Den Gulden Winckel. Jaargang 26

Brief uit Italië Het Moderne Tooneel

Algemeene toestand

De stichting van het Staatstooneel, die, zooals men uit de dagbladen zal hebben gelezen, dezer dagen heeft plaats gehad, heeft het Italiaansche tooneel opnieuw in het middelpunt der publieke belangstelling geplaatst. -

Elders heb ik geschreven over de tooneel technische vraagstukken die aan deze onderneming verbonden zijn, thans wil ik het een oogenblik hebben over de stukken die de laatste jaren in Italië gegeven zijn. - Na de poëzie, die in Italië vrijwel dood schijnt te zijn zonder dat er voorshands eenige hoop op herleving schijnt te bestaan, is de roman gaandeweg gaan vervallen; er komen zoo nu en dan wel enkele goede romans uit, maar hun getal wordt steeds geringer, terwijl de belangstelling daarvoor al heel klein is; de schrijvers beloven thans heel veel, zóóveel dat men geneigd zou zijn van herleving te spreken zoo er maar iets gerealiseerd werd; maar voorloopig blijft alles slechts belofte. -

Er blijft dus slechts het tooneel over, maar het tooneel mag zich dan ook in de groote belangstelling verheugen, zoo niet van het publiek dan toch van de auteurs en van de critici, die voortdurend de couranten vol schrijven met lange artikelen over de tooneelcrisis. -

Er is in Italië een groot aantal tooneelschrijvers die voortgaan op geregelde tijden een nieuwe comedie te leveren zonder ooit bij machte te zijn om een stuk te schrijven dat de moeite van het zien of het lezen waard is. - Men verwondert zich voortdurend over de oppervlakkigheid en de onbelangrijkheid der producten die op de tooneelmarkt verschijnen; uitgezonderd de enkelen die Italië's naam hooghouden is er den laatsten tijd derhalve weinig nieuws te bespeuren. - Als tegenwicht zou men kunnen opmerken dat de enkele goede schrijvers die Italië heeft in een zeer gelukkige periode schijnen te zijn. -

Luigi Pirandello

Zoo heeft Luigi Pirandello, van wien gedurende een paar jaren geen nieuw stuk vertoond was, ‘Diana en la Tuda’ gegeven; hij heeft hierin het contrast willen geven tusschen het leven dat beweging en voortdurende verandering is en den vorm die dat leven zou willen vastleggen en het juist door het vast te leggen de beweging ontneemt en derhalve doodt. - Het zou te ver voeren om hier uitvoerig den inhoud van het stuk weer te geven; zelden heeft Pirandello echter zoo'n stuk dramatisch gegeven behandeld, en naar het algemeen oordeel kan ‘Diana en la Tuda’, waarvan het succes overweldigend groot is geweest, tot zijn beste stukken worden gerekend. - Hij heeft het echter niet hierbij gelaten en in een interview verklaarde hij nog vier andere stukken te hebben geschreven waarvan twee ‘Lazzaro’ en ‘La Nuova Colonia’ gereed zijn om te worden opgevoerd. -

Naar Pirandello's eigen meening zal ‘La Nuova Colonia’ een van zijn belangrijkste stukken moeten zijn; hij heeft getracht hierin het ontstaan van een mythe vast te leggen en hij heeft dat gedaan in een stuk dat, naar hij zelf verklaart, grootsch is in zijn opzet. - Hij heeft de handeling geplaatst op een vulcanisch eilandje in de Middellandsche Zee dat slechts door tuchthuisboeven bewoond is; zij zijn daar achtergebleven om vrij te zijn wanneer alle anderen gevlucht zijn, een aardbeving vreezend. - Bij hen is maar één vrouw, die aan de sterkste zal toebehooren; wanneer zij door hem moeder wordt gemaakt wordt zij als een heilige vereerd, maar dan vlucht zij met haar man en haar kind naar het vaste land. - Het leven is echter hard voor haar, en na eenigen tijd wordt zij met een groot aantal prostituees op het eiland teruggebracht. - Thans is zij niet meer de eenige, zij is niet meer de heilige, zij is een van de vele prooien van de mannelijke begeerte; maar zij vlucht met haar kind op den hoogsten top van het eiland en bidt God om verlossing, en God verhoort haar door het eiland door een aardbeving te verwoesten en alleen haar te redden. - Zoo is haar legende ontstaan. -

‘Lazzaro’ is geen historische tragedie; het is een modern drama waarin Pirandello den twijfel en het geloof in de godheid in of buiten ons als onderwerp gedramatiseerd heeft; het gegeven lijkt mij zeer moeilijk op de planken te brengen, wij zullen afwachten wat Pirandello er van gemaakt heeft. Zijn laatste stuk ‘L'Amica delle Mogli’ is voor alles een sterk speelstuk; het is het drama van een meisje dat de mannen beminnen maar niet ten huwelijk durven vragen omdat zij zoo'n sterke persoonlijkheid heeft, die zij allen vreezen. - Deze comedie

[p. 163]

is een der grootste successen van Pirandello geweest. Rosso di San Secondo is na een tijdperk van inzinking met twee stukken ‘Febbre’ en ‘Tra ve stiti che ballano’ voor den dag gekomen, die met zijn eerste drama ‘Mario nette che passione’ zijn beste werken zijn. - In ‘Febbre’ behandelt hij met een ander gegeven het grondidee van zijn allereerste stuk weer: de tragedie van den hartstocht waarvan wij ons vergeefs trachten te bevrijden en die van ons marionetten maakt; terwijl de moederliefde het thema vormt van zijn laatste werk. - Hij heeft zijn ideeën weten te incarneeren in een sterk dramatisch gegeven en heeft daardoor zoo'n groot succes gehad als met geen van zijn vorige tooneelwerken. -

Lodovici

Groote bekendheid verwierf den laatsten tijd Cesare Lodovici, een jonge schrijver die in de kringen der letterkundigen zeer hoog werd geschat. - Hij behoort tot een geheel andere richting als de overige moderne italianen; zijn kunst staat dichter tot die van een Denys Amiel, J.J. Bernard of Vildrac; in zijn beste werk ‘La Donna di Nessuno’ wil hij de tragedie geven van een moderne vrouw die vrij wil zijn en toch in den man den sterkere zoekt, maar zich door uiterlijk dingen laat verblinden en de ware kracht van den man die haar kan begrijpen en haar daarom haar fouten vergeeft voor zwakte aanziet en daardoor haar leven verknoeit. - In zijn zeldzame soberheid en zijn weinig uiterlijk gebeuren is dit drama zeer treffend omdat het zoo innig menschelijk is en zoo vrij van alles wat tooneeleffect is of litteratuur. - In ‘L'ldiota’ heeft hij zich door Dostojewski laten inspireeren en een man ten tooneele gebracht die tegenover de ontrouw en het berekenend egoïsme der anderen slechts liefde en oprechtheid zet en daardoor tenslotte de sterkere blijkt te zijn. -

Van dezen jongere, die voor alles een kunstenaar blijkt te zijn die geen concessies doet aan het publiek en geen oogenblik bezorgd is over zijn succes zal men in de toekomst veel kunnen verwachten. Ultramodern zijn Vergani en Solari. - De eerste behoort tot de pirandellianen, de tweede gaat nog veel verder in de vivisectie van den mensch. - Zij staan beiden pas aan het begin van hun loopbaan, maar het succes van Vergani's ‘Il Cammi no sulle Acque’ heeft wel bewezen dat zij tot iets goeds in staat zijn.

Bontempelli en De Stefani hebben na ‘Nostra Dea’ en ‘Il Calzolaio di Messina’, die beiden ook in het buitenland gespeeld den schrijver beroemd maakten, niets meer gegeven. -

Zoo is men thans in afwachting van hetgeen de toekomst brengen zal en men polemiseert misschien wel te veel over de crisis van het tooneel, crisis die overal bestaat wanneer er geen goede stukken, geen goede acteurs en geen goede regisseurs zijn, in één woord, wanneer de kunstenaars ontbreken, de zooveel gesmade kunstenaars zonder wie de bourgeois het toch maar niet kan doen.

GIACOMINO ANTONINI