deze woorden te geven? Het

1) POLAIN, L, La situation d'Anvers dans l'imprimerie des Pays-Bas au XV^e siècle. Gulden Passer, 1927. blz. 242.
Over de drukwerken, en vooral over deze met houtsneden voorzien - van Eckert van Homberch zie ook o.m.: HELBIG, H. Notice sur quelques livres rares et curieux du XVI^e et XVII^e siècle. Le Bibliologue de la Belgique. Tournai, 1839. blz. 210-211: Notice sur une édition du Spiegel der Volcommenheit de H. Herp, Imprimé par H. Eckert van Homberch (1502). - KRONENBERG, M.E. Bibliographisch onkruid. Het Boek, 11, 1922, blz. 367-68. - GORIS, J.A. Wellevendheid aan tafel in de XV^e eeuw. Gulden Passer, 5, 1927, blz. 32-43. - NOENS, J.H. Contributions à l'étude de la gravure sur bois dans les Pays-Bas. Les planches du Passionael d'Henri Eckert van Homberch (Anvers, 1505). Gulden Passer, 6, 1928, blz. 1-53. - PENNINK, R. Korte notities bij enkele oude boekjes van de Koninklijke Bibliotheek. Het Boek, 19, 1930, blz. 180-182. - Vervollständigte Holzschnittfolge der Passion Delbecq-Schreiber nach dem ersten Antwerpener Drucke des Adriaen van Berghen von 1500. 46 Abbildungen mit einer Einführung von Paul Heitz. Einblattdr. des XV. Jahrh. Bd. 77. Strassburg, 1932. - Bespreking van dit werk door A. Delen. Gulden Passer, 10, 1931, blz. 131-136 en 259.

[p. 6]

woord ‘boucken’ ziet ongetwijfeld neer op de bepaling gedrukte boeken. Maar ‘ghescriften van prenten’, daar zitten we een weinig meer verlegen mede. Mag men hierdoor verstaan handschriften, die in druk kunnen gebracht worden. Deze uitleg schijnt ons zeer aannemelijk toe, en zou dan ook aanduiden dat én Eckert van Homberch én Joris van Gaver ook handel dreven in handschriften, reproductiemanier die nog niet gansch verdrongen was door de nieuwe uitvinding, en die niettegenstaande de uitbreiding der nieuwe kunst, zeker in steden als Antwerpen en Gent, nog afnemers vond, vooral in de voorname families.

Wie was nu deze Joris van Gavere, ‘boucbindere’ te Gent?

Zeker niet de zeer gekende Gentsche kunstenaar die met veel smaak de banden gedreven heeft, die in de Tentoonstelling van Oude Vlaamsche Kunst 1930 te Antwerpen de eer hadden nevens de beste Vlaamsche voortbrengselen van den tijd te prijken en waarvan de uitstekende bandenkenner, Prosper Verheyden, in den Catalogus zulke volmaakte beschrijvingen heeft gegeven¹⁾. Ook niet de man waarvan Pinchart spreekt in zijne ‘Archives des Arts’, die inlichtingsbaak voor de ‘artes minores’ van de ‘lage landen bij de zee’²⁾. Ook niet hij, waarvan Jules de Saint-Genois een band beschrijft, berustende in het archief der St. Baafskathedraal te Gent³⁾. Ook deze niet waarvan een geteekende band zich bevindt in de stadsbibliotheek te St. Winoksbergen⁴⁾. De Joris van Gavere geciteerd door James Weale⁵⁾, de Ghellinck Vaernewyck⁶⁾, Kervyn de Volkaersbeke⁷⁾, Goldschmidt⁸⁾, Faider⁹⁾,

1) Wereldtentoonstelling Antwerpen 1930. Afdeeling der Oud-Vlaamsche Kunst. Deel V. Boekbanden. Catalogus. [bewerkt door Pr. Verheyden] Antw. 1931, blz. 95-99.

2) PINCHART. Archives des arts, sciences et lettres. Gand, 1860-81, I, blz. 198.

3) Messager des Sciences et des arts, 1853, blz. 241-242.

4) Ibidem.

5) WEALE, J. Bookbindings and rubbings of bindings South-Kensington Museum. London, 1898, I, blz. LIX, II, blz. 181, R. 371.

6) de GHELLINCK VAERNEWYCK. La reliure flamande au XV^e siècle. Ann. Acad. roy. d'arch. 53, 1902, blz. 412-13.

7) KERVYN DE VOLKAERSBEKE. Une reliure du XV^e siècle. Mess. Sc. hist. 1874, blz. 235-238.

8) GOLDSCHMIDT, E.Ph. Gothic and Renaissance bookbindings. London, etc. 1928, I, Text. blz. 57, 217.

9) Catalogue (de l') exposition documentaire de reliures anciennes 29 septembre 31 octobre 1923, (door P. Faider). Mons-Frameries, 1929, blz. 18, n^o 30. - De hier opgegeven band dekt het werk: L. Valla. Elegantiae. Coloniae, 1552.

[p. 7]

Verheyden¹⁾, kan dezelfde niet zijn als de boekbinder waarvan we in het stadsarchief te Gent sporen gevonden hebben. Want al de bandwerken door deze autoren vermeld, en toegeschreven aan Joris van Gavere of waarop zijn naam vermeld staat, komen uit een werkhuis dat boeken ingebonden heeft van de pers gekomen na 1520, dus ten minste meer dan zeventien jaar na het overlijden van den Joris die ons hier bezighoudt.

De stelling dringt zich thans van zelf op dat er in Gent twee boekbinders van den zelfden naam gewerkt hebben, éen, gestorven in 1503, éen ander, die in volle levenskracht, in volle voortbrengst was in de derde en vierde decade der zestiende eeuw,

Want het is toch niet aan te nemen dat de opvolger van Joris I, in de veronderstelling dat er slechts een Joris van Gavere bestaan heeft, de paneelen met het opschrift ‘Joris de Gavere me ligavit’ jaren daarna nog gebruikte, zonder eenige verandering daaraan toe te brengen.

Eveneens zou het vreemd voorkomen dat juist de productie van dezen opvolger, wie hij ook zij, tot ons zou gekomen zijn, met uitsluiting van alles wat Joris van Gavere in hoogsteigen persoon voortbracht. Wel citeert Pr. Verheyden²⁾ o.m. het geval met de geteekende paneelen van Antonius van Gavere, gestorven te Brugge in 1505, die we terugvinden bij den band van een druk gemaakt te Lyon, in 1529. Wel weten we ook dat paneelen en friezen van hand tot hand overgeleverd werden, en voor zoover ze nog bruikbaar waren, door de elkander opvolgende boekbinders gebezigd; maar dit schijnt ons bij nader inzicht het geval niet te zijn met de productie van hem die we Joris II zullen noemen. De decoratiemotieven gebruikt bij de banden geteekend Joris de Gavere, toonen eene ontwikkeling aan, die niet op de 15^e, maar wel op de 16^e eeuw terugwijst. Deze dan toe te schrijven aan Joris I, gestorven in 1503, misschien wel in gevorderden ouderdom, en die zijn ambacht uitoefende in de tweede helft de vijftiende eeuw, is wellicht dan ook wel in strijd met de werkelijkheid.

Voorloopig stellen we dus de meening voorop, van het bestaan van twee boekbinders, den naam Joris van Gavere dragende. Deze

1) VERHEYDEN, Pr. Boekbanden van het klooster op St. Agnietenberg te Zwolle. Boek, 21, 1932, blz. 35.

2) Wereldtentoonstelling enz. op. cit. blz. 111.

[p. 8]

meening vraagt natuurlijk verdere staving. De kwestie heeft haar belang voor de geschiedenis der Gentsche boekbinders, en is mijns dunkens een nader onderzoek waard. Alleen het stadsarchief te Gent kan de gevraagde oplossing bezorgen.

In welke familieverhouding deze beide boekbinders tot elkander stonden, hebben onze opzoekingen niet kunnen uitwijzen. Dat Joris II geen zoon is van Joris I blijkt ten volle uit de documenten die ons ten dienste staan. Immers deze die we Joris I noemen, gehuwd met Livina Smueleneere¹⁾, had slechts een zoon, François, die den geestelijken stand omhelsde en in de abdij der Norbertijnen te Drongen monnik werd.

Stellig is, dat Joris I van Gavere in enge verwantschap staat met het Brugsche geslacht van Gavere, dat in den loop van de vijftiende en zestiende eeuwen in het Venetië van het Noorden het boekbindersambacht uitoefende, en waarvan James Weale verschillende talentvolle leden opsomt, als daar zijn: Willem, Jacob, Michaël, Jan, Thomas, enz²⁾.

Als een der erfgenamen, van vaderlijke zijde, treedt op Anthonis van Gavere, woonachtig te Brugge. Mag deze Anthonis geidentificeerd worden met den Brugschen boekbinder Antonius van Gavere, die we in deze stad tegenkomen tusschen 1459 en 1505³⁾?

Best mogelijk en zelfs waarschijnlijk, alhoewel elke grond tot eenige stellige identificatie ontbreekt. Welke de graad van verwantschap tusschen beide van Gavere was, is niet uit de documenten uit te maken.

Misschien mogen we ook veronderstellen dat Joris van Gavere zelf uit Brugge afkomstig was, en uitgeweken naar Gent in de tweede helft der vijftiende eeuw, waar hij zijn beroep uitoefende, en terzelfdertijd een boekwinkel openhield. Andere zijner vakge-

1) In de voordracht, die wijlen Victor vander Haeghen destijds voor de leden van de Maatschappij van Geschied- en Oudheidkunde te Gent hield, en waarvan we hooger spraken, (de korte inhoud verscheen in het Bulletijn van dezen kring 12, 1904, blz. 318) heet deze de weduwe van J.v.G.: Lievine de Mueleneere. Bij collatie van de teksten is gebleken dat de lezing van den naam is: Smueleneere.

2) WEALE, J, op. cit. blz. xli.

3) WEALE, J. op. cit. II, blz. 165 R. 310-313, - Catal. exposition... Mons. op. cit. p. 19 n^o 31. - GRUEL, L. Manuel historique et bibliographique de l'amateur de reliures. Paris 1887-1905. II, blz. 85. - Wereldtentoonstelling Antwerpen enz. op. cit. blz. 111.

[p. 9]

nooten deden dit ook, en waren boekbinder-boekhandelaar. We hebben enkel te kijken naar Gilles van de Walle, Pieter Caron, en Pieter de Keysere, om maar deze drie te noemen. Ten andere het bewijs hiervoor hebben we in handen. Bij zijn afsterven, staat hij nog in het krijt bij Hendrik Eckert van Homberch voor de som van acht pond, vier schellingen en twee penningen gr. die de Antwerpsche drukker voor de schepenen van den gedeele te Gent van de erfgenamen eischte door het orgaan van procureur Jan van de Walle. Deze erkennen de schuld en in den loop van het jaar 1504 komt Eckert zelfs naar Gent om het bedrag er van te innen.

Zooals we hooger gezien hebben, was levering van ‘diversche boucken en de ghescriften van prenten’, die niet bij tijds betaald waren, de oorzaak van het geding, dat natuurlijk ten voordeele van Eckert uitviel.

De handelseerlijkheid der beide partijen mag daarbij wel in 't daglicht gesteld worden.

R.F. APERS.

[p. 10]

Bijlagen.

I.
11 Mei 1503.

Lievyne Smueleneeren houderigghe bleven achter Jooris van Gavere haren man was belooft al tgoet achter den zelven Jooris bleeven ende sijnen sterfhuuse bleven ende zijne sterfhuuse toebehoorende ende anclevende te bringhene ten rechten ghedeele, omne haer ende hare deelnemers danof te hebbene ende te gheldene datter elc af sculdich es te hebbene ende gheldene metten rechte naer de wet van de poort, twelcke zoo verzekert up haer ende up al thare, ende voert es borghe over haer Joos Croes. Actum den XI^e in meye XV^c IIJ.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1502-03. f^o 78 b. 11 Mei 1503.

II.
15 Mei 1503,

Anthonis vanden gavere comt in ghedeele van zulcken goede ende versterfte als daer Jooris van den gavere uute verstoorven es ende ditte van der gheelder vaderlicke zyden twelcke es deen helftscheede duergaende van der gheelder versterften mids dat hij vervanght alle de ghone die meer ancleven de zelve versterfte in tween ghedeeld, begheerende van der zelve versterfte bate theffene ende belooft commere af te gheldene naer de wet van der poort, versekert ende borghen over den zelven elc voor andere ende elc voor al meester martin plenier ende sanders benyn. Actum den XV^e in meye XV^c IIJ.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele

Anno 1502-1503. f^o 75 a. 15 Mei 1503.

III.
15 Mei 1503.

Jacob Gheeraerts, f. jans woonende te Winocxbeerghe over hem zelven ende voort alze in ditte vervanghende alle deghone hem ancleven comt in ghedeele van zulcken goede ende versterfte als daer Joris van den gavere boucbindere zijn neve uute verstorven es, ende ditte inde heelft scheede van gheelder versterften als over de gheele moederlicke zijde, begheerende daer of bate theffene ende belooft commere af te ghelden naer de wet van der poort, datte versekerende up hem ende up al tzijne, voort consenteerde daerof over hem zekere ende borghe te stane pieter van

[p. 11]

den doorne in pycaerdyen, dies beloofden dieric de coc f. jacops ende maelgiaert melhoft, beede van Sente Winnocxbeerghe voornoemt present wesende elc voor andren ende yeghelic over al hem pietren van der zelver boorchtocht ende diesser uutspruuten zal costeloos ende al scadeloos te quytene ende ontheffene jeghens elcken, daerinne ooc verbindende hemlieden ende al thuerlieden. Actum den XV^e in meye XV^c IIJ.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1502-03, f^o 75 a. 15 Mei 1503.

IV.
13 Juli 1503.

Kenlic zij allen lieden dat lievinne Smueleneeren weduwe van joorisse van gavere commen is voor scepenen van ghedeele in Ghendt, kende ende lijdde tachter ende sculdich zijnde heinric heckert boucprentere woonende tandworpen de somme van V. £ IX. s. V. d. gro. goeder scult te wetene IIIJ. £ IJ. s.l.d. gro. over deelt van VIIJ. £ IIIJ. s. twee d. gr. commende thueren laste ende tsurplus draghende XXVIJ. £ s. IIIJ. d. gr. IIIJ. d. par over tderde in deelt staende ten laste van broeder fransois van gavere hueren suene religieus te Dronghene die in deen derde van den goede van sinen vader was verghift es danof zijn moedere den last thuerwaert ghenomen heeft, ende heeft by dien de voorseide V. £: IX. s, V. d. gr. gheconsenteert ende belooft te betaelene den voorseide heinric oft den bringher deser copie daertoe gheauctoriseert alsoet behoert telcken IIIJ maende deen derde versekert up haer ende up al thaere, ende consenteerde mids desen jan vanden Walle als procureur over hem zulcke cedulle ende handghescriften als wesen moghen van der voornoemder scult over dese houderigge ende huers zuens porcie dort te zijne ende te nieuten. Actum XIIJ july XV^c drie.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1502-1503. f^o 52 b. 13 July 1503.

V.
25 October 1503.

Scepenen van ghedeele in Ghend, oversien ende ghevisenteert hebbende den heesch hemlieden overghegheven in wettelicke ghebanre vierschaeren by jan van den walle f. baudins als wettelic machtich over heindrich heckaert boucprentere wonnende tandworpen ten laste van sanderse benyt, die tandren tijden sekere ende borghe bedeghen es over anthonis van gavere hoyr van joorys van den gavere van der gheelder vaderlycker zijde, insghelycx ten laste van pietre van den dorne in picaerdyen als sekere ende borghe over jacob gheerolfs hoyr van der moederlicker zijde van den voornoemden joorys, tenderende de zelven heesschere ten fijne de verweerders ghecondempneert in de tweedeel van der heelft van VIIJ £ IIIJ s. IJ d. gro. dragende elcx porcie XXVIJ s. IIIJ d. gr. IIIJ d. par. als borghen over de voornoemde hoyrs; Ende omme daerinne te optineerne zo es waer dat jooris voornoemt

[p. 12]

jeghen den heesschere cochte diversche boucken ende ghescriften van prenten zo ende in zulcker wys dat hij ontlancx hem by zynder cedulle kende sculdich zijnde toot XIJ ghelyke guldenen ende bleef noch tachter te alfvastenen XV^o twee lestleden van bouckin by hem jeghens den heesschere gherecht tot zes guldenen, up welcke voornoemde cedulle joorys betaelt heeft zoe dat ghextimeert es, in zulcker wijs dat de resten van diere maer bedraeghen en zoude V. £ IIIJ s. IJ d. gro. daer up gheleit de XVIIJ guldenen zo luept tghuent dat bij den heesschere gheheest es ter voornoemde somme van VIIJ £ IIIJ sc. IJ d. gr. van welcke VIIJ £ IIIJ sc. IJ d. gr. de houderigghe dooghen moet deen heelft ende bovendien noch tderde in dandre heelft, ghemerct dat huer zone ghecleet es int cloostere te dronghene van den derden van joorys zijns vaders goet verghift es, comt de andere twee deelen ten verweerders laste slutende mids dien als vooren, daer up de verweerders bij antwoorde, consenteerden int versouck van den heesscher alzo verren alst hemlieden angaet behouden dat hij verclaers doen zoude bij eede dat men zoe vele sculdich was goeder scult ende onvergolden, volghende dien zo heeft de heesschere by der wet van andworpen verclaers ghedaen up sijnen eedt die hooghelic ghestaeft ende ten heleghen ghemaent alsoot behoort zo ons de wet van andworpen dat overscrivende was by hueren beslotenen letteren missiven ghelyc men in ghelyck useert te doene: Ende naer tvisiteeren van dien ghenaemt zijnde van den rechten termyneren ende wysen dat de verweerders den heesschere ghenouch doen zoude volghende huerlieden consente elc van zijndre porchie binnen VJ weken eerst commende, condempneeren de zelve inde costen ter tauxacie. Aldus ghewyst den XXV^e in october XV^c IIJ.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1503-04. f^o 29 a, 25 october 1503.

VI.
9 April 1504.

Kenlic zij allen lieden dat anthonis van den gavere, als tandren tijden mids den vervanghen by hem ghedaen, gheel hoyr bedeghen, zekere ende incommen van ghedeele ghedaen hebbende van der vaderlicker zijde, van zulcken goede ende versterfte als daer jooris van den gavere uute verstorven es, commen es voor scepenen van ghedeele in ghend, kende ende lijdde, dat hij tzelve recht van versterfte, in eerven, renten, huusen, have catteylen, sculden van baten ende commeren, up ghedreghen ende overghegheven heeft, ende by desen draeght wettelic up ende gheeft overe, lievyne smueleneeren, wedewe van den voorseiden jooris, omme haer aldatte terstont andveerdens ende hand daer an slaende, te hebbene, andveerdene, up heffene, ontfanc, possesseerne, bezittene ende ghebruuckene, over haer, huer hoyrs ende naercommers, teeuweghen daghen, haer ter andveerdinghe ende ghebruucsaamhede van al dien, machtich ende hem zelven ende alle de ghone die hem meer ancleven moghen ende in zyn vervanc begrepen zyn ommachtich makende, behouden dat hem de voornoemde houderigghe, ten passeerne van desen present zijnde, ende haer daerinne obligierende, ghehouden werdt costeloos ende al scadeloos te quytene ende ontheffene van allen commeren, costen, lasten, ende sculden, zoe ofte waer af dat wesen mochte, die men hem oft zijnen boorghen, ter causen van der

[p. 13]

voorseide versterften, zoude moghen oft weten te heesschene, datte versekerende up haer ende up al thare present ende toecommende. Actum den IX in april XV^c IIII naer paesschen.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele,

Anno 1503-1504 f^o 31 a. 9 April 1504.

VII.
9 April 1504.

Lievyne Smueleneere weduwe van Jooris van den gavere comparerende voor scepenen van ghedeele in ghend bekent tachter ende sculdich zijnde Anthonis van gavere wonende te brugghe de somme van XVIIJ sch. gr. goeder scult die zoe hem belooft te betaelene binnen eenen jaere na den date van desen eerstcomende. Dat zoe versekert up haere ende up al thare. Actum den IX^en van april XV^c IIIJ naer paesschen.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1503-04 f^o 31 a. 9 April 1504.

VIII.
24 Juli 1504.

Kenlic zij allen lieden dat Heineric Heckaert boucprentere wonende tandworpen commen es voor scepenen van ghedeele in ghend kende ende lyde ontfanghen hebbende van pieter van den doorne in pycaerdijen volghens zekere vonnesse tzijnen laste voortijts ghewijst als borghe over Jacoppe gheerolfs van Scte wynocx beerghe de somme van XXXIJ sch. VJ d. gr. in principaele ende coste van welcker somme hij heinric hem kende van pieter ghecontenteert vernought ende ghepayt zijnde ende scalt ten zelven als bestaet buerghe daeraf wettelic quyte. Actum den XXIIJ^en in Hoymaent XV^c IIIJ.

Stadsarchief Gent. Reg. Schepenen van den ghedeele.

Anno 1503-04 f^o 58 a. 24 Juli 1504.