De Gulden Passer. Jaargang 2

Tijdschriften. - revues.

‘De zeventiende-eeuwsche Moretussen hielden van reizen. Niet alleen om wille van hun zaken ondernamen zij van tijd tot tijd betrekkelijk lange tochten door de Nederlanden en naar het buitenland, zooals hun zestiende-eeuwsche voorouders reeds deden, maar ook uit louter toeristischen lust, trokken zij er op uit, gedreven door het verlangen om land en volk, de rijkdommen der kunst en de eigenaardige levenswijze der verschillende natiën anders en beter te leeren kennen dan uit boeken.

Verscheidenen onder hen namen bovendien de uitstekende voorzorg reisjournalen op te stellen, die in het archief van het Museum Plantin-Moretus bewaard worden, en ons toelaten het karakter en de geestelijke bekommeringen van menigen vertegenwoordiger van dit Antwerpsche patriciërs-geslacht nader te bepalen en tevens een aantal belangwekkende bijzonderheden over den toestand, de zeden en de gewoonten der bezochte gewesten te leeren kennen.’

Aldus de inleiding van het artikel, waarmede d^r M. Sabbe in het Julinr. van de Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie, het uitvoerigste van bovengenoemde journalen toelicht, nl. dit van Balthasar Moretus III, die in 1668 een reis deed door de Brabantsche Kempen, de meierij van 's Hertogenbosch, Zeeland en Vlaanderen. Ook dit relaas is een uiterst boeiend document. ‘Het bevat geen verslag over schokkende gebeurtenissen, getuigt de heer Sabbe; het geeft alleen de indrukken van rustige reizigers, die er voor hun genoegen op uit waren, en alles

[p. 55]

met jonge nieuwsgierigheid bekeken. Niettegenstaande zijn ietwat onbeholpen stijl en zijn overvloedig met vreemde woorden doorspekte taal, ligt er in dit handschrift een zekere onopgedirkte frischheid en oprechtheid, iets als de naïeve schilderachtigheid van sommige oude gravuren, de echte toon van gedenkschriften en dagboeken, en zoo geeft het een niet te misprijzen kijk op sommige kanten van ons vroeger volksleven, waarover wij in geschiedkundige werken gewoonlijk weinig of niets aantreffen. Het helpt bovendien het beeld volledigen van den vertegenwoordiger van het Moretusgeslacht, die eenige jaren later tot den adelstand werd verheven, en hier weer, buiten zijn wakkeren opmerkingsgeest en vaak geestig goed humeur, de levendigste belangstelling van den nijveraar-edelman laat blijken zoowel voor den arbeid als voor het hooger cultuurleven en de hoofsche levensvormen.

In het Januarinr, van Het Boek publiceert dr. M. Sabbe zijn inleiding voor de door hem bezorgde uitgave van de Briefwisseling der Gebroeders Hieronymus III en Jan Baptist Verdussen, van 1669 tot 1672 (uitgave nr. 37 van de Antwerpsche Bibliophilen.)

Naar aanleiding van de voltooiïng van de Nederlandse he Bibliographie van 1500 tot 1540, het bibliografische standaardwerk van W. Nijhoff en M.E. Kronenbergs, geeft dr Sabbe in Dietsche Warande en Belfort (Jan. en Febr.) een boeiend overzicht van Antwerpen's Boekenmarkt ten tijde van Keizer Karel.

Ook het tijdschrift Vlaamsche Arbeid wil zich gaan interesseeren voor de locaal-Antwerpsche geschiedenis. Althans nr. 11-12 van Dec. 1923 bevat van den heer Lode Baekelmans een artikel van 24 blz. over Jan IJzermans, facteur van de Olyftack 1590-1631, den alleszins interessanten rederijker, die ons in twee zeer zeldzaam geworden bundeltjes, de Triumphus Cupidinis (Antw. W^we Jac. Mesens, 1628), en de Nederlantsche Poëmata (id. id.) proeven van zijn minnedichten en stichtelijke verzen heeft nagelaten. Van deze 24 blz. zijn er, juist geteld, 3 1/2 van de hand des heeren Baekelmans zelf! De overige zijn gevuld met aanhalingen uit de werken van Em. Dilis (De Rekeningen der Rederijkkamer De Olijftak, uitg. Antwerpsche Bibliophilen) waaruit behalve talrijke inlichtingen en bijzonderheden, bijna 5 blz. met veel zorg werden overgeschreven; verder van F. Jos. van den Branden, H, Pirenne, J.G. Frederiks en F. Jos. van den Branden, Jan Frans Willems, F.A. Snellaert, Prof. D^r Jan te Winkel, Lod. Torfs, D^r R. Foncke,

[p. 56]

D^r G.J. Hoogewerff; 14 blz. beslaan de slordig overgeschreven en met een paar kleurlooze zinnetjes aaneengelijmde gedichten van Jan IJzermans.

De arme facteur van den Olyftack verdiende waarachtig een knapper en kunstzinniger biograaf, dan deze triestige compilator, die bij gebrek aan critischen geest, artistieken smaak en historisch herscheppingsvermogen zijn toevlucht moest nemen tot... schaar en lijmpot!

_* * _*

Dans le dernier n^o de la Revue Belge de Numismatique et de Sigillographie, notre savant collaborateur, M. Marcel Hoe publie un fort intéressant article sur les Matrices de Sceaux de Commanautés religieuses anversoises, c. à d. des quatre ordres mendiants, Dominicains, Frères Mineurs, Carmes et Augustins, établis à Anvers à partir du milieu du XIII^e siècle, et des religieuses dominicaines. L'article nous donne en même temps des renseignements précieux sur l'ancienne vie religieuse à Anvers.

M. Douglas C. Mc Murtrie de la Condé Nast Press. Greenwich, Connecticut (U.S.) publie dans la revue américaine Ben Franklin Monthly (Nov. 1923) un article: The Typographic Heritage of France, dans lequel il étudie sommairement l'activité des tailleurs de lettres Claude Garamond, Guillaume Le Bé et Robert Granjon, qui fournirent à Christophe Plantin un grand nombre de caractères, notamment pour l'impression de sa Bible Polyglotte. L'article est illustré au moyen d'une reproduction en format original d'une page de la Bible Polyglotte, montrant la mise en oeuvre des caractères hébreus fournis par Guillaume Le Bé.

A.D.

_* * _*

L'Imprimerie à Liège sous l'ancien regime. Voilà le titre d'une étude de documentation sur la police, la règlementation et les encouragements en matière d imprimerie dans l'ancienne principauté et surtout dans la ville de Liège. Ce travail est dû aux patientes recherches de l'archiviste provincial honoraire Théodore Gobert, qui a puisé toutes ses données dans les archives du conseil privé

[p. 57]

du prince, de sa chambre des comptes, du chapitre de S^t Lambert, du vicariat général, du fonds Ghysel, aux Archives de l'Etat, des registres aux recès du Conseil de la Cité, des Comptes de la Cité, etc. Ces actes complètent d'une façon très heureuse ce que nous savons déjà de l'histoire de l'imprimerie à Liège par la Bibliographie liégeoise de X. de Theux et les Notes de Bibliographie liégeoise d'Em. Fairon. Les documents analysés sont classés idéologiquement et pour chaque groupe en ordre chronologique. Le premier groupe comprend les mandements, ordonnances et règlements relatifs à l'imprimerie. Le second renferme les octrois, privilègeset autres avis relatifs aux impressions. Le troisième a trait aux actes de censure. En quatrième lieu viennent les encouragements ou subsides accordés aux imprimeurs et aux auteurs. Tous ces matériaux contribueront dans une large mesure à l'édification d'une histoire définitive de la typographie au pays de Liège.

L'étude de M. Gobert ne manque pas d'intérêt pour l'histoire de l'imprimerie à Anvers. Signalons simplement que la première imprimerie régulière à Liège fut établie par Gualthier ou Walthère Morberius que le Conseil de la Cité mosane fit venir d'Anvers en 1555 (p. 24), et qui continua à confier l'illustration de ses livres à des artistes anversois, tel que Arnold Nicolaï. D'un autre document analysé par M. Gobert il ressort encore que l'Anversois. Gilles Monsieur, obtint en 1610 la permission d'établir une presse à Hasselt et d'y débiter des livres. (p. 60).

Nos grandes cités belges se rendaient ainsi des services réciproques. M. Gobert rappelle en effet fort à propos qu'un des meilleurs représentants de l'art xylographique à Anvers pendant la première moitié du XVI^e siècle était le cartier liégeois Robert Péril, l'auteur du superbe cortège du pape Clément VII et de l'empereur Charles V à Bologne, conservé au Musée Plantin.

Le travail de M. Gobert a paru dans le tome XLVII du Bulletin de l'Institut d'Archéologie liégeois (1922).

M.S.