Den Gulden Winckel. Jaargang 22

Over de Fransche tijdschriften
II

DE jonge Lotharinger Pierre Villard sneuvelde den 28^sten Juni 1918, in de sector Ambleny (Aisne) als korporaal van de 10^e compagnie van het 26^ste regiment infanterie. Volgens zijn op 6 Mei 1918 gedateerd testament, liet hij zijn vermogen van twee millioen franken na aan twee erfgenamen. Eén van dezen was Charles Maurras, de Meester dien Villard persoonlijk slechts éénmaal en dan nog zeer vluchtig ontmoet had; maar die door zijn werk en zijn stralend voorbeeld van kracht en zelfverloochening de jeugd van den intelligenten en diepvoelenden jonkman had vervuld met enthousiasme, liefde tot het vaderland en offervaardigheid. Charles Maurras, deze aanzienlijke erfenis aanvaardende, maakte bekend, dat hij er geen centime van zou aanwenden voor zijn persoonlijk gebruik, maar het geheele bedrag zou besteden aan de verbreiding van zijn denkbeelden en zijn leer, welke den erflater boven alles ter wereld lief geweest waren. Juist in die dagen kwam een nieuw groot, om de veertien dagen verschijnend tijdschrift uit: ‘La Revue Universelle’¹⁾ en Charles Maurras, die in deze zaak weer eens een keer te meer zijn loyaliteit en zijn absolute onbaatzuchtigheid toonde, gaf vijftig duizend franken van het legaat-Villard aan deze jonge onderneming. Op deze stevige finantieele basis kon ‘La Revue Universelle’ zich onbelemmerd ontwikkelen en in enkele jaren werd zij, wat zij naar mijn smaak en oordeel, nu is: verreweg het beste, belangrijkste en boeiendste periodiek, op dezen tijd in Frankrijk verschijnend. ‘La Revue Universelle’ bevat, zonder uitzondering, goede artikelen, gedragen door een krachtige geestelijke strooming. Bekwame vaklieden geven critische of welgezind-interpreteerende besprekingen van de politieke, economische en artistieke verschijnselen. In elk nummer vindt men littéraire bijdragen, romans, gedichten, essays, van het edelste gehalte, en daarnaast kronieken, welke geschreven worden door de scherpste vernuften onder het jonge schrijversgeslacht. Dit tijdschrift heeft een duidelijk en zuiver geteekend karakter; het vormt een beweeglijke en genuanceerde eenheid om de kern van een gemeenschappelijk streven uit gemeenschappelijke overtuiging. Het heeft een onmiskenbare kracht van uitdrukking èn de onver-vaardheid van iedere door liefde en conscientie geïnspireerde uiting. En daarbij gevoelt men, hoe àl deze schrijvers, ondanks vele verschillen in aard en ontwikkeling, samenkomen in een oprechte, allesoverheerschende en onwankelbare bewondering voor den man die al zoovele jaren, zonder ooit te falen, hun leider is: de bewondering voor den arbeid en het karakter van Charles Maurras. In dezen tijd van zedelijke en geestelijke vernedering, nu wij leven te midden van de zucht naar vernielen en kleineeren en nivelleeren, is wel zeer verheffend dit voorbeeld van mannelijke vriendschap en hartstochtelijke bewondering, zonder aarzeling of voorbehoud. En hij die talloozen van zijne tijdgenooten en latergeborenen tot zulke hooge en onbaatzuchtige gevoelens inspireert moet wel een Meester zijn en een waarachtig leider der menschen.

Charles Maurras schreef van het tijdschrift: ‘c'est à la Revue Universelle que sont suivis et déve-

1) ‘La Revue Universelle’; directeur Jacques Bainville. 157 Boulevard Saint-Germain, Parijs. De abonnementsprijs bedraagt voor het buitenland 80 franken per jaar.

[p. 83]

loppés, suivant les libertés de l'ordre, dans la passion du salut public, les principes générateurs de notre Renaissance’¹⁾ en hiermede is het ideaal dat allen die er aan medewerken te zamen-bindt, sober en volkomen klaar, aangeduid. Jacques Bainville is de leider. Hij is er in geslaagd om, van het eerste nummer af, de houding en den toon oprecht, zuiver en duidelijk te houden. Hij heeft om zich heen verzameld een groep van de bekwaamste medewerkers²⁾; en hij weet, met behoud van de eenheid en het eigenaardig wezen van zijn publicatie, steeds een aangename afwisseling, vol schoone verrassingen, te bereiken.

Foto Chéri Rousseau, Parijs
Jacques Bainville
Directeur van La Revue Universelle

Het eenig gerechte verwijt, dat hem treffen kan, is dat hij zelve er te weinig van zijn statig en transparant proza³⁾ in publiceert. Hij heeft zijn specialiteit, de buitenlandsche politiek, overgedragen aan René Johannet⁴⁾ en Saint-Brice, die hem waardig nabij streven. De littéraire critiek is in handen van den onvolprezen Henri Massis⁵⁾, Georges Le Cardonnel¹⁾, Henri Rambaud (redacteur van de ‘Revue fédéraliste’), Marc Lafargue²⁾ en anderen. Over economische zaken is Georges Valois³⁾ aan het woord. Een mystérieuze driestar geeft telkenmale een geschreven portret, en geen schrijver van heden slaagt in dat delicate genre als deze onbekende⁴⁾.

Een bijzondere vermelding verdient de tooneelrubriek, omdat dit de beste in Frankrijk is. Er zijn maar drie tooneelcritici die, nà den criticus van de Revue Universelle, Lucien Dubech⁵⁾, in aanmerking komen om genoemd te worden. Dat zijn Marcel Azaïs, die schrijft in zijn eigen merkwaardig tijdschriftje; Henri Béraud van de ‘Mercure de France’⁶⁾; en Paul Léautand⁷⁾, de verrukkelijke zonderling, die, onder het pseudoniem Maurice Boissard, de lezers van de ‘Nouvelle Revue française’ op zijn grillige en bekoorlijke manier toespreekt over het tooneel en over alle andere dingen die hem plotseling in het hoofd opkomen. Dit viertal, met Dubech voorop, oordeelt met kennis van zaken, zékeren smaak en het vermogen om een werk te analyseeren en te onderzoeken op goede geestelijke waarden. Deze mannen zijn volkomen onafhankelijk van de schouwburgdirecties, die in het algemeen bij de critiek nog al eens iets weten te bereiken met subsidies en faveurs; en zij schrijven, ieder al naar hij gepend is, een kiesch en hartelijk verzorgd Fransch.

Zooals Maurras' geest de gestie en het karakter van de ‘Revue Universelle’ bepaalt, zoo weerspiegelde, van den aanvang, de ‘Nouvelle Revue francaise’⁸⁾ de wenschen en de eigenaardigheden van André Gide, die echter, welk een boeiende enigmatieke en hooghartige persoonlijkheid hij ook zijn moge, niet het onontkoombaar overwicht van een Meester heeft. De ‘N.R.F.’ stond oorspronkelijk onder de officieele leiding van Jacques Copeau en Jacques Rivière⁹⁾. Nadat Copeau zich

1) In de ‘Action française’ van 7 Augustus 1920.

2) Ik noem slechts; Maurras, Barrès, Baudrillart, Jammes, Pilon, Lucien Fabre, Marcel en Jacques Boulenger, G. Goyau, Cl. Anet e.a.

3) Van zijn werk raad ik aan: ‘Histoire de deux Peuples’, Parijs 1915, en ‘Histoire de Trois Générations’, Parijs 1918.

4) Lees: ‘Le Principe des Nationalités’, Parijs 1918.

5) ‘La Sacrifice’; Parijs 1917. ‘Jugements I’ (1923).

1) Georges Le Cardonnel en Ch. Vellay: ‘La Littérature contemporaine, opinions des écrivains de ce temps’, Parijs 1915.

2) ‘La Belle Journée’, poèmes, Parijs 1922.

3) Directeur van de ‘Nouvelle Librairie Nationale’; schrijver van filosofische en economische boeken: o.a. ‘L'Economie Nouvelle’, Parijs 1920.

4) Gebundeld: ‘Ceux qui nous mênent’, Parijs 1922.

5) Lees: ‘Poèmes pour Aricie’, Parijs 1920 en ‘Poèmes pour les Ombres’, Parijs 1922 (zeer belangrijk).

6) Prix Goncourt 1922; twee romans: ‘Vitrol de Lune’ en ‘Martyre de l'Obèse’.

7) Schreef een uiterst-merkwaardigen roman: ‘Le Petit Ami’ en publiceerde met A. van Bever de bekende bloemlezing: ‘Poètes d'Aujourd'hui’.

8) ‘Nouvelle Revue française’ Rue de Grenelle 3, directeur Jacques Rivière, verschijnt maandelijks, prijs 45 franken per jaar voor het buitenland.

9) Schreef behalve litteraire studien een roman ‘Aimée’ uitgegeven bij de ‘Nouvelle Revue française’, welke nl. een al te omvangrijke uitgeversfirma gesticht heeft.

[p. 84]

geheel aan de tooneelkunst gegeven had en directeur van het ‘Théatre du Vieux Colombier’ werd bleef Rivière alleen. Hij wordt ter zijde gestaan door een gansche reeks van jonge penvoerders, die bijna zonder één uitzondering talent hebben en allen doordrongen zijn van de waarde en de waardigheid van hun taak. Als geheel, echter, is dit tijdschrift wat eentonig. Het is mij wat te effen grijs - o zoo gedistingueerd grijs! - van kleur.

Henri Massis
Redacteur en chef van La Revue Universelle

En in den loop der tijden is van het oorspronkelijk wezen nog al wat verloren gegaan. Men kan wel haast zeggen dat de ‘N.R.F.’ lijdt aan een te veel aan eenvormige talenten. Henri Ghéon gaf in ‘Nos Directions’¹⁾ den oorsprong van de ‘N.R.F.’-beweging aldus aan: ‘Si attachés que nous soyons au passé, au plus parfait passé de notre histoire littéraire, nous ne pouvons pas faire que ce qui est ne soit pas, que la sensibilité de nos yeux, de nos oreilles, de notre âme, de notre raison même, ne se soit pas modifiée, et l'art, même classique, est une manifestation de la sensibilité. Notre sensibilité, comme celle de nos ancêtres, cherche une régle à son usage; et elle doit la trouver comme ils firent, originale et neuve comme celle qu' ils trouvèrent, et réaliste - c'est-à-dire conforme à l'état present de cette sensibilité’. Hij, die dit gematigd en bezonken modernisme stipuleerde, is sindsdien roomsch ijveraar en de ‘N.R.F.’ coquetteert met de dadaïsten! Er kan veel gebeuren en veel veranderen in korten tijd! De ‘N.R.F.’ is - men mag wel zeggen: uitsluitend - littérair. Rivière heeft wel eens een politieke excursie gemaakt en de dichter Jules Romains legde wel eens zijn pseudoniem af om als dr. Louis Farigoul te schrijven over zijn wetenschappelijke ontdekking, het extra-rétinaire zien; maar dit zijn groote uitzonderingen. De critiek wordt er in hoofdzaak beheerscht door Albert Thibaudet, hoogleeraar aan de universiteit van Upsala. Hij is een wonder van productieviteit en belezenheid; en hij heeft een onovertrefbaar boek over Stéphane Mallarmé geschreven. Daarnà, waarschijnlijk ten gevolge van overproductie, heeft hij veel van zijn geestelijke spankracht en zijn levenwekkend enthousiasme verloren. Zijn dikke boek over Charles Maurras’¹⁾ mist overtuiging en het is, door een volkomen gebrek aan bouw, niet veel meer dan een verzameling gegevens die kunnen dienen voor een nog te schrijven - door wie? - studie over die groote figuur. De tooneelkroniek²⁾ van Léautaud-Boissard, met zijn onnavolgbare wendingen en buitelingen, een beetje geniaal en een beetje toqué, maar altijd verrukkelijk in zijn ongegeneerde originaliteit, valt als een heerlijke verfrissing buiten al dat doffe, gelijkmatige talent. Die schrijver is dan ook niet voor niets een oudgediende van het baylisme³⁾.

J. GRESHOFF.

1) ‘Nos Directions’ Parijs 1911, blz. 132 en 133.

1) Albert Thibaudet: ‘Trente Ans de Vie Française I: Les Idées de Charles Maurras’, Parijs 1920.

2) Intusschen is de heer Léautaud op een alles behalve élégante wijze door den heer Rivière, op aanstoken van Farigoul-Romains, uit de N.R.F. gewerkt. De heer Léautaud was namelijk zoo stout geweest om het laatste stuk van den heer Romains-Farigoul: ‘Monsieur Le Trouhadec saisi par la Débauche’ (Comédie des Champs-Elysées) niet zoo bijzonder prachtig te vinden.
Zooals het meestal gaat ging het nu: een eenzaam talent moet wijken voor de welgesitueerde middelmatigheid. Gelukkig heeft Léautaud de ‘Nouvelles Littéraires’ bereid gevonden om zijn proza op te nemen.
Of nu de in de Editions de la N.R.F. aangekondigde verzameling van zijn Kritieken zal verschijnen?

3) ‘Les Pseudonymes de Bayle’ 1906; ‘Les Itérinaires de Stendhal’ 1907; beide herdrukt in zijn ‘Stendhal, collection des plus belles pages’, Parijs 1908. (Deze ‘Itérinaires’ in zijn tijd heel goed, zijn thans veel nauwkeuriger opgesteld door Dr. Henri Martineau, ‘L'Itérinaire de Stendhal’, Parijs 1912).