De Gulden Passer. Jaargang 4

[p. 96]

Tijdschriften - revues.

In het Kerstnummer voor 1925 van het Tarief, het bekende Amsterdamsche typografenblad, heeft fr. B. Kruitwagen O.F.M., een heel aardig en rijk gedocumenteerd artikel laten verschijnen over de vraag: Hoe men vroeger drukfouten bij het publiek aanduidde. Na vastgesteld te hebben, dat de drukfouten werden

.... uitgevonden door den vader
van hel en duiv'len altegader,

geeft fr. Kruitwagen een aantal klachten van oude geleerden over de menigvuldige drukfouten, waarmede de vreugde, die de nieuwe drukkunst vergezelde, van meet af werd bedorven. Daar zijn citaten uit Murmellius, uit Sebastiaan Brandt, e.a. Er is daar o.a. een vers van den Belgischen geschiedschrijver Jacob de Meyere, dat in 1534 verscheen als aanhangsel bij een werk van Guil. Brito Bellum quod Philippus..., gessit (M. de Keyser), en dat de Antwerpsche zetters van dien tijd geldt. Wij laten de vertaling van die bittere klacht hier volgen. De Meyere spreekt het boek, dat nu het licht gaat zien, volgender wijze toe: ‘Als je naar Antwerpen gaat, blijf dan uit de handen van die slordige, geldzuchtige, vermetele, onbeschaafde, onbekwame en barbaarsche drukkers, die met grenzenlooze onbeschaamheid een nette, goede en zuivere kopij durven bederven, en een arbeid, welke met toewijding is verricht, verknoeien’. En dan richt hij zich tot den toenmaligen landsvorst, Keizer Karel V, en zegt: ‘O verheven vorst Karel, die aan zoo vele volkeren wetten geeft, en hen aan Uw heerschappij onderwerpt, hervorm Uw stad Antwerpen, zuiver haar van zulke monsters, en verban daaruit voor altijd die zoo schadelijke ondieren, opdat de vrije kunsten weer bloeien, niemand boeken drukke, die er niet toe bekwaam is, en door de uitbanning van die knoeiers de wetenschappen door U mogen triumfeeren’.

Terecht zegt fr. Kruitwagen dat men dergelijke klachten niet tragisch moet opnemen. ‘Zeker waren er onder de toenmalige drukkers heel wat prutsers en knoeiers. Doch er waren er ook genoeg, die altijd net en correct werk afleverden’.

Verder heeft fr. Kruitwagen het over de lijstjes met drukfouten, de errata of corrigenda, die achteraan in de boeken gedrukt wer-

[p. 97]

den. Daar zien wij o.a., dat Jan Grapheus, in zijn uitgave van H.C. Agrippa's De incertitudine scientiarum (Antwerpen, 1530), de schuld der drukfouten geheel op den schrijver werpt. Hij leidt zijn drukfoutenlijst in met de woorden (vertaling): ‘Sommige veranderingen door den schrijver na het drukken aangebracht, en fouten vanwege de slecht geschreven kopij’. In andere gevallen is het de schrijver, die de schuld op den drukker schuift, zooals b.v. Barlandus in zijn Brabantiae ducum historia (gedrukt door Hadrianus Tilianus & Joannes Hoochstratanus, te Antwerpen in 1526). Hij betitelt het drukfoutenlijstje als volgt: Emendationes, quibus incuriae typographorum incurritur. (Verbeteringen door welke wordt attent gemaakt op de zorgeloosheid der drukkers).

De minderbroeder Adriaan Pauwels, in zijn vertaling van Bonaventura's Spieghel der goede Manieren (uitgave van J. Moerentorf, te Antwerpen 1605) was in het verdeelen der verantwoordelijkheid rechtvaardiger. Hij spreekt van de Fauten des schrijvers en twee oft drij des druckers. De schrijver nam 18 fouten op de 20 voor eigen rekening, wat voor Moerentorf wel zeer vleiend was.

Nog heel wat meer bijzonderheden op het gebied der drukfouten wist fr. Kruitwagen hier bijeen te brengen en in te kleeden op zijne gewone, leuk-onderhoudende manier.

_* * _*

In het Antwerpsch Archievenblad, dat sedert Januari 1926 weer verschijnt als driemaandelijks tijdschrift, komt in N^r 2 voor, een ‘Inventaris op het Plantijnsch Archief’, samengesteld door D^r J, Denucé. Wij vestigen de aandacht onzer lezers op dit werk, dat menig navorscher goeden dienst kan bewijzen.

_* * _*

Wij ontvingen van de firma A.W. Sythoff, uit Leiden, een exemplaar van den Catalogus van de Tentoonstelling ter Herdenking van het drie honderd vijftig jarig bestaan der Leidsche Universiteit (Museum ‘De Lakenhal’ Leiden, Februari MCMXXV). D^r J.J. De Gelder bewerkte dezen catalogus en Prof. D^r P.J. Blok schreef er een inleiding voor. De omslag is getooid met het sierlijke drukkersmerk, van Plantin, die de tweede officiëele drukker was van de Leidsche Hoogeschool.