Den Gulden Winckel. Jaargang 24

[p. 23]

Uit de tijdschriften

De Gids

Het grootste deel der Januari-aflevering wordt in beslag genomen door een Romantisch Tooneelspel in 5 bedrijven ‘De Gevloekte Beker’ door Dr. Ch.M. van Deventer (die zich het recht van vertoonen voorbehoudt met een beroep op de oude auteurswet van 1881). De schrijver waarschuwt, dat men in dit tooneelspel geen geschiedkundige juistheid moet zoeken; hij meende zich vrij om overlevering uit den tijd van Delphi's grooten bloei met gegevens van later te verweven tot een sprookjesgeheel.

Zeer belangrijk en oriënteerend is wat P.N. van Eyck in zijn ‘Nederlandsche Poëzie’ schrijft over den bundel ‘Vormen’ van M. Nijhoff. Van Eyck ziet in Nijhoff, die sinds zijn ‘Wandelaar’ weinig veranderd is, een in zich zelf verdeelde, die gaarne althans in zijn poëzie, als poëzie, boven de verdeeldheid van zijn leven uit, de onafhankelijke en universeel geldige eenheid zou willen geven. De strijd tusschen geest en vleesch neemt al dadelijk treffend gestalte in 't eerste gedicht van den bundel: Satyr en Christofoor. De Christophorus die in Nijhoff leeft is een moderne: de door plichtschuwheid mislukkende christen met te weinig geloof om het dragen van het christuskind op zich te nemen. Toch is niet de zinnelijke natuurkracht maar het christelijk verlangen de diepste grondbepaaldheid van N.'s wezen, immers Christophoros en het kind treffen wij afzonderlijk in volkomen zuiverheid aan, maar, behoudens in het eerste gedicht, de vrije natuurlijkheid nergens. Haar zien wij slechts gemaskeerd, b.v. in de Pierrot-figuur, in wien v. Eyck de tegenhanger van het kind ziet (zooals de Satyr het is van Christophorus):

‘het door de gemaskerde natuurkracht uit zijn eenzame onvolledigheid weggelokte en tot haar eigen genotsdrift geprikkelde kind, dat, nadat Pierrot zich verhangen heeft, tot zijn oorspronkelijke eenvoudige kinderlijkheid terugkeert’.

Wij kunnen v. Eyck's hoogst belangrijke beschouwingen hier niet op den voet volgen. Vermelden wij nog zijn oordeel, dat Nijhoff niet het ideaal van de poëzie (het leven te herscheppen tot levende geestelijkheid) uit kracht van zijn persoonlijken vormwil benadert. Deze dichter schrijft een soort van poëzie die:

‘als door de plotselinge ontladingsschok onherroepelijk van den dichter afgescheurd en in de ruimte geworpen, zóó zeer haar eigen plastische geslotenheid heeft en in wier gesloten plastiek wij de oorspronkelijke kracht waaruit zij zich afscheidde zóó sterk zien doorschijnen’.

In de afl. vinden wij voorts Verzen van H. van Elro.

De Gemeenschap

Wij hebben aan te kondigen een nieuw tijdschrift, zich noemende ‘Maandschrift voor Katholieke [lees: Roomsch-Katholieke] Reconstructie’ en verschijnende onder redactie van Jan Engelman, Hendrik Kuitenbrouwer en Willem Maas. Tal van bekende roomsch-katholieke schrijvers zegden medewerking toe. Uit de breed-opgezette ‘Verantwoording’ waarmede de eerste aflevering opent halen wij enkele zinsneden aan:

‘De huidige samenleving, die een organisme in diep verval moet heeten, vertoont een tragisch beeld van elkander tegenstrevende levensbewegingen, waarin, hoewel diepgaande kenteringen waarneembaar zijn, de neiging tot ontkenning der bovennatuur en tot natuurlijke verklaring overheerscht.......

Belijden wij, te behooren tot de ideologen, dan is de beperking voorop te zetten, dat ook verkeerd-gericht idealisme zich-zelf opteert. Aan elk idealisme ligt de vaakonuitgesproken bedoeling ten grondslag tot levensharmonie te geraken, maar als de objecten verkeerd worden gewaardeerd of in verkeerde verhouding tegenover elkander worden gesteld, draagt het begin der ideologie reeds de kiem der ontbinding.......

Noch wetenschap, noch kunst, noch techniek, die zich-zelf tot doel maken, die niet te dienen weten, zullen op den duur vruchtbaar zijn voor de regeling der verhouding van mensch tot mensch, voor de aardsche gemeenschap ......’

Zoo wil dit tijdschrift dus ‘dienstbare schoonheid’ brengen.

‘De waarachtigheid van hen, die, ofschoon de macht-totuitdrukking als inzet mee-eischend, het belang van den maker boven het gemaakte wenschen te stellen, kan met een dédaigneus gebaar of de sterkere macht der negatie nimmer weg te redeneeren zijn. Met de kruimels die van de elpenbeenen tafelen vallen behoeven wij ons niet te voeden, die een angelieker droom kennen dan champagneroes na psalm-dreun. Wij wenschen geen kunst te maken voor ons particulier plezieren, wij willen goed en wijs worden in alle dingen, voor het nut der menschen maatschappij’.

Wij vinden verder in dit 1^e nr.: gedachten over Architectuur, een kinderliedje Sint Maartensavond, bij een linoleumsnede (op den omslag staat: houtsnede) van Joep Nicolas; eenige in 't fransch geschreven ‘Réflections sur l'Art religieux’ door Jacques Maritain, een stuk over Meerstemmige Kerkmuziek, een engelsche bijdrage over ‘The New Spirit in the English Theatre’, een Koraal van Wies Moens etc. In de Boekbespreking wordt den jongen dichter Henri Bruning (‘De Sirkel’) verweten dat hij tot de Vrije Bladen (het tijdschrift van Houwink en Marsman) kon toetreden.

In de ‘Kroniek’ wordt wat gedold met allerlei dingen van den dag. Dit over Mahler's niet bestaande 10^e Symphonie, uitgevoerd door het Concertgebouw-orkest:

;‘“Tachtig procent sfeer” zei Mengelberg tegen den verslaggever. “Tusschen de noten gebeurt het wonder der vleeschwording van deze muziek”. En met deze muzikale biefstuk zullen we het dus voorloopig weer moeten stellen: tachtig procent Mengelbergsch sensualisme en de geest van Mahler fronsend achter den sluier der eeuwigheid.

Wààaar zijn de dagen van Mathijs Vermeulen?;’’

De Nieuwe Gids

Frans Erens geeft ‘Een indruk van Salammbô’:

‘Flaubert heeft er niet aan kunnen ontkomen bij het verhaal zijner feiten zijn eigen onbewust oordeel te laten voelen. Door dit oordeel heeft hij zich moeten plaatsen buiten de gevoelens van hen en buiten de strevingen van hen, wier lotgevallen hij verhaalt. Deze Carthagers zouden die vertelde feiten niet zoo erg hebben gevonden als Flaubert nu meent, dat zij zijn geweest. Daarom is dit gedicht in proza toch niet tot een zang geworden in proza. Want de zang verheft zich boven het individueele denken en boven het scherpe oordeel.

Flaubert is gebleven een man van de negentiende eeuw met zijn negentiende-eeuwsche voordracht en zijn taal is vertaalwerk uit de grijze oudheid. Hij is alleen kunnen stijgen tot het à peu près. In het gebouw zijner verbeelding ziet men de scheuren’.

Intusschen blijft toch dit werk, met zijn grootsche tafereelen van oorlog en vrede, een overweldigenden indruk maken. Noemen wij uit de aflevering verder: Opmerkingen en Ontboezemingen van L. van Deyssel, proza van Aleida van Pellecom, J.R. van Stuwe Hzn. en Fritz Francken; poëzie van Kloos, Boeken, Hélène Swarth en Jan H. Eekhout. Kloos klopt Nijhoff op den schouder voor zijn ‘Vormen’.

[p. 24]

Elseviers Geïllustreerd Maandschrift

Met een rijk verluchte beschouwing over het Vroege Etswerk van M.W.v.d. Valk opent J. Knoef de Januari-aflevering; Dr. Raimond van Marle vertelt van Kunstlievende Vorsten uit Italiëns Verleden; H.C. Buurman bekijkt Japansch Lakwerk met ons, A.M. Hammacher de bloemkransjes en de Cactus van Floris Verster. Aantrekkelijk is dit nr. verder door een cyclus ‘Bezonnen Liedjes’ van P.C. Boutens en een fragment uit een nieuw werk des overigens wel wat benauwend veel schrijvenden heeren D.Th. Jaarsma: Het gelukkig Jaar, dat een boek schijnt te worden van huiselijk- en vaderlijk lief en (vermoedelijk toch óók wel een beetje) leed.

P.H. Ritter Jr. vervolgt zijn causerie over de Lusten en Lasten der Redeneerkunst.

‘De pleinvrees der redeneerkunde bekruipt een spreker niet op het platform, maar aan de voeten van den katheder. Zijne verschrikkingen hebben meer verwantschap met die van den noviet dan met die van den jeugdigen acteur. Het is niet zoozeer het gevoel van den gapenden muil dan wel van het zachtjes aan alle kanten voor den gek worden gehouden dat den vervolgingswaanzin van den blooden nieuweling onder de sprekers bepaalt. Nietwaar, zijn optreden is niet schokkend, dus kan zijn val niet heroïsch zijn. Hij staat niet opeens in al zijn pooverheid voor de menigte te kijk, - na het duister der koeliezen de verslindende felheid der zaal - maar hij wordt stillekens heengeleid door het gevaar, door hagen nieuwsgierigen, wier gelispel bedenkelijk op: “hier soo” lijkt. Meer dan de acteur heeft de redenaar individueele contacten, hij schijnt wel voorgesteld te worden aan een boordevolle salon, waarin hij niemand kent, en al die monsterende oogen en achter de schermen der handen trekkebekkende lippen, knabbelen aan zijn zelfvertrouwen’.

Nederland

Deze oude dame van zes en zeventig conserveert zich kranig; men zou haar hare jaren niet geven, en de jeugd blijft zich gaarne vereenigen om haar schoot: kinderen als Pol de Mont en Buysse, kleinkinderen als Reddingius, A.H.v.d. Feen, Marie Metz-Koning, Jan Feith, Frans Hulleman, achterkleinkinderen als Elisabeth Zernike en Henrik Scholte - alle generaties zijn vertegenwoordigd in oma's gastvrije woning. En nu heeft oma haar kamers eens nieuw behangen en zelfs moderne meesters aan den wand geprikt: ‘Winterbegin’ en ‘Ondergesneeuwd dorp’ van Edmond Verstraeten, over wien Pol, ge weet het: goed op de hoogte van de Vlaamsche schilderkunst, ons allerlei mededeelt; voorts ‘Annunciatie’ en ‘Madonna met kind’ behoorend tot het nieuwste werk van J. Toorop, dat ons wordt uitgelegd door Miek, die dadelijk naast ons komt staan, als ze ziet dat we deze stukken bewonderen. Een mooie houtsnee is er ook, van L. Lourijsen. Als we genoeg gekeken hebben gaan we allemaal om de tafel zitten, oma aan 't hoofd, en Jan Feith, expres van zijn ‘Veldhoeve’ overgekomen, leest zijn ‘Jongensleven in drie hoofdstukken’ voor: Het Wonderkind; daarna vergast A.H. van der Feen, heelemaal gearriveerd uit Goes, waar hij anders Aanmaningen schrijft en Dwangbevelen (ik woon gelukkig niet in Goes!), ons op het begin van zijn nieuwen roman Hanna Berger, en dreigt L. Lourijsen wat zwaar op de hand te worden met wat hij geleerd als ‘Aesthetische Kunstbeschouwingen’ aankondigt. Oma ziet Sinclair gapen en begint dus maar gauw een boekenpraatje; ze heeft ‘Droomkoninkje’ gelezen, waarvan ze (hoe kan 't anders?) zeer onder den indruk blijkt. Welvoldaan trekken we op 't klokje van gehoorzaamheid naar huis, ons zelf belovend nog dikwijlsbij oma op visite te gaan. Ze blijft jong met de jeugd.

Groot-Nederland

INHOUD: Gedichten, door Pol de Mont. - De Idealist, door A.v.d. Feen. - Dole Wapper, door Johan Fabricius. - De loutere bloem, door Karel Wasch. - Achttiende eeuwers, door Dr. J.L. Walch. - August Strindberg, door Fr. Coenen. - Buitenlandsche Literatuur, door Nico Rost. - Literatuur, door J. Walch, A. Defresne en F.C.

Vragen des Tijds

INHOUD: Nederland's koloniale staatkunde en Indië's staatsinrichting, door S. Ritsema van Eck. - Een en ander over cultureele gelijk- en ongelijkvormigheid, door Mr. H.L.A. Visser. - Bolsjewisme in de wetenschap, door Ph.J. Simons. - Indexloonen, door Ir. B. Bölger. - Binnenlandsch overzicht, door Dr. E. van Raalte.

Vragen van den Dag

INHOUD: Intrede van den Veertigsten Jaargang. - Over de bewoonbaarheid der Hemellichamen, door Prof. Dr. H. Blink. - De beteekenis van het Ideaal, door Kwee Kek Beng. - Foerster over de Duitse Jeugdbeweging, door P.L. van Eck Jr. - Engeland, Egypte en de Soedan, door A. Blonk. - Sporen van Germaansch heidendom in de Zuidnederlandsche Volkstaal, door Josef Cornelissen. - Kroniek der Fransche litteratuur, door Martin J. Premsela. - Het kaartspel, door J. Oosthoek. - Bibliographie.

Opgang

INHOUD: De Maagd Maria tot het Kind Jezus, door E.L.S. - Kerstkindje, door Emmy Klein. - Bethlehems Pelgrim, door Peter Johansen. - Oud Kerstproza, door J.F.L.

Opwaartsche Wegen

INHOUD: De Spreeuw, door J.A. de Groot. - Het lied van het Kerstkindje, door Anton van Weede. - Het Einde, door E.L.S. - De Andere Weg, door G. Themmen. - Zondagmorgen, door G. van Veldhuizen. - Boekbespreking.