Den Gulden Winckel. Jaargang 23

Italiaansche letteren

Umberto Fracchia-Angela

ZELDEN heb ik een boek gelezen dat in zijn eenvoudige schoonheid mij meer ontroerde. - En voor dat ik het boek bespreken wil is dit voor mij de moeilijkheid, dat ik eenerzijds voel hoe alle woorden van lof en van warme hulde in strijd zijn met den eenvoud en de soberheid van dezen roman, terwijl toch anderzijds het boek zoo in alle opzichten superieur is dat overdrijven nauwelijks mogelijk schijnt wanneer men het wil prijzen. -

Toen ik ‘Angela’ begon te lezen wist ik dat het een voortreffelijke roman was; den inhoud kende ik, dank zij de kritieken die ik er over gelezen had; toch heeft het boek mij van het begin af in spanning gehouden, en het geheele boek door voelde ik die ontroering, die alleen waarachtige kunst vermag te geven.

Eenvoud en soberheid, oprechtheid en diepe menschelijkheid zijn de voornaamste eigenschappen van dezen roman. - Naast Angela is Maestro Zimolo de hoofdpersoon; Zimolo is een oude horlogemaker, die in een nauw steegje van een groote zeestad, Napoli of Genova bijvoorbeeld, een klein winkeltje heeft, waar hij sedert dertig jaren zijn leven eenzaam slijt; hij heeft maar één groot, steeds onvervuld verlangen: een kind te hebben. Nu hij zelf geen kind meer krijgen kan, wil hij er een aannemen, en het is terwille van haar kind, de kleine Luli, dat hij eindelijk besluit om Angela, een der prostituées uit het roode huis met de groene lantaarn, bij zich in huis te nemen. Hij verkoopt zijn winkeltje en gaat met haar en de kleine in de bovenstad wonen. Maar het geluk is voor hen niet weggelegd; Luli is een stil en in zichzelven gekeerd kind dat aan Zimolo niet die vreugde en dat geluk schenkt, die hij verwacht had, terwijl Zimolo zelf langzamerhand een seniele liefde voor de mooie Angela opvat, een liefde, die hij niet

Umberto Fracchia

kan uiten, die hem jaloersch maakt op den kleinen Luli en hem tot allerlei laagheden en minderwaardige gedachten en handelingen sleept, waartoe die goedige oude man vroeger nooit in staat zou zijn geweest. Zoo wordt het samenleven dat zij alle drie als een geluk hadden beschouwd, en als een begin van een nieuw en vredig leven, een hel waaruit de dood alleen hen vermag te verlossen.

Naast en om deze menschen heeft Fracchia enkele andere personen geplaatst. Vooreerst een doktersgezin, waarvan de zoon Emilio, een jonge student, eerlijk en onbedorven, met veel idealen en illusies, de geliefde van Angela wordt; terwijl Elena, zijn zusje, verloofd is met Pietro Pais, een student dien Zimolo in het hospitaal heeft leeren kennen. En dan Lola, de cynische en verbitterde prostituées, die een sterke tegenstelling vormt met Angela, die zoo eerlijk en zoo onbedorven van ziel is gebleven, en de kleine Ponce, zoo onbewust en verdierlijkt, een mensch enkel levend op zijn instincten.

Fracchia heeft al deze menschen in zijn boek doen leven; hij heeft hen als menschen gezien en hij heeft medelijden gevoeld voor hun armelijk en ellendig bestaan. Maar hij heeft dat medelijden niet laten spreken uit lange beschouwingen of

[p. 191]

lyrische ontboezemingen, maar uit de liefdevolle wijze waarop hij zijn personen geteekend heeft. Zeker, Fracchia heeft het ellendige en het verachtelijke in Maestro Zimolo, in Lola, in Pietro Pais gezien, maar hij heeft ook hun leed gezien, meer nog: hij heeft hen begrepen. Omdat hij zelf een ruimen geest en een groot hart heeft, omdat hij zelf een nobel mensch is, heeft hij deze kleine, dikwijls verachtelijke zielen, zoo kunnen zien en weergeven, dat zij niet meer klein en niet meer verachtelijk voor ons zijn; is immers Maestro Zimolo niet een symbool van den mensch, die wanneer hij zich door zijn instincten laat leiden een slaaf wordt van zijn hartstochten en steeds dieper wegzakt in een poel van moreele onmacht? En is er een grooter menschelijkheid denkbaar, dan die van Angela, die zich terwille van haar kind prostitueert en zelfs in zulk een milieu haar waarde als mensch weet te behouden; en later bij alle dankbaarheid die zij tegenover Zimolo voelt toch geen liefde voor hem kan simuleeren wanneer zij ziet dat zijn seniele passie naar haar uitgaat.

De holle phraseologie der socialisten evenals ook de lyriciteit der neo-romantici zijn aan dit boek geheel vreemd; dit is geen kleine verdienste; Fracchia heeft begrepen dat wij genoeg hebben van al die overdreven hooggestemdheid, van al die hol klinkende leuzen. Hij heeft zijn roman geschreven in een ernstig en sober realisme, dat nergens stuitend wordt, zonder daarom ooit feiten te vergoelijken of personen te idealiseeren. Wanneer ik hem met een ander schrijver zou moeten vergelijken dan zou ik Verga willen noemen; immers hier vind ik diezelfde groote menschelijkheid, datzelfde sobere realisme en dat medelijden met de overwonnenen des levens, die mij den Siciliaanschen meester zoo doen liefhebben.

Toch is Fracchia geen romancier uit de school van Verga, naast enkele aanrakingspunten zijn ook groote verschillen. Van de buitenlanders zijn Charles Louis Philippe en Maxim Gorki de twee auteurs die in dit verband vermeld kunnen worden. Met Charles Louis Philippe heeft Fracchia zijn medelijden voor de paria's der maatschappij gemeen, terwijl de wrang realistische scène waarin Fracchia den dood van Pietro Pais en Lola beschrijft aan Gorki doet denken. Maar dit zijn slechts bijkomstigheden en nuances; want in de conceptie en de uitwerking van dit gegeven is Fracchia zeer persoonlijk en origineel gebleven. En nu denk ik ook aan de wijze waarop de auteur het ontstaan van het fascisme teekent zonder het fascisme zelf ook maar eenmaal te noemen; Pepe en Silvio Gussai zijn in dit verband onvergetelijk; zij beiden zijn misschien wel de meest sympathieke figuren uit het boek.

Opmerkelijk is ook de sobere maar prachtige stijl waarin Umberto Fracchia zijn roman geschreven heeft; wanneer de ruimte het mij toeliet zou ik verscheidene brokstukken willen aanhalen, o.a. enkele vergelijkingen, die in hun eenvoud en hun juistheid treffend zijn.

Men heeft dit boek als een uiting van het hedendaagsch pessimisme willen beschouwen; in zeker opzicht is dat juist; maar het is geen militant pessimisme, geen cynisch pessimisme dat wij hier ontmoeten; het is een pessimisme getemperd door een medelijden, dat aan het boek naast zijn litteraire ook een groote moreele waarde geeft.

Ik ben er daarom van overtuigd, dat evenals wij nog met belangstelling de werken van Verga en van Manzoni kunnen lezen, het nageslacht door dit ernstig en nobel boek ontroerd zal worden; want als elk waarachtig kunstwerk, groot of klein, boek of beeld, zal Fracchia's ‘Angela’ niet vergaan.

GIACOMINO ANTONINI.