Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Over de Fransche tijdschriften
III

VAN groot belang voor het geestelijk leven in Frankrijk, en onmisbaar voor de kennis daarvan, acht ik: ‘La Revue critique des Idées et des Livres’¹⁾. Een groote uitgeversfirma heeft juist onlangs hare schouders gezet onder de exploitatie, zoodat men mag verwachten dat het tijdschrift zijn krachtig gezond bestaan van voor den oorlog zal kunnen hervatten, als orgaan van de onder invloed van Charles Maurras gevormde jonge kunstenaars en denkers, die, onderling gebonden door het gemeenschappelijk aanvaarden van de grondslagen der maurrasiaansche leer en door de vereering voor den Meester, niettemin hun eigen persoonlijkheid en hun eigen initiatief, kortom een vrij, bloeiend en onafhankelijk geestelijk leven, behouden hebben.

‘La Revue critique’, hoezeer ook van den hoogen maurrasiaanschen geest doordrenkt, staat náást de ‘Action française’ en de tallooze daarvan afhangende of daarmede in direct verband staande organisaties. Het heeft dus geen propagandistische strekking, noch den propagandistischen toon, en stelt de critiek zoo hoog, acht de critiek in haar rechten zoo onaantastbaar, dat die geoefend wordt óók op de uitingen der vrienden.

Het tijdschrift gaf voor den oorlog vollediger, maar ook thans nog een voortreffelijk beeld van wat wij hier, ten eenenmale, helaas, missen: een geestelijke arbeidsgemeenschap.

Deze arbeidsgemeenschap heeft door den oorlog een verschrikkelijken klap gekregen: van de ruim dertig redacteuren en vaste medewerkers zijn er vier-en-twintig gesneuveld. Ik geef hier de lijst, om te laten zien hoe edelmoedig ook het intellectueele Frankrijk zich geofferd heeft voor landseer, vrijheid en traditiën. Want wàt men ook moge schrijven en filosofeeren over de motieven en de aanleidingen tot den oorlog, voor hen die zich gaven had alléén hun conceptie, hun ideaal waarde en alléén daarin vonden zij de kracht tot de uiterste overgave. Het zijn: Paul Acker, Paul de Mougins-Roquefort, Henri de Barrès, Charles Deschars, Charles Benoît, Jean-Marc Bernard, Joseph de Bonne, Jean Brichet, Henri Cellerier, baron Robert de Fréville de Lorme, Edouard Decq, Prosper-Henri Devos, Marcel Drouet, André Du Fresnois, Pierre Gilbert, graaf Albert de La Barre de Nanteuil, Yves de La Mardière, graaf Lionel des Rieux d'Ancezune, Maurice Luthard, Raoul

1) Uitgave van de ‘Librairie Bloud et Gay’, 3 Rue Garancière, Parijs; verschijnt iedere maand, abonnementsprijs voor het buitenland frs. 35. - per jaar.

[p. 115]

Monier, Pierre Rousselot S.J., Henry Rouzaud en Gustave Valmont.

Bij het lezen van zulk een sombere opsomming schrikken wij, wanneer wij bedenken dat dit de verliezen van één, niet bijzonder groot, tijdschrift zijn. Wanneer de ruimte het toeliet, zou ik van de meeste dezer te vroeg verlorenen iets kunnen vertellen en dàn zou men eerst zien welke schatten van liefde, wijsheid en hemelsche drift in den heksenketel voor eeuwig zijn ondergegaan.

Wanneer men alléén maar eens denkt aan Lionel des Rieux¹⁾, die voor mij nog altijd een der edelste, sierlijkste en vervoerendste dichters na Jean Moréas, dus uit de laatste vijftien jaar, is; aan den beheerscht enthousiasten, wijzen criticus Pierre Gilbert²⁾ en aan den van geest en leven tintelenden Jean-Marc³⁾, dan vermoedt men den omvang van het tragisch gemis.

Leider van ‘La Revue Critique’ is nog altijd Jean Rivain; met hèm wordt het comité de direction gevormd door Jean Longnon, Xavier de Courville en Henri Rambaud; deze laatste vervult tevens de functie van secretaris der redactie.

Die Rambaud is een merkwaardig man. Want Jacques Bainville, die vijf-en-twintig jaren lang met Charles Maurras bevriend en een van diens beste leerlingen is, spreekt den Meester aldus toe¹⁾:

‘J'ai lu sur vous beaucoup de pages: aucune ne m'a satisfait. Aucune n'a dit l'essence de votre pensée. Henri Rambaud la pénètre, mais je ne sais s'il est paresseux ou s'il désespère de la rendre: il n'en finit pas de donner à la Revue Universelle l'article qu'il m'a promis’. Rambaud zal dus het definitieve boek over Charles Maurras, dat wij al zoo lang verwachten, kunnen

Charles Maurras²⁾

schrijven. Hij heeft er de geestelijke middelen voor. Dit is geen geringe lof; vooral wanneer men bedenkt hoe in die taak al zoovelen³⁾ gefaald hebben.

Hij schreef verder, in samenwerking met Pierre

1) Lionel des Rieux d'Ancézune Comte d'Orange, † 27 Febr. 1915, is een afstammeling van het oude provençaalsche Huis der Oranjes. Toen 1 Augustus 1921 zijn ‘Guillaume d'Orange’ in het openluchttheater te Orange werd opgevoerd, met Albert Lambert in den titelrol, had H.M. de kiesche attentie zich officieel te doen vertegenwoordigen door een der leden van het Nederlandsch gezantschap te Parijs, den heer van Rosmalen Nepveu. De ‘Alliance française’ zal dit meesterwerk van het nieuw-klassiek tooneel in Frankrijk te Amsterdam doen opvoeren ter gelegenheid van het Regeeringsjubileum. Dit is tenminste aangekondigd. Van Lione! des Rieux verscheen: ‘Chantepleure’, Parijs 1892; ‘Le Choeur des Muses’, Parijs 1898; ‘La Belle Saison’ (opgedragen aan Frédéric Mistral), Parijs 1906. Dit zijn de poëtische werken. Daar er na 1906 geen verzameling meer verschenen is, moeten er nog vele verspreide gedichten van des Rieux zijn. Een aantal aardige kleine vierkante plaquettes noem ik niet omdat ze in ‘Le Choeur des Muses’ herdrukt zijn. - Verder: ‘Hécube’, treurspel in 3 bedrijven, en in verzen, Parijs 1906 (Guillaume d'Orange is nooit in zijn geheel gedrukt. Een klein fragment vindt men in het veertiendaagsche tijdschrift ‘Le Feu’, dat onder leiding van den provençaalschen dichter Joseph d'Arbaud, te Aix-en-Provence verschijnt. Zie No. 15, 15^e jaargang 1 Aug. 1921). In de bibliografiën vindt men ten slotte vermeld een roman contemporain ‘L'Amour au Masque’. Ondanks alle moeiten door mijzelf en Fransche vrienden gedaan, is het mij niet gelukt daarvan een exemplaar in handen te krijgen.

2) Pierre Gilbert (hij heette P.G. Crabos) † 8 Sept. 1914, ‘La Forêt des Cippes’ - Essays de Critique. 2 vol. Inleiding en kantteekeningen door ‘son ami E.M.’ (Eugène Marsan); Parijs 1918.

3) Oeuvres de Jean-Marc Bernard († 9 Juli 1915). 2 vol. Inleiding door Henri Clouard; Parijs 1923. Het eerste deel bevat zijn poëzie, gedeeltelijk vroeger verschenen in ‘Sub Tegmine Fagi’. - Aan de uitgave zijn toegevoegd de ‘Reliquiae’ van Jean-Marc's boezemvriend Raoul Monier († 4 Juli 1916).

1) Jacques Bainville: ‘Filiations’, Parijs 1923.

2) Langen tijd was er van Maurras maar één portret in omloop. Het was geteekend door de Gravin de Courville in 1910 en het is o.a. te vinden in ‘Charles Maurras’ (Parijs en Aix-en-Provence, 1919). Dit zelfde portret is, zeer slecht, in hout overgesneden door Gorvel in ‘Mademoiselle Monk’, par Charles Maurras (Parijs 1923). Bovenstaande foto verscheen in de Matin ter gelegenheid van een eerste bericht over Maurras' candidatuur voor de Academie française en later in de Revue hebdomadaire bij een artikel van Markies Xavier de Magallon.

3) Zie hier hun namen: Albert Thibaudet, Achille Ségard, Gonzague Truc, Stanislas Dotremont, Jean Héritier, e.a. Er is in hun werk veel belangrijks en er zijn vooral goede fragmenten te vinden. Maar een synthese van Mensch en Leer is er nog niet.

[p. 116]

Varillon (van wien ik juist onlangs een interessant boek ‘Belle Jeunesse’ las): ‘Les Maîtres de la Jeune Littérature’ - een enquête sur la jeune littérature, eerst gepubliceerd door de Revue Hebdomadaire (30 Sept.-30 Dec. 1922). Hij is lid van het comité de direction van de ‘Revue Fédéraliste’. Het is jammer dat Eugène Marsan¹⁾, die met Lucien Dubech en enkele andere medewerkers de voortreffelijke Orionrubriek van de ‘Action française’ redigeert, geen deel meer uitmaakt van de leiding der ‘Revue critique’. Marsan is een goed schrijver en een curieuze geest. Hij is wat geaffecteerd en, in zijn manier, wat ‘verschnörkelt’, maar in zijn beste oogenblikken bereikt hij een onnavolgbare scherpte van expressie, zonder óóit brutaal te worden.

Naast medewerkers van voor den oorlog, als graaf Xavier de Courville, markies Marie de Roux, Louis Thomas²⁾, André Thérive³⁾, vinden wij thans de beste jongeren in de inhoudsopgaven. Ik noem slechts: Louis Martin-Chauffier⁴⁾, Henri Pourrat⁵⁾, Jacques Reynand⁶⁾, Pierre Varillon, Maurice Brillant⁷⁾, Thierry Sandre⁸⁾.

In nauwe verbinding met ‘La Revue critique’ staat ‘La Petite Scène’, waarvan Xavier de Courville de leiding heeft. Deze zusteronderneming verdient zeker nadere studie. Maar daarvoor is het hier de plaats niet.

‘De Revue critique’ vult de ‘Revue Universelle’ prachtig aan. In zekeren zin, maar in mindere mate, doet dat ook ‘Les Lettres’⁹⁾, het orgaan van een groep strijdbare jonge Roomsche schrijvers, onder aanvoering van Gaëtan Bernoville¹⁾ Men voelt dat deze sterk den invloed van het nieuwe lid der Académie française, den abt Henri Brémond - schrijver van de monumentale ‘Histoire du Sentiment religieux’ - ondergaan. ‘Les Lettres’ heeft tal vàn medewerkers gemeen met de ‘Revue universelle’ en de ‘Revue critique’: Jacques Maritain²⁾, René Johannet, Louis Martin-Chauffier, Henri Rambaud, Maurice Brillant. Verder moet ik noemen: allereerst Paul Cazin³⁾, ook Henri Ghéon, Jean des Cognets, Henriette Charasson (Mevr. René Johannet) e.a.

Charles Maurras
Reproductie van een lithografie door Luc-Albert Moreau. (Portret, gemaakt in 1923, ontleend aan ‘Le Mystère d'Ulysse’ door Ch. Maurras. Dit prachtige gedicht - door den schrijver ‘discours’ genoemd - verscheen in ‘Une Oeuvre, un Portrait’ (2e serie) uitgave van de Nouvelle Revue française (Parijs, 1923).
Bij het verschijnen was het dadelijk uitverkocht).

De propagandistische manieren en de bitse, geprikkelde en prikkelende toon van de polemiek zijn mij in dit tijdschrift niet aangenaam. Verder is de heer Gaëtan Bernoville zoo bijzonder ingenomen met zijn persoon en met zijn actie, dat een deel van zijn geschrijf daar ongenietbaar door

1) ‘Sandricourt’, 1906; ‘Les Cannes de Paul Bourget’, 1906; ‘Amazones’, 1922; ‘Passantes’, 1923.

2) Een bibliografie van Louis Thomas, met alle aan hem toegeschreven en apocryfe boeken zou verscheidene pagina's van den G.W. beslaan. Louis Thomas is toch niet vóór 21 April 1885 (te Perpignan) geboren! Zie: Henri Martineau: ‘Louis Thomas’, Parijs 1922.

3) Twee Romans: ‘L'Expatrié’, 1920; ‘Le Voyage de M. Renan’, 1922; maar vooral te lezen: ‘Le français langue morte’, 1923.

4) Van dezen schrijver, die nog maar onlangs debuteerde, heb ik bijzonder hooge verwachtingen. Een uitstekende roman: ‘La Fissure’, 1923 en verder: ‘Correspondances apocryphes’, 1923.

5) Ook een schrijver die mij zéér ter harte gaat. ‘Gaspard des Montagnes’, 1922, heb ik onlangs herlezen en de eerste goede indruk is versterkt. Verder ‘Les Jardins Sauvages’, 1923. Pourrat leeft en werkt, ver van Parijs, te Ambert.

6) ‘Polymnie’ odes et stances par Jacques Reynaud, Lyonnais; Saint-Félicien en-Vivarais, 1921.

7) ‘Musique Sacrée, Musique Profane’, Parijs, z.j.; ‘Cantilène pour une Jeune Sainte’, Parijs 1923. Voor zijn kostelijken, beminnelijken pastoorsroman ‘Les Années d'Apprentissage de Sylvain Briollet’, Parijs 1921, heeft J. ven Nijlen een voorkeur. Hij schreef er alleraardigst over in Groot-Nederland.

8) Sandre vertaalde, onder anderen, de Basia van den Nederlandschen dichter J. Secundus uit het Latijn.

9) ‘Les Lettres’, Rue de l'Abbaye, Parijs VI, per jaar jaar buitenland 33 francs.

1) ‘Minerve ou Belphégor’, Parijs 1921.

2) Een der meest bekende roomsche filosofen uit de jonge thomistische school: ‘Art et Scholastique’; ‘Théonas ou les Entretiens d'un Sage et de deux Philosophes sur diverses Matières inégalement actuelles’; ‘Eléments de Philosophie’ I; ‘Antimoderne’.

3) Men leze vooral: ‘Decadi ou la Pieuse Enfance’.

[p. 117]

wordt. De bijdragen van zijne medewerkers zijn echter dikwijls bijzonder belangwekkend.

Hoort ‘Le Nouveau Mercure’¹⁾ bij deze groep van publicaties thuis? Van de ‘directeurs’ draagt alleen de mij onbekende Pierre Thirion een Franschen naam; de anderen heeten Armand Bernardini-Sjoestedt en Graaf Alexander d'Aste. Maar de secretaris Emmanuel Beau de Loménie brengt mij weer in bekende sferen: hij werkte o.a. mede aan de Revue Universelle. Onder de medewerkers is de criticus Jean Héritier²⁾ zeker een der belangrijksten. Wij vinden verder de namen van Thierry Sandre, Jean Lebrau³⁾, Charles Forot⁴⁾, René Groos⁵⁾, Alphonse Métérié⁶⁾.

‘Le Nouveau Mecure’ gaf, gelijk indertijd ‘Le Feu’, een Maurras-nummer uit (April 1923), samengesteld door René Groos. Dit nr. is bijzonder goed geslaagd, en zou goed kunnen worden gebruikt om aan beginners een eersten indruk te geven van de geweldige beteekenis der maurrassiaansche leer en een eerste beeld van de hooge, edele persoonlijkheid van Maurras. Het nummer bevat een uitvoerige studie van Jean Méritier: ‘Charles Maurras et son oeuvre’. Deze studie is niet zonder verdiensten, maar geeft toch slechts een fragmentarische, en dus onvoldoende beschouwing van den mensch en zijn werk.

Voor het overige is er van ‘Le Nouveau Mercure’ nog niet veel te zeggen. Ik heb den indruk dat het een uiting van goeden wil en rechtschapen zin is, ik heb de zekerheid dat er enkele voortreffelijke geesten aan medewerken; maar met dat al geloof ik dat deze publicatie overbodig is, omdat ik niet inzie, welke autonome nuance van het geestelijk leven daarin haar orgaan vindt.

J. GRESHOFF.

1) ‘Le Nouveau Mercure’, Rue de l'Arc de Triomphe 3. Paris (17e). Buitenland p.j. 30 frs.

2) Reeds geruimen tijd wordt aangekondigd van dezen criticus, die ook aan de ‘Monde Nouveau’ en de ‘Revue de Savoie’ medewerkt, een bundel getiteld: ‘Etudes de Critique contemporaine’. Maar ik zie nog niets verschijnen. Dat is jammer. Want ik heb van dat boek verwachtingen.

3) ‘Le Cyprès et la Cabane’, Parijs 1922. Hij was een der intieme vrienden en een getrouw bewonderaar van Henri Bataille en stelde deswegen samen: ‘Sur la Tombe d'Henri Bataille’, Pau 1923.

4) ‘La Ronde des Ombres’, Parijs 1922.

5) Gaf in 1920 en '21 een alleraardigst minuscuul tijdschriftje uit: ‘Pour le Plaisir’, waarin hij werkelijk de beste jonge schrijvers vereenigde. Hij behoort, ofschoon Jood, tot de omgeving van de ‘Action française’, zonder daarmede in directe verbinding te staan. In de ‘Nouveau Mercure’ publiceerde Groos een ‘Enquête sur la Question Juive’.

6) ‘Le Livre de Soeurs’, Amiens 1922.

Naschrift

De ‘Revue de Paris’ heeft in plaats van Henry Bidou⁷⁾, de heer Lucien Dubech tot litterair criticus verkozen¹⁾. Met al mijn oprechte achting en waardeering voor Bidou, moet ik dat toch een goede ruil noemen. Ik beschouw Dubech als een der allerbeste critische geesten en een der zuiverste, levendigste prozaschrijvers van dezen tijd in Frankrijk. Hij werd geboren te Romorantin in 1882. In 1916 werd hij verbonden aan de ‘Action française’, waar hij de ‘Revue de la Presse’ (die thans door Georges Havard de la Montagne verzorgd wordt) onder zijn hoede kreeg. Die rubriek is bij de ‘A.F.’ zeer belangrijk en zeer in eere. Hij is, volgens een geheel nieuwe formule, gecreëerd door Maurras zelve, onder het pseudoniem Criton.

Spoedig kreeg Dubech de Chronique Dramatique aan de ‘A.F.’ Hier toonde hij zijn groote gaven: de zuiverheid van zijn stijl, zijn volkomen eerlijkheid, zijn scherpzinnigheid en analytisch vermogen, zijn onafhankelijkheid, zijn moed, zijn bezonnen geestdrift en zijn prachtig gezond verstand. In zijn maandoverzichten in de ‘Revue Universelle’ kan hij zich nog rustig en breeder uitspreken.

Zijn eerste opstel in de ‘Revue de Paris’ van 15 Juli 1923, pag. 463 en volg., getiteld ‘Le Désordre dans le Roman’, is al dadelijk uitstekend, niet slechts geschreven (het is boeiend en geestig), maar ook gedacht. Hieruit spreekt het jonge meesterschap; want men heeft den indruk dat hetgeen hij zegt, noodzakelijk gezegd moest worden en, noodzakelijk ook, op die manier alléén gezegd kan worden.

Ik kan niet genoeg aanraden om Dubech in zijn kronieken in de ‘Revue Universelle’ en de ‘Revue de Paris’ trouw te volgen: er is leering en genot onder zijn leiding te vinden.

Gr.

7) Zie D.G.W. 15 Mei 1923.

1) Een later bericht meldt dat Bidou óók blijft medewerken; des te beter!