Den Gulden Winckel. Jaargang 16

[p. 113]

Een en ander over de taal- en letterkundige geschriften van H. Kern

IN 1917 is Prof. H. Kern te Utrecht overleden. Hij bereikte den hoogen leeftijd van 84 jaren, want hij was in April 1833 te Poerworedjo op Java geboren, waar zijn vader officier was. Met zijne ouders naar Nederland teruggekeerd, woonde hij met hen te Groenlo, van 1844 af, en werd in 1851 student in de letteren te Leiden. Te Groenlo werd de jonge Kern bevriend met den kantonrechter aldaar, den grooten taalkenner H.I. Swaving, over wien hij in 1881 een dankbaar levensbericht uitgaf. Aan Swaving's leerrijken omgang heeft Kern, het taalgenie in den dop, blijkbaar veel te danken gehad. Nadat Kern een 4-tal jaren te Maastricht leeraar in het Grieksch was geweest, werd hij in 1863 benoemd tot hoogleeraar in het Sanskrit aan het College te Benares in Britsch Indië. Vandaar werd hij in 1865 in het vaderland teruggeroepen, om den 2^en Juni 1865 het hoogleeraarschap in het Sanskrit en de vergelijkende taalstudie te Leiden te aanvaarden. Aldaar heeft hij tot 1903, toen hij wegens den wettelijken leeftijd moest aftreden, den roem der vaderlandsche wetenschap hooggehouden, zoowel door de uitgave van tal van geleerde, vaak geniale, geschriften als door het vormen van een reeks van leerlingen, die op allerlei gebied zijn werk hebben voortgezet. Later vestigde hij zich te Utrecht, maar steeds bleef hij met de pen werkzaam. Over zijne geschriften wil ik thans, als dankbaar oudleerling, een en ander hier ter plaatse mededeelen.

Men verwachte echter allerminst een volledig overzicht. Dat zou vooreerst niet strooken met den aard van dit maandschrift, hoofdzakelijk aan de fraaie letteren en niet aan de taalstudie gewijd. In de tweede plaats zou een goed overzicht de studie van een taalkenner vereischen die minstens de evenknie ware van den taalreus Kern, en dezulken zijn voorloopig zeker nergens te vinden. Ik wil dus slechts enkele grepen doen uit 's mans taal- en letterkundige geschriften, die nog niet volledig verzameld en waarvan zeer vele in binnenen buitenlandsche tijdschriften (waartoe ik ook de werken der Kon. Akademie reken) verspreid zijn. Een leiddraad kunnen daarbij voor ons zijn de Verspreide Geschriften, een uitgave sedert 1913 door Martinus Nijhoff te 's Gravenhage begonnen. Immers op den 6^en April 1913 werd aan Prof. Kern het eerste deel zijner verspreide geschriften ter gelegenheid van zijn 80^en verjaardag aangeboden, uit eerbied en dankbaarheid, door eene commissie uit het Kon. Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië. Vijf deelen dier uitgave zijn thans in het licht verschenen, loopende tot 1916. Het is nu zeer de vraag of na den dood van Kern, die toezicht op de deelen uitoefende, de volledige druk dier verstrooide werken later zal kunnen verschijnen. De

[p. 114]

volgorde der rubrieken deel ik hier ter plaatse mede, zij geeft ons tevens een zeker beeld van den levensarbeid van Nederland's grooten Orientalist. I. Voor-Indië. II. Achter-Indië. III. Brahmanisme en Buddhisme. IV. Maleisch-Polynesische taalvergelijking. V. Indonesië in 't algemeen. VI. Inscripties van den Indischen Archipel. VII. De Nāgarakrtāgama, oudjavaansch heldendicht. VIII. Spraakkunst van het Oudjavaansch. IX. Diversen Oudjavaansch. X. Diversen Nieuwjavaansch. XI. Filippijnsche studies. XII. Oostersche Diversen en aanvullingen der voorgaande rubrieken. XIII. Levensberichten. XIV. Nederlandsch. XV. Diversen.

Deze inhoudsopgave toont ons duidelijk Kern's arbeidsgebied. Hij was Orientalist. Maar geen Orientalist van den gewonen stempel, zooals Nederland en vooral Duitschland er zoovelen telt. Geleerden die bv. Hebreeuwsch, of Arabisch, of eenige verwante talen, omvatten. Zijn kennis was veel uitgebreider. Alle Oostersche talen, met ons Indië als middenpunt, ziedaar ongeveer zijn ideaal. En op menig gebied heeft hij, het taalgenie, nieuwe wegen geopend. Allereerst voor het Sanskrit. Dan voor de talen en taalgroepen van onzen Archipel. Doch evenzeer voor het Nederlandsch en vele verwante Germaansche talen en dialekten. Hij was buitengewoon geleerd zonder verward te zijn. Vergelijk hem bv. eens met twee gezaghebbende Duitsche taalvorschers: met Pott, uît een vroegere periode, met Brugmann te Leipzig, uit onzen tijd. Pott was ook veelomvattend als Kern, maar zijn boek over de Zigeunertaal is bijna niet te lezen. Brugmann behandelt alle indogermaansche talen, maar verliest zich vaak, als de meeste Duitschers, in nevelachtige en onhoudbare theorieën, zooals waar het de zoogenaamde indogermaansche oertaal betreft. Niet alzoo Kern. Hij was even helder als veelzijdig, en staat torenhoog boven de Duitsche taalgeleerden, die zelden in staat zijn een leesbaar boek te schrijven. Ook in dit opzicht is hij een ster geweest aan den hemel der Nederlandsche wetenschap.

* _* *

Men vergunne mij thans, allereerst, eenige persoonlijke herinneringen. Toen ik van 1873 tot '80 te Leiden studeerde, heb ik in de eerste studiejaren de leiding genoten niet alleen van geniale mannen op ander terrein zooals Cobet, Dozy, Land en Fruin, maar evenzeer, en niet het minst, van Kern, den kleinen man met het groote hoofd. Op het Noordeinde, waar hij toen woonde, was ik een paar jaar bij 't privatissimum de eenige leerling. Grieksch was en bleef mijn hoofdvak, maar ik wenschte door het Sanskrit, als bijvak, mijne kennis te verrijken. De colleges van Kern waren even aangenaam als levenwekkend. Eén enkele opmerking van hem was dikwijls de sleutel tot een geheelen schat van taalkennis.

Wij gebruikten een praktisch leerboek, het bekende Elementarbuch van Stenzler; Kern liet het meestal aan den leerling over, de grammatica zelf onder de knie te krijgen, maar was men eenmaal genoeg gevorderd, dan begon de lectuur, telkens door zijne wenken toegelicht en verrijkt. Het eerst lazen wij stukken uit de geschiedenis van Nala (waarvan ik later een gedeeltelijke vertolking in den Tijdspiegel uitgaf), en uit het beroemde fabelenboek Hitopadeça. Daarna gingen wij over tot het epische gedicht, dat de geboorte van Kumâra, Kumârasambhava wordt genoemd. En ten slotte was de beurt aan de beide groote heldendichten, het Mahâbhârata en het Râmâyana, ons door van Limburg Brouwer in den Gids van 1863 gedeeltelijk bekend gemaakt.

De tijd heeft mij niet veroorloofd aan de hand van Kern ook kennis te maken met het Indische drama. In de bekende bibliotheek van A.C. Kruseman te Haarlem had de toenmaals nog geen 30-jarige Kern ons in 1862 een meesterlijke vertaling geschonken van: Çakuntalâ of Het Herkenningsteeken. Indisch tooneelspel in 7 bedrijven van Kâlidâsa, het geliefkoosde tooneelstuk der Pandits of geleerde Hindoes, reeds door niemand minder dan Goethe in welbekende dichtregelen bewonderd.

Het Grieksch, ik herhaal het, bleef mijne lievelingsstudie. Ofschoon dus in andere richting werkende, bleef ik toch steeds eenige voeling houden met den grooten taalkenner Kern, en toen door mij in 1889 te Amsterdam de Philhelleensche Vereeniging werd opgericht, onthield Kern mij zijn steun niet; hij leverde een uitmuntende bijdrage over de uitspraak van het Grieksch in het door mij gestichte tijdschrift Hellas, en bevorderde door zijne aanbeveling mijne wetenschappelijke reis naar Griekenland in den zomer van 1892. Dit alles en ook de kennismaking met groote Engelsche geleerden te Oxford en elders had ik voor een deel aan mijn oudleeraar Kern te danken. Het is niet zijne schuld dat de sleur der middelmatige philologen bij 't onderwijs in het Grieksch den boventoon behield in onze vaderlandsche akademies. Kern, die meer wist dan tientallen philologen te zamen, heeft mij altijd gesteund bij het aanwijzen van de betere methode: Grieksch en Latijn geen doode maar levende talen, en dus een hervorming in het onderwijs der klassieken. Ook na zijn dood blijf ik den kleinen man, die zulk een groot doorzicht bezat, daarvoor dankbaar.

* _* *

[p. 115]

Keeren wij thans, langs dezen omweg, tot de taal- en letterkundige geschriften van Kern terug. Eenige er van heb ik reeds aangehaald, maar de meeste wachten nog een uitvoerige en vooral zaakkundige beschrijving.

† Prof. Dr. H. Kern 1833-1917

Gesteld dat mijne kennis hier toereikend ware, dan nog zou ons bestek niet toelaten een zoodanige te geven. Liever kies ik dus enkele geschriften uit, in de hoop dat mijne necrologie spoedig door andere, meer bevoegde handen dan de mijne moge worden aangevuld.

Oorspronkelijk op taalgebied, was Kern het niet op dat der letterkunde. Hier was hij: verdienstelijk vertaler, omschepper, bemiddelaar. Hoofdverdienste bezitten dus zijne zoo talrijke taalkundige geschriften, die wij echter, om de redenen reeds boven medegedeeld, hier niet alle kunnen behandelen. Een paar uitzonderingen dus. Zijne grammatica der Ned. taal is helder en grondig. Zijn Duitsch werkje over de glossen in de lex Salica en de taal der Salische Franken is een meesterstuk van taalvorsching en taalvergelijking. Een meesterstuk is ook zijn werk over de Fidji-taal en hare verwanten in Indonesië en Polynesië, dat geheel nieuwe terreinen voor de taalstudie als het ware ontsluit, zooals in Brandes' boekje over: Kern en de Archipel (overdruk uit den Java Bode), dankbaar wordt erkend. In honderden van dikwijls geniale, altijd scherpzinnige artikelen vindt men tal van woorden, zoo uit onze taal als uit de meest uiteenloopende taalstammen, behandeld, opgehelderd en verklaard, die te zamen ons een beeld kunnen geven van den wereldberoemden linguist, als hoedanig hij dan ook reeds lang in binnen- en buitenland erkend was.

Minder talrijk, minder oorspronkelijk, zooals wij reeds opmerkten, zijn Kern's letterkundige geschriften. Zij zijn echter allerminst van waarde ontbloot; dikwijls verraadt de vertaler een smaak als bij de alledaagsche geleerden zelden te vinden is. Waar het Oostersche letteren betreft, toont Kern (zelf van gedeeltelijk oosterschen oorsprong) de ziel van den Oosterling en de Oosterlinge zeer juist te doorgronden; op dit moeilijk gebied is hij dus voor ons Westerlingen een betrouwbare gids.

Uit zijn Çakuntalâ zou men daarvoor tallooze voorbeelden kunnen aanhalen. Zie bv. zijne opmerking over de parelende zweetdroppelen, volgens de opvatting der Hindoes. Zie zijne aanteekeningen bij het 6^e bedrijf, dat met zijn sentimenteel waas meer aan den smaak der vorige eeuw, dan aan den onzen verwant is. Zie vóóral hetgeen door hem over de rol der hoofdpersoon in het 7^e bedrijf gezegd is, in vergelijking met Euripides en de Fransche tooneeldichters. Zie eindelijk zijne talentvolle nabootsing van de Indische versmaten, en men zal moeten toegeven dat in deze geheele uitgave smaak en geleerdheid op de gelukkigste wijze met elkander gepaard zijn.

Indië en Java waren bij Kern altijd ten nauwste verbonden. De kennis der Javaansche letterkunde heeft dan ook veel aan hem te danken. Zijne geschriften, op dit terrein, zijn kostbare bijdragen tot hetgeen men kan noemen: de vergelijkende letterkunde.

Zoo behandelt hij, naar aanleiding eener uitgave van Cohen Stuart, eenige Lakons of Lampahans, d.i. korte verhalen, getrokken uit tooneelstukken of Wayangs. Deze Javaansche verhalen behooren tot den cyclus van het Mahâbhârata en den Hariwança, en nu kiest Kern uit die Lakons er één uit, ontleend aan het oudindische epos, den ‘Brand der zaal Galagala’, en levert in zijne open aanmerkingen, behalve de vertolking zelve, een geheele verhandeling over Javaansche kunst en Javaansche letterkunde (1877). Waar deze laatste ten onzent zoo weinig bekend, en dus miskend is, heeft dit letterkundig geschrift dus een dubbele verdienste.

Verdienstelijk is evenzeer de in hetzelfde jaar (1877) uitgegeven verhandeling over de Oudjavaansche vertaling van het Mahâbhârata.

Maar ik heb reeds opgemerkt dat voor een

[p. 116]

Orientalist als Kern Indië het geheele Oosten omvatte, en natuurlijk volstrekt niet alleen Java, zijn geboorteland. Laat mij dus eindigen met te herinneren aan Kern's bijdragen tot de vergelijkende mythologie van den Indischen Archipel, bijdragen die evenzeer tot zijne letterkundige geschriften mogen worden gerekend, omdat de oudste mythologie en sagenleer en de oudste letterkunde (ik heb dit in mijn Engelsch werk uitvoerig aangetoond) niet alleen ten nauwste in onderling verband staan, maar in den volsten zin des woords één kunnen worden genoemd.

Zoo behandelde Kern in het Tijdschrift van het Kon. Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië, hetzelfde genootschap dat de uitgave zijner verspreide geschriften aan hem heeft opgedragen, in 1897 een mythologisch gedicht uit de Filippijnen, en trachtte punten van overeenkomst te vinden tusschen de Bikolsche mythen of sagen en die van andere Maleisch-Polynesische volken. Daarmee trad hij alweer op het gebied der zoo omvangrijke vergelijkende letterkunde, een vak tot dusver door de meeste letterkundigen vrijwel verwaarloosd. Ik kan ook dit onderwerp hier ter plaatse slechts aanstippen, maar bepaal mij tot het verwijzen naar mijn uitvoerig Engelsch werk over de wetenschap der letterkunde, in het jaar 1904 te Haarlem uitgegeven, waarin aan de geschriften van Kern en anderen op dit gebied recht wordt gedaan.

Bij Hendrik Kern, den Orientalist en taalgeleerde, was groote kennis met groote bescheidenheid verbonden. Alle pedanterie was hem vreemd. De kleine man met het groote hoofd, dat zoovele talen omvatte dat men elkander daarvan sprookjes vertelde, was in zijn optreden de eenvoudigheid zelve. Zijn dood is niet alleen een groot verlies voor de vaderlandsche wetenschap, maar voor de studie van taal en letteren in 't algemeen.

H.C. MULLER.

Bronnen voor kern en zijne geschriften
(Chronologisch)

H. Kern, Over de schrijfwijze van eenige zamenstellingen in het Ned. Utrecht 1858. - Çakuntalâ of Het herkenningsteeken. Haarlem 1862. - Handleiding bij het onderwijs der Ned. taal. 2 st. Krommenie 1863. - Eene Indische sage in Javaansch gewaad. Amst. 1877. - Over de oudjavaansche vertaling van 't Mahâbhârata. Amst. 1877. - P.A.M. Boele van Hensbroek, Der Wereld Letterkunde. Leiden 1909, 1e deel. - Kartini, Door duisternis tot licht. 's Gravenhage 1912, blz. 32. - H. Kern, Verspreide Geschriften, onder zijn toezicht verzameld. 5 dln. (voor zoover verschenen). 's Gravenhage 1913-1916. - Enz.

In het bijzonder voor het Sanskrit en zijne letterkunde: W. Doorenbos, Handleiding tot de geschiedenis der letterkunde. Arnhem, Roeselare 1869, I 1-19. - Nalopâkhyânam, or The tale of Nala, by Thom. Jarrett. Cambridge 1882. - C.R. Lanman, A Sanskrit reader, with vocabulary and notes. Boston 1888. - Cesare Cantù, Della letteratura delle nazioni. Torino 1889, I 20-76. - A.F. Stenzler, Elementarbuch der Sanskrit-Sprache, 6e Aufl. Breslau 1892. - Enz.

Een volledige bibliografie, door L.D. Petit, van Kern's geschriften (1855-1903) vindt men in het: Album Kern, Leiden 1903, blz. 409-420.