De Gulden Passer. Jaargang 2

[p. 150]

De bibliotheek van een Antwerpsch koopman te Keulen in 1651.

De geestelijke en economische betrekkingen tusschen Keulen en Antwerpen dateeren uit de Middeleeuwen. Ze vloeiden logisch voort uit de economische bestemming der Rijnstad en groeiden paraleel met de uitbreiding van den Antwerpschen handel. Alhoewel zonder onderling streng verband, is beider verval op weinig na gelijktijdig.

Een oppervlakkig doorloopen der Antwerpsche archieven, wat handel en verkeer betreft, levert al dadelijk het bewijs van drukke betrekkingen, voornamelijk in de eerste helft der XVI^e eeuw.¹⁾ Later was de handel in boeken tusschen de beide steden zeer druk.

Van uit het standpunt van Keulen werden deze betrekkingen - jammer genoeg alleen kultuur-historisch - bestudeerd door Wiede in Köln und Flandren-Brabant. Kultur-historische Wechselbeziehungen vom XII^en bis zum XVII^en Jhr. Keulen, 1920 (Gonski)²⁾. Gedrukt en verwerkt materiaal over den Keulsch-Antwerpschen handel bezitten we niet.

Wel is bekend hoe de Rijnstad, in de politieke beroerten onder Philips II, en vooral na de inname der stad door Farnéze als schuiloord fungeerde voor betrekkelijk talrijke Nederlandsche en vreemde kooplieden uit Antwerpen. Een twintigtal voorname Portugeesche handelsfamilies uit Antwerpen kwam zich reeds in de jaren 1579-1580 in Keulen vestigen. Op het einde der XVI^e eeuw waren er reeds ongeveer een 2 à 300 Italianen. Enkelen, lijk de C^ie Morichoni, hadden later bijhuizen te Antwerpen.

Onder de uitgeweken Nederlanders zijn vooraanstaande kooplieden lijk Jacques des Cordes, Peter van Ackeren en een aantal anderen. Zij houden zich bezig met den lakenhandel die in bloei werd gezet door de uitgeweken Vlaamsche lakenwevers.³⁾ Zij be-

1) Zie het ANTWERPSCH GEMEENTELIJK ARCHIEF, Privilegiekamer, Briefwisseling van het magistraat. Bundels Handel en Scheepvaart, enz.

2) Zie de ontleding en de strenge critiek die H. PIRENNE op dit werk uitoefende in de Revue Belge de Philologie et d'Histoire II, [1923].

3) Cfr. H. THIMME, Der Handel Kölns am Ende des 16. Jahrhunderts und die internationale Zusammensetzung der Kölner Kaufmannschaft. Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst, XXVII. [1912], blz. 404 en volgende.

[p. 151]

ïnvloedden zeer sterk de opkomende zijde-industrie in Keulen, vooral schonken zij hunne aandacht aan het verbeteren der techniek.⁽¹⁾

Tegenover de inwijkelingen was het magistraat van Keulen zeer verdraagzaam; katholieken als protestanten, want allebei zochten op sommige oogenblikken hun heil te Keulen, werden op dezelfde wijze onthaald.

Waarschijnlijk behoorde de koopmansfamilie De Groote tot de katholieke confessie toen ze uit Antwerpen naar Keulen vertrok. In den inventaris der goederen van het sterfhuis van H. De Groote in 1651 treffen wij ook een klein aantal boeken aan. De catalogus daarvan kan een sommair maar toch altijd nuttig beeld geven van de geestelijke bekommernissen van een rijk koopman uit het midden der XVII^e eeuw.

H. De Groote moet tot de beste burgerij van Keulen hebben behoord. In de notarieele stukken die aan den inventaris voorafgaan wordt hij genoemd in Zeit seines lebens des heiligen Reichs freyer Statt Coln gewesenen Burgern Kauffmann. Uit zijn inventaris blijkt dat hij een mensch was met veel zin voor de dingen die in Renaissance-toon het leven moesten verfraaien. Hij bezat o.m. talrijke en blijkbaar waardevolle schilderijen. Het opmaken van zijn boedellijst duurde van 10 Februari tot 20 April. Zijne erfgenamen kwamen uit Parijs, uit Holland en uit Antwerpen. De inventaris draagt ook op de door H. De Groote vererfde goederen van zijn Oheim Mathijs Duisterlo.

_* * _*

Hier volgt de opgave der boeken²⁾

(1) Cfr G. WITZEL, Gewerbegeschichtliche Studien zur niederländischen Einwanderung in Deutschland im 16 Jhrt. Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst, XXIX, [1910], blz. 117-182, en 419-451 en A.A. VAN SCHELVEN, De nederduitsche vluchtelingenkerken der 16^e eeuw in Engeland en Duitschland in hunne beteekenis voor de reformatie in de Nederlanden. Den Haag, 1909.

2) Deze catalogus die tezelvertijd een taxatie is werd getrokken uit het Inventarium und Taxa von herrn Mattheiss Duisterlo seligen gereiden und ungereidten guetteren geschrieben und auffgericht am 14ⁿ Februarij und folgemden tagen Anno 1651. In Coln, f^o 37 r^o en v^o, berustend op het STAATSARCHIEF te ANTWERPEN (Zurenborg).

[p. 152]

Darnach hat der Ehrnhafter Daniel banck als Peritus hernach specificirte Bücher taxirt	gl.-.-
Nemblich: Biblia Ulnbergij in folio in weissem pergamenen bandt geschetzt vier reichs(daler)	13.-.-
Drei Romanische frantzosische Histori Bücher in f^o in schwartzem ledern bandt geschetzt zusammen sechs reichs(daler)	19.12.-
Grosser illuminirter Attlass in drei Stucken von blaw^1) in dreyen weissen schon Pergamenen bänden geschetzt susammen dreyssig reichs(daler)	97.12.-
Theatrum mundi auctore Abrahamo Ortelio in weissem pergamenen brandt taxirt fünff reichs(daler)	16.6.-
Seneca auf franszösisch in folio in schwartzem ledern bandt geschetzt drei reichs(daler)	9.18.-
Chartes des Provinces de France in folio in weissem Pergamenen bandt taxirt drei reichs(daler)	9.18.-
Noch Chartes des Costes de France einen goltgl.	4.12.-
Plutarchus auf frantzosisch in folio in zwei grossen bänden, zusamen acht reichs(daler)	26.12.12.-
Historia Naturalis Plinij auf fransois geschetzt drey Reichs(daler)	9.18.-
Frantzosische Reitschul drittenhalben Reichs(daler) in folio	8.3.-
Chronica Jacobi Gualtheri^2) in francois in weissem pergamenen bandt taxirt fünff reichsort	4.1.6
Colerus^3) auff Teutsch drey reichs(daler)	9.18.6
Lumen eloquentia (sic) in frantzosisch^4) in 4^o und weis pergamenen bandt taxirt zwey copstuck	1.10.8

1) Hier is wel bedoeld de beroemde Atlas van BLAU.

2) Hier is hoogstwaarschijnlijk bedoeld een Fransche vertaling van JOHANNIS GUALTERII (Jani Gruteri), Chronicon chronicorum Ecclesiastico-Politicum, ex huius superiorisque aetatis scriptoribus concimatum:.. Francfort, 1614, 2 vol. in 8^o. De Jacobi voor Johannis is wel een vergissing.

3) Is dit wellicht: ALEX. AB ALEXANDRO Genialium dierum Libri sex Illustrati et locupletati semestribus Andreae Tiraquelli, Cui accessit auctorum variarum notarum atque observationum et pensiculata recognitio Christoph. Coleri Franc. Francfort, 1594, in f^o.

4) Een anoniem werk van dien naam in het Fransch kennen we niet. Wellicht: De l'éloquence françoise et des raisons pourquoy elle est demeurée si basse, par le S.D.V. Pr. Pr. au Parlement. Parijs, 1606, in 8^o.

[p. 153]

Essarse de Montarie in octavo in weissem bandt anderthalb copstuck	1.2.-
Historie Nicolai Trigantij del China^1) in octavo (sic) in weissem bandt ein halber Colnisch daler	1.2.-
Lettres amoreuses et morales de Basson Peres^2) in 8^o in weissem bandt ad	1.2.-
Satyr Minepee in 8^o in weissem bandt	1.12.-
Les propos d'Epictete in 8^o taxirt	1.12.-
Philippus Commeneus in frantzosisch in 12^o geschetzt	1.2.-
Parnassus des Muses^3) in 12^o	1.16.-
Epitome Vicelij Uber die Sontag^4) in 4^o taxirt einen	1.16.-
Ambassades du Peron^5) in 8^o in zwei schwartzen bandten zusamen	2.16.-
Lessius, de Justitia et jure in folio in weissem bandt geschetzt dritten halben reichs(daler)	8.21.-
Corpus juris cum notis Godofredi^6) in folio taxirt funff reichs(daler)	16.6.-

J.A. Goris.

1) Hier is bedoeld de latijnsche uitgave van NICOLAS TRIGAULT de la Cie de Jésus, Histoire de l'Expédition chrestienne au royaume de la Chine entreprise par les PP. de la Cie de Jésus. Lyon, 1616. De Latijnsche vertaling verscheen in het zelfde jaar.

2) Is dit geen verwarring met eenig werk van de BASSOMPIERRE?

3) Dit is: Le Parnasse des muses des plus belles chansons à danser Le concert des enfants de Bacchus assemblés avec ses bacchantes pour raisonner au son des pots et des verres des plus beaux avis et chansons à sa louange. Parijs, 1627, klein in 12^o.

4) Is dit een onbekend werk van GEORGIO VICELIO de schrijver van het Hagiologium, seu de Sanctis Ecclesiae, Historiae Divorum toto terrarum orbe celeberrimorum, e sacris scriptoribus summa fide ac studio congestae et nunc primum emissae a... Mainz, 1541 in f^o.

5) Wellicht heeft dit werk iets gemeens met PERONDINUS PRATENSIS PETRUS, Magni Tamerlanis Scytharum imperatoris vita. Florentië, 1555.

6) Dit is wel geweest het Corpus juris civilis, Pandectis ad Florentinum archetypum expressis, Institutionibus, Codice et Novellis, addito textu Graeco, ut et in digestis et codice, legibus et constitutionibus Graecis, cum optimis quibusque editionibus collatis Cum notis integris, repetitae quintum praelecttionis, DIONYSII GOTHOFREDI, te Amsterdam in 1663, 2 vol. in f^o verschenen. Is hier sprake van een ongekende vroegere uitgave?