Den Gulden Winckel. Jaargang 21

Een boek over Isabella van Kastillië

Jane Dieulafoy, Isabelle la Grande, Reine de Castille 1451-1504. Ouvrage illustré de 38 planches hors teute. - Paris, Lebrairie Hachette.

I

WANNEER de firma Hachette zijn naam aan een geschiedkundige uitgave verbindt, heeft men veelal te doen met een goed boek en een boek van historische waarde.

Zoo ook ‘Isabelle la Grande’ van Jane Dieulafoy. Jane Dieulafoy is gerechtigd te spreken. Drie en twintig maal heeft zij Spanje bezocht, zij spreekt uitstekend Spaansch; zij hield vele lezingen over de geschiedenis van Spanje en Portugal. Zij is van de Spaansche toestanden dus volkomen op de hoogte en bovendien stellen een groote mate van kennis en ondervinding wat betreft andere landen haar tot vergelijken in staat.

De geschiedenis van Isabella heeft Mevrouw Dieulafoy grondig bestudeerd uit geschiedkundige werken van tijdgenooten en nageslacht, uit kronieken en andere authentieke Spaansche bronnen¹⁾. Zij heeft er zich geheel ingeleefd, zij heeft zich geheel met Isabella vereenzelvigd en zoo... zuiver en van eenvoudige klaarheid heeft zij deze biographie de wereld ingezonden.

1) Achter het werk wordt de lange lijst van gebruikte bronnen vermeld.

[p. 117]

Het ware te wenschen dat iedere biograaf zoo zijn onderwerp beheerschte.

Mevrouw Dieulafoy volstaat niet met de typeering van haar hoofdpersoon. Zij weet de locale sfeer op uitstekende wijze aan te brengen, de paleizen die Isabelle eens bewoonde, de tuinen die zij bewandelde zijn met groote piëteit eenige eeuwen later door haar biografe bezocht; daardoor is deze in staat Isabella te laten leven in haar eigen sfeer.

Jane Dieulafoy heeft het Alcazar van Segovia gezien, dat kasteel met zijn puntige torens en zijn kanteelen op de rotsen, hoog boven de Eresma, waar Isabella tot koningin van Kastillië is uitgeroepen, na den dood van haar kleinen broeder. Zij heeft vol bewondering gestaard op het klooster van Sint-Jan. (San Juan de los Rayos) in de glorieuse stad Toledo, dat daar verrijst als een dankoffer van Isabella voor de overwinning haar geschonken in den successieoorlog door den val van Zamora; zij heeft een pelgrimstocht gedaan naar Granada, de sterkste stad der wereld door Isabella veroverd. Liefelijk en schoon is Granada zooals het daar verrijst aan de voeten van de Sierra Nevada, met zijn nooit volprezen Alhambra, zijn heerlijke paleizen, zijn koele fonteinen. In Granada slaapt voor eeuwig koningin Isabella volgens haar laatsten wensch.

De vernietiging van het rijk der Mooren bekroond door den val van Granada is haar levenswerk geweest en het is natuurlijk dat zij heeft willen begraven worden in de stad waar haar zegevierende legers de laatste beslissende overwinning hebben behaald.

In de cathedraal van Granada is het mausoleum¹⁾ dat Karel V zijn grootouders heeft gewijd.

Voor het altaar der sacristie ziet men twee in hout gesneden beelden, van een stille, oneindig venerabele ontvoering: het zijn de knielende figuren van Ferdinand en de koningin Isabella, hij in volle wapenrusting, zij in plechtig, strenge gewaden, de handen biddend gevouwen.

Indrukwekkend de rust die hier heerscht, het is de zacht glanzende stilte van gestreden strijd en deemoed in overwinning.

Die stilte heeft Jane Dieulafoy aandachtig beluisterd en daarin is voor haar verschenen het levensecht beeld van koningin Isabella.

Zij heeft haar zien verrijzen, de sombere, zwarte gestalte der koningin die statig en ingetogen de eeuw zou beheerschen, donker majestueuse figuur tegen den achtergrond van het warme Spanje, liefelijke bloemen en schelle, catholieke kleuren, violet en geel en karmozijn.

Aan haar voeten liggen geknield de krijgslieden en conquistadores; Mooren en afvalligen krommen zich in het stof; aan den zoom van haar kleed stapelen zich de schatten van de nieuwe wereld, paarlen, turkoizen, goud en reukwerk; in de verte verneemt haar oor geluiden, van welvarende steden, van beploegde velden en ruischende vruchtboomen. Over de zee varen Armada's om nog meer schatten te veroveren, nog meer roem te oogsten.

Isabella's vingren omklemmen een rozenkrans, ze prevelt een gebed. Te lang heeft de gelukszon geschenen. In de verte naderen rampen. Twee kinderen, de oudsten, zullen sterven, Juana, eene geliefde dochter zal geslagen worden met krankzinnigheid.

Een glimlach verlicht Isabella's streng gelaat... en langzaam nadert de gelukkige vorstin het leed.

13 December 1474 is het rijk begonnen van haar die men de Catholieke¹⁾ heeft genoemd; het zou dertig jaren duren en een bewonderingswaardig werk zou Isabella er in verrichten. De eenheid van Spanje, bereikt door het huwelijk met Ferdinand van Aragon, de successie-oorlog voorspoedig gestreden, de vernietiging van het onoverwinnelijk rijk der Mooren, de ontdekking van de nieuwe wereld door Columbus, de publieke veiligheid hersteld, de geldmiddelen verbeterd, de adel tot gehoorzaamheid gedwongen, de geestelijkheid onderworpen aan een strenge discipline. Het zijn de daden die Isabella groot hebben gemaakt.

Steeds wist zij haar persoonlijke belangen te offeren aan de groote gebeurtenissen van hare regeering. Zelve voerde zij de troepen niet aan, maar hare taaie volharding, haar groote moed, haar uitnemend verstand hebben toch de veldslagen gewonnen. In den oorlog hield zij verblijf in een kamp vlak achter de plaats waar haar legers streden. Van daar uit zorgde zij voor de proviandeering van haar troepen, een groote factor in den krijg, dien zij naar waarde wist te schatten. Ook richtte ze het eerste militaire hospitaal van haar tijd in. Toen Columbus met zijn stoutmoedige plannen bij haar kwam was zij bereid haar juweelen te verpanden, want haar persoonlijke bezittingen stonden als niets tegenover de begeerte voor haar vaderland dat goud, die schatten, waar de eerzuchtige Columbus van droomde, te veroveren. Ook de eindelooze oneenigheid en 't onderling gekrakeel der conquistadores wist zij 't hoofd te bieden. Met vaste hand en wijs beleid regeerde Isabella de landen die zich vermeerderden onder haar scepter. Zooals wijze vorstinnen ten allen tijde hebben gedaan, gaf zij het volk meer rechten om

1) In de sacristie van de cathedraal van Granada zijn de praohtig gebeeldhouwde graftomben van Ferdinand en Isabella; het gebeente der vorsten is in een kelder vlak onder de marmeren praal-sarcophagen.

1) De titel van Catholieke koningen, waaronder Ferdinand en Isabella bekend zijn in de geschiedenis, is hun gegeven door Alexander II 1494, als belooning voor den ijver waarmede zij het geloof verdedigden, voor de overwinning op de Mooren en de exterminatie van de Joodsche dwaalleer.

[p. 118]

naast de macht van den adel een andere macht te scheppen. Zij veranderde het karakter van de Hermandades¹⁾, de kleine verpolitiekte broederschappen die in haar handen een groote macht werden van goed geschoolde welwillende politietroepen. De dienaars van den heiligen Hermandad zouden niet weer van het wereldtooneel verdwijnen. Isabella's beleid was voor alles zeer practisch, ook was haar forsche figuur wars van alle ijdelheid. Zij sprak zelve recht met even groote welwillendheid als onpartijdigheid.

Het huwelijk van Ferdinand en Isabella is gelukkig geweest op de wijze van zoo menig vorstenhuwelijk. De echtgenooten waren vereenigd door sympathie, gewoonte en gelijke belangen. Van den kant der koningin was er meer dan die nuchtere overwegingen²⁾.

Door de groote smart beleefd in de vijf kinderen die Isabella op Spartaansche wijze³⁾ ter wereld bracht zijn haar latere jaren versomberd: de dood van Juan⁴⁾ en Isabella⁵⁾ de twee oudsten, het weduwschap van Catharina⁶⁾ en vooral de krankzinnigheid van Juana⁷⁾ hebben haar sterk gestel ondermijnd.

Isabella heeft den goeden strijd gestreden op hare wijze. Zij was een van die felle vrouwen van Spanje, het land dat meer martelaren en heiligen telt dan steenen op de straten. Een langen tijd vóor de heilige Theresia is zij aan deze verwant door haar volhardend geloof, maar nooit kon zij zoo groot zijn als de lieve heilige, omdat zij dier zonnige blijmoedigheid miste. Met vele gaven toegerust, een vrouw met de kracht van hare overtuiging, vertoont zij in haar karakter soms gelijkenis met haar nazaat den bleeken, starren Philips de tweede. Het zijn die eigenschappen van de Spaansche fanatieken, dat opgezwiepte mysticisme, die gruwelijke vervoering, die niet van God kunnen komen omdat God barmhartig is.

Cl. Laurent
Isabelle la Catholique
(Musée de la Marine, Madrid)

Het is de vrouw die de inquisitie in Spanje heeft ingevoerd.

Dat zij zich door den prior van Santa Cruz Thomas de Torquemada heeft laten overhalen om te hangen en te branden in den naam van Christus, dat zij zich verantwoord heeft gevoeld zoo wreed andersdenkenden te vernietigen, kan het nageslacht haar dat vergeven?

Ten slotte, Isabella van Kastillie heeft uit vele kleine rijkjes een machtig Spanje doen verrijzen en Karel de Vijfde heeft niet anders gedaan dan haar werk, het werk van zijn grootmoeder, voort zetten.

Dit boek is een uitstekende biographie en het wil niet anders zijn. Het heele tijdvak met allen die er een rol in hebben gespeeld leeft in het werk en nooit is vergeten het volle licht te doen vallen op de hoofdfiguur, Isabella zelve.

A. VAN HAERSOLTE van Holthe tot Echten.

1) Het was een gemeentelijke politie die door Isabella's toedoen nationaal werd. De organisatie was eenvoudig. Iedere groep van 100 inwoners van een stad of dorp moest 800 maraoedis opbrengen voor het onderhoud van een ruiter en zijn paard. Isabella beschikte zoo, ondanks haar geldgebrek, over 2000 goed bewapende mannen.

2) Isabella had Ferdinand hartelijk lief; vier onechte kinderen bewijzen voldoende zijn herhaalde ontrouw.

3) Isabella moest als vele vorstinnen haar bevallingen in het bijzijn van getuigen doorstaan. Zij liet zich met een sluier het gelaat bedekken opdat de omstanders niet zouden kunnen zien hoe haar trekken werden verwrongen door de smart.

4) Juan de troonopvolger, gehuwd met Margaretha van Oostenrijk en aan kwaadaardige koortsen gestorven (4 Oct. 1497) te Salamanca, slechts 5 maanden na zijn huwelijk.

5) Isabella, eerst gehuwd met Alphonso, erfgenaam van den troon van Portugal, na diens dood met zijn broeder Manuel hertrouwd, gestorven als koningin van Portugal bij de geboorte van een zoon (23 Augustus 1498).

6) Catharina, jongste dochter van Ferdinand en Isabella, werd weduwe door den dood van haar gemaal Arthur, zoon en troonopvolger van Hendrik VIII van Engeland. Zij was slechts 17 jaar oud en hertrouwde met haar zwager Hendrik.

7) Juana, gehuwd met Philips de Schoone (genaamd Jeanne la folle), zal blijven leven als de moeder van Karel den Vijfde dien zij 24 Februari 1500 te Gent het leven schonk. Zijn geboorte was de laatste gelukkige gebeurtenis die Isabella hier op aarde zou beleven.