Den Gulden Winckel. Jaargang 24

Het huis eener kunstenares

P.H. Ritter Jr. ‘Het Huis eener Kunstenares (Ina Boudier-Bakker)’. - Em. Querido, Amsterdam 1925.

GE moet dit boekje niet beginnen te lezen wanneer ge thuis komt en nog vijf minuten tijd hebt voor ge moet eten; ook niet na den eten, op dezelfde wijze waarop ge de krant leest; niet wanneer er gerucht van stemmen om u heen is of door het open raam veel lawaai van de straat naar binnen dringt. Want dan leest ge over het boekje zelf heen, in de verwachting van een opwindende gebeurtenis, een huiselijk drama of een reeks half-intieme mededeelingen van het soort waarop ‘men’ tegenwoordig zoo verzot is. En als ge dan halverwege het boekje gekomen zijt (indien uw geduld tenminste zoover reikt) zult ge zeggen dat het vervelend is en het met een onbedwongen geeuw neerleggen. Een uitzondering - misschien - wil ik maken voor het op zichzelf veel levendiger laatste hoofdstuk, dat ik apart bespreken zal.

Dit boekje is niet voor den gewonen lezer; hij zal zeggen dat het ‘niet boeit’, dat het onbelangrijk is. Ik wil dan nog niet eens spreken over den búitengewonen lezer die moord en doodslag, of tenminste overspel en aanverwante begrippen voor z'n geld wil.

Ge moet dit boekje lezen met volle aandacht, want het is literair in den besten zin van het woord, en ik geloof zelfs niet dat men als leek op letterkundig gebied in staat zal zijn het boekje geheel naar waarde te schatten. Ge moet het lezen wanneer het doodstil is om u heen, of het met zachte stem voorlezen; tenzij u het voorrecht mocht deelachtig worden dat mij te beurt viel: den schrijver zelf eenige hoofdstukken te hooren voorlezen in het gedempte licht van zijn rustige werkkamer.

Het boekje is, vóór alles, rustig, en zij die het werk en de letterkundige persoonlijkheid van den heer Ritter slechts oppervlakkig kennen zullen het misschien zonderling vinden dat de schrijver zoo rustig babbelt. Want grootendeels zijn de eerste hoofdstukken een literaire causerie, met de aan Ritter eigene fijnzinnigheden en geestige opmerkingen. Deze eerste hoofdstukken zijn de momenten waarin het onevenwichtig kunstenaarstemperament van Ritter tot een superieure rust komt, een rust die geen droom of verdooving is. Uit den aard der zaak vinden we dan ook in dit boekje niet de overladenheid van stijl en het koketteeren met woordenpraal zooals b.v. in ‘Het Gracieus Avontuur’, doch een verwantschap met ‘Zeeuwsche Mijmeringen’. Dezelfde bewondering en liefde voor het natuurlijke vinden we hier op menige bladzijde, hetzij rechtstreeks, hetzij als mededeeling van een opvatting die hij sympathiek heeft gevonden bij derden:

‘Rondom het huis is het stil en grijs. Want de Nieuwe gracht te Utrecht is een der weinige stededroomen, die nog niet door aesthetische bewonderingen zijn besmet en onteerd. Ze is nog geen voorwerp van vreemdelingenverkeer, ze mist er gelukkig het bouwkundig schoon voor, ze is niet anders dan een verzameling deftige Hollandsche heerenhuizen aan een onbewogen water, maar ze heeft stilte en stemming en statigheid die men te Brugge vergeefs zoekt’.
‘.... die geheele wand wordt ingenomen door een reproductie van Breitners “Dam”, met de afgematte witte paarden voor de in regen mat glanzende trams. Amsterdam, zegt Ina Boudier, toen het Amsterdam nog was, de alle nevelen en glanzingen en al den weemoed van onze landen in zich opnemende moederstad, zonder arduinen gebouwen,

[p. 224]

asphalteeringen en auto's, zonder de boulevardbreedheid van het cosmopolitisme’.

In deze laatste passage wil ik nog speciaal even wijzen op de manier waarop Ritter in een paar woorden op werkelijk buitengewone wijze het karakter typeert van Breitners ‘Dam’, en wel zóó dat iemand die dit kunstwerk nog nooit heeft gezien onmiddellijk weten moet hoe het is.

Het temperament van den heer Ritter komt hier en daar even door de rustige sfeer heen kijken, en dat merken we dadelijk, b.v. in deze ondeugende tirade:

‘ ..., en voor de meisjes is de piepende en zachtjes heen en weer bewegende stang een schommel zoo verrukkelijk-wiegend als er geen een bestaat in de openbare speeltuinen, die de sociaal-gevoelende dames en heeren van den gemeenteraad ter reglementeering der kindervreugde hebben ingericht’.

Zonder den rustigen toon van het geheel ook maar een oogenblik te verstoren, vindt de schrijver gelegenheid om u zijn meening en zijn opvattingen over verschillende problemen of toestanden te zeggen, niet met een gewichtig gebaar of met de bedoeling u zijn meening op te dringen, doch als resultaat van zijn leven-tot-dusverre, als stille getuigenis van zijn levensverdieping. Ik zal hieronder eenige dier uitingen toonen; de overige moet ge zelf maar vinden.

‘ ... en de dienstbode wacht om u voor te gaan. Want het is hier geen huis om in te hollen; alles wordt, onbedoeld maar vanzelve, een afzonderlijke ceremonie. Zoo moest het zijn, in ieder goed huis. Een huis is de schatkamer van menschelijk binnen-leven, het is iets anders dan een herberg tegen de ruwe getijden, een voedingsgelegenheid en een nachtverblijf’.
‘Hebt ge wel eens gehoord, dat de Japanners bruggen bouwen, niet lijnrecht over de rivier, maar zig-zag, met kleine pleintjes tusschen de bruggedeelen, omdat wandelen iets anders is dan zich voortbewegen? Zoo is ook praten iets anders dan een gesprek afhandelen ...’

De stijl van het geheele werkje steekt zeer gunstig af bij het meerendeel der tegenwoordige literaire geestesprodukten, afgezien van eenige fouten of onjuistheden, die - merkwaardig genoeg - alleen voorkomen in het hoofdstuk ‘Langs de wanden naar het Wezen’, het hoofdstuk waarin de schrijver het o.a. heeft over ‘stijl’. De ironie van het noodlot? En nu het laatste hoofdstuk. De terugkeer tot het aktieve leven waar de schrijver zonder beheersching zijn temperament kan laten gaan. Het is alsof hij opnieuw aan den levensstrijd deelneemt; of het vertellen, het babbelen, de causerie hem lang genoeg heeft geduurd. Dit hoofdstuk is zonder eenigen twijfel het beste uit het boekje; heeft de schrijver tot zoover met een gemoedelijke genoegelijkheid verteld over het huis der kunstenares, thans toont hij zonder eenige terughouding zijn groote liefde voor het werk der kunstenares Ina Boudier-Bakker. Beter dan hij het zou kunnen doen in een groot aantal letterkundige kronieken, geeft Ritter zijn oordeel over het werk van Ina Boudier-Bakker. En welk een oordeel! Het zal zelden of nimmer voorkomen dat een kunstenaar een zoo onverdeeld - niet alleen gunstige - doch zeer diepgaande beoordeeling (ik wil niet zeggen ‘kritiek’) over zijn werk krijgt.

In dit laatste hoofdstuk laat Ritter de personen uit de boeken van Ina Boudier-Bakker bij de schrijfster op bezoek komen, en zóó doordrongen is Ritter van haar werk en zoozeer gaat hij op in z'n waarschijnlijk onbegrensde bewondering, dat het hoofdstuk hier en daar is als was het niet door Ritter doch door Ina Boudier-Bakker geschreven. Men lette wel dat ik spreek van doordrongen zijn van het werk der schrijfster en opgaan in bewondering, en niet van navolging; want Ritter is genoeg bekend dat men zoo iets van hem niet verwachten zal; dat hij een stijl niet aan een ander behoeft te ontleenen. Ritter laat de verklaring der problemen zien, als resultaat van een diepgaande studie van Ina Boudier's werken, maar niet als wetenschappelijk uitziend betoog, doch als levend organisme in het licht van den moederlijken glimlach der schrijfster. En we mogen het wel zeer op prijs stellen dat een literator het werk van een kunstenaar(es), in dit geval eveneens van ‘het woord’, zoo-zeer waardeert en aan zijn waardeering bovendien zulk een uiting weet te geven.

FRITS J. SCHIJF