Den Gulden Winckel. Jaargang 21

[p. 161]

Een moderne zedenspiegel

Les Pensées Choisies d'Alexandre Mercereau. (E. Figuière, Parijs, Twee deelen).

TWEE jaartallen besluiten het tweede deel: 1900-1921. Mercereau heeft thans de middaghoogte van zijn kennen en kunnen bereikt. Wat hij tot nu ervoer en aan leering voor zich zelf en anderen daaruit overhield, draagt hij na schifting in deze twee van omvang kleine, van inhoud rijke en opeengedrongen bundels neer.

Tegen het einde dezer marginalia spreekt hij over onschuld als iets heilzaams, dat de ontvankelijkheid ongerept houdt, zooals de begeesterde middeleeuwer nieuw noemde wien niet de vooroordeelen van het aardsche bezwaarden.

Die openheid heeft Mercereau bewaard. De goede trouw prijst hij boven alles. Hij zelf is daarvan de loutere belichaming. Wie van hem leest, is met den mensch zelf in regelrecht kontakt. De maskers vallen. Hij, die het pompeuze van katholieke en andere kerken misprijst, streeft naar de uitschakeling van elk vooroordeel. Hij zoekt de vrijheid, welke Bolland als die der zelfbepaling omschreef.

Geen wijsgeer noch man van verenkelde wetenschap, toont hij de ruimte van blik, den filosoof eigen. De waarheid zoekend, schrikt hij voor geen enkel beletsel terug. Zelfs drijft de kracht van dezen drang hem naar uitersten. Den band der vaderlandsliefde verwerpt hij, in zoover die band menschen, wier inborst hen bijeen moest brengen, scheidt. Zelfs de oorlog heeft aan zijn overtuiging niet kunnen tornen. In dien tijd was hij hospitaal-soldaat. Men moet het toevallig hooren, hij is een der weinige Franschen, die hun oorlogsversierselen niet dragen. De vreemdelingenhaat, bij sommigen in dit land bedekt bestaande, sloeg bij hem om tot zich gretig in daden omzettende belangstelling voor alles wat niet Fransch is. Hij erkent geen enkele sleur noch overlevering, het leven van ziel en geest alleen heeft voor hem waarde.

Zoo konsekwent is hij daarin, dat hij de overgeleverde vormen in alle beteekenissen behoudt. Mercereau is de meest hoofsche gastheer en de correctste makker in een gezelschap. De oorspronkelijkheid noch de volmaakte eerlijkheid van zijn gemoed, dat geest, van zijn geest, die gemoed is, behoeven de onderscheiding met uiterlijke middelen. Door haat tegen alle napraten en zinledigheid genoopt tot actieve sympathie voor wat nieuw is van geest en kunst, tot steun met woord en daad voor ieder, die als kunstenaar in de voorhoede staat, geeft hij zich in deze beschouwingen in vollen eenvoud, wars van alle gezochtheid tot in het onpersoonlijke van den vorm. Keurig is deze, glad en doorzichtig.

Dit geeft aan zijn gedachten het overtuigende. Men aanvaardt ze als facetten van denzelfden diamant; van het centrale punt gaan alle uit: stuk voor stuk worden ze gedragen door een sterke overtuiging.

[p. 162]

Deze bepaalt zich niet tot de speculatieve. Mercereau is zedemeester in den hoogen zin des woords. Een zedenspiegel houdt hij den moderne voor. Zonder de vrees der onechten, voor banaal te worden gescholden, stelt hij het postulaat der goedheid. Ook deze eisch heeft zuiver zedelijke kracht. Elke utilitaire of dogmatisch-godsdienstige bijgedachte is er vreemd aan. Hij preekt deugd noch goede daden, daar hij van een ander punt uitgaat. In deze beschouwing, die eer aanschouwing is, zijn ze niet anders dan de vruchten van een wezen, waarvan hij de wortels blootlegt. Deze zedeleer mist waanwijsheid daar ze geen leer is.

Alexandre Mercereau

Mercereau stelt slechts datgene waarvoor hij zelf, indien het geoorloofd is Dirk Coster's inleiding tot zijn Marginalia aan te halen, tenminste iets heeft betaald. Zijn gedachten zijn resultaten, geen vooroordeelen noch voor-onderstellingen. Dit ontneemt er het karakter van een oplegsel aan. De lezer volgt zijn beschouwingen op den voet. Gemakkelijk doorschouwt hij het onderling verband in het oogenschijnlijk los van elkander staande.

Dit alles leeft, daar het menschelijk is. Een ruime en edele ziel spreekt zich hier uit. De schrijver geeft blijk te beseffen, wat gewoonlijk wordt ingebracht tegen wie zich als apostel opwerpt. Ook hij heeft veel van den verkondiger. Zijn waarheden nochtans zijn eenvoudig. Boven geloofsverdeeldheid zijn ze christelijk. Met leeke-priester is hij het best gekenschetst.

Aldus staat hij vrijwel alleen in de Fransche letteren onzer dagen. Waardeering is daarmee allerminst uitgesloten. Bladzijden vol achter-in leggen er getuigenis van af. Reeksen vermeldingen van wat in allerhande talen over hem geschreven werd evenals van afbeeldingen, door verscheiden kunstenaars van hem ontworpen, toonen met het wel gelijkende portret van den auteur voor-in, dat deze, voor zich zelf en anderen streng in veel, ook in zoo verre mensch blijft, dat hij tegen de beminnelijke inkonsekwentie der ijdelheid niet bestand is.

Het dient tot niets, de beteekenis dezer figuur te overschatten. Ze behoort niet op het eerste plan. Letterkundige, moralist, psycholoog, is hij door die verscheidenheid reeds in de onmogelijkheid, naar ééne richting iets groots tot stand te brengen. Zijn aard en talent hebben hem een andere rol toegedacht. Vóór den oorlog speelde hij er een naast Paul Fort, Vers et Prose redigeerend. Sindsdien hebben beiden aanvankelijk getracht, de letterkundige samenkomsten in de Closerie des Lilas voort te zetten. De echte talenten ontbraken. Thans is hij met het letterkundige toezicht in de Parijsche afdeeling van een Russisch-internationalen boekhandel belast.

Hier is hij op zijn plaats. Op hem rust een schakeltaak. Zijn woning staat open voor ieder, die belangstelt in het geestelijke; voor kunstenaars uit alle landen vooral. Eens in de week ontvangt hij. Dit ontvangen beteekent slechts, dat hij zijn vertrekken ter beschikking stelt. De gastheer effaceert zich, men merkt hem nauwelijks op. Toch is hij terdege doende. Deze taak is er een van takt, waarbij een verwonderlijk geheugen met lenigheid van geest en lichaam hem ten dienste staan. Ten slotte een citaatje:

‘Overtuigd feminist, erken ik geen enkel zedelijk of wettelijk verschil tusschen de geslachten. De polygamie eens toegelaten, moet ze van weerskanten geduld.
En daar ge, uit menschelijke overwegingen, het geval laat gelden van zooveel meisjes, gedoemd te sterven als “maagd of martelares” of “zich te onteeren”, zou ik willen, dat het meisje, van de puberteit af tot aan den vaak ver gevorderden leeitijd, waarin een meneer - bijna “op” na een leven, gesleten met alle soorten minder hardnekkig pure vrouwen - wel in een huwelijk wil toestemmen, niet tot een kuischheid, die slechte raadsvrouw, ongezond en wreed is, veroordeeld wierd. Ik zou willen, dat het meisje, de vrouw, die buiten het huwelijk aan de gebiedende stem van het hart en de zinnen heeft gehoor gegeven, precies eender als de man in dezelfde omstandigheden beoordeeld wierd’.

Parijs.

H. VAN LOON.