Den Gulden Winckel. Jaargang 13

Tooneel als kunst in Parijs

IN Holland wordt nog immer de zoete gedachte gedroomd als zoude Parijs-zelve een Muze zijn, die huldigend tegemoet treedt het waarachtig talent.

Men denkt aan Baudelaire, Flaubert, Verlaine en Laforgue en ziet hen in den glans van 't flonkerende leven, in 't verblindend licht van den zich uitfeestenden roem, wijl men zich geen beeld kan vormen van Laforgue, hongerig dremmelend voor een spekslagerswinkel, weifelend van wat wel het meest te bekomen zou zijn voor enkele sous; of van Verlaine, akelig schooierend over de Boul' Mich', waanzin veinzend, om hierdoor zich de rust van 't hospitaal te verwerven.

Men weet, hoe koninklijk Oscar Wilde de boulevards langs ging, gold-tipped-sigaret in den mond en in de hand een zonnebloem; doch zag hem niet langs de terrassen gaan, met vuil, versleten boord,

[p. 51]

terwijl haastig gezichten zich afwendden van wien men niet meer kennen wilde. Toen wist Wilde dat Sarah Bernhardt zijn Salomé niet spelen zou, wijl haar pudieke begrippen dit verboden.

Ja, de weergalm van den roem zal wel over de nederlanden slaan, doch niemand hoort het knallen van 't schot dat den honger voor eeuwig van 't hartstochtelijk lichaam scheidt.

En zoo zal Deubel ook spoedig vereerd worden in Holland, en hoe hij den dood zocht leest men dan slechts, als een biographische bizonderheid.

O toi que je vénère à l'égal des chimères
Qui ont armé tes doigts de leurs griffes d'acier
O femme, aux flancs flétris par l'oeuvre de la mère
Je dépose en tremblant ma louange à tes pieds.

Au fond d'un bouge aveugle à la lumière d'or
Parmi la double horreur de l'ivresse et des rides
Un jour tu m'as tendu l'embûche de ton corps
Levé comme un serpent dans les ronces perfides¹⁾.

Ook in Parijs is de kunst tot industrie verworden. De dichter Bataille is aan enkelen bekend, doch gevierd is de dramaturg, die in drama's zijn dichterschap prostitueert, dat roomig ze doorvloeit; en ook Maeterlinck is de cher maître des chers maîtres sinds hij met goedkoope drukken van zijn geest een jaarlijkschen omzet weet te maken.

Des te schooner daarom het onvernietigbaar streven der dichters, - zoo vaak les dieux qui ont mal dîné, - om iets op te bouwen van klare kunst, om de zuivere uiting te doen zegevieren, om tot erkenning te dwingen van het groote, verhevene miskende of niet gekende.

Een samenwerking van alle krachten is van noode, en een hevig willen, dat niet verstijft op 't medusaafzichtelijk: ‘voor niets!’

‘Voor niets’, dit wordt niet alleen juichend den binnentredende toegeroepen, doch de samenwerking van schilders, schrijvers en auteurs ontstond, toen zij dit wachtwoord begrepen hadden. Het is de dichter Larronde die de ziel is van dit Théâtre Idéaliste, dat ons, in primitieve opvoering, zonder evenwel de schoonheid van taal en zin te schokken, de werken gaf van Paul Claudel, Francis Jammes, Saint Paul Roux e.a., en dat ons hooren liet poëzie van Paul Fort, Mercereau, Salmon, René Ghil, deze groote onbekenden - door jonge talenten voorgedragen. Daar hoorden we mede onze landgenoote Wilma Knaap, die geboren in den ‘gordel van smaragd’ het simpele, ietwat mystiek-stille, edel-oriëntalische gebaar van zich af laat vloeien.

Omvangrijker en aldus van ver-strekkender beteekenis is de stichting van het Théâtre du Vieux Colombier, dat van La Nouvelle Revue Française is uitgegaan en Jacques Copeau als directeur benoemde.

Dit tooneel is de eindelijke droomverwerkelijking van het reeds vijf-en-twintig jaar bestaande Théâtre libre.

Carlos Larronde

Het theater is van zeer simpelen bouw; het oude Athénée Saint-Germain werd gerestaureerd, de uiterste eenvoud betracht als eene noodwendigheid om de kosten niet onnoodig te verhoogen, 't geen bezwarend zou drukken. Men zoude het zaaltje, wat vorm en grootte betreft, voor een Cinemainrichting houden, indien de aesthetische eenvoud niet het tegengestelde doel beoogde van 't geen juist de Cinema tracht te verwezenlijken.

De heer Francis Jourdain, de bekende architecte d'intérieur, wist deze gelukkige resultaten te verkrijgen; waarschijnlijk is slechts gegrond de critiek die de verlichting der zaal veroordeelt. Hoewel de oplossing van gelukkig bedoelen is, om het saamkomen der togen te versieren met de lampen, waardoor zij geen blik verstoren kunnen, minder goed doet het aan een lamp te zien opgenomen in de zoldering, - instee dat ze er aanhangt - in onafscheidelijke verbinding, wat uit zuiver architectonisch oogpunt beschouwd beslist verkeerd is. Eigenaardig is het, na te gaan, hoe moeizaam de Franschen zich aan 't nieuwe aanpassen; op de Salon was er niet één inzender, die de verlichtingskwestie lofwaardig oploste en daarbij zuiver Fransch bleef.

Beschouwen wij het program van dit speelseizoen, dan vinden we de groote beloften wel verwezenlijkt. Théatre antique: Aischylus Agamemnon Euripides De Trojanen.

Fransch klassiek: Molière en Racine.

Fransch Modern: o.a. de Musset, Renard-Henri Becque en de Porto Riche.

1) Uit een nagelaten gedicht.

[p. 52]

Premières:

Francis Viélé-Griffin, Phocas le Jardinier.

Paul Claudel, L'Echange.

André Suarès, La tragédie d'Electre et Oreste.

Henri Ghéon, L'Eau de vie.

Jean Schlumerger, Les fils Louverné.

Alexandre Arnoux, Le lien.

Jacques Copeau, La Maison Natale.

Buitenlandsch tooneel: Shakespeare - Heywood (Une femme tuée par la douceur). Ibsen - Stanislas Wyspianski (Les juges). Bernard Shaw en Dostoievsky.

Een andermaal hoop ik iets van enkele tooneelstukken en de acteurs te zeggen, aangezien ik mij thans slechts bepalen wil tot de beschouwing van het kunstzinnige streven.

Een gelukkige tooneelinrichting werd verkregen door op den voorgrond als 't ware een gang te laten, waarin de kamer-opening gevat werd. Hierdoor kan 't vertrek in natuurlijke verhouding weergegeven worden, wat reeds een groot voordeel is. Tevens wordt hierdoor de illusie verhoogd, dat het vertrek een deel uitmaakt van een bewoond huis, en is men hierin reeds verder dan menig modern dramaturg, die niet inziet, dat elk spel in de werkelijkheid, buiten de drie coulissen, als 't ware vervolgd moet kunnen worden; want wij stellen ons niet meer tevreê met een levensfragment, gevoelig of talentvol weergegeven, doch verlangen de weerspiegeling zoo niet van heel het leven, dan toch van een voorname uiting, in verdiept inzicht of verheven droom te aanschouwen. Doch nog een praktisch voordeel, een technische verdienste wordt bereikt, nu door het simpel afsluiten van 't tooneel-vertrek met een gordijn voldoende ruimte blijft tot het opvoeren van één-akters, die zich in een kamerhoek afspelen. Een tafeltje met enkele stoel of canapé tegen goud-geel gordijn geplaatst, geeft de illusie van een boudoir, en heeft dit voor op een algeheele tooneelschikking, dat de acteurs recht voor 't publiek komen, tegen een fond, zonder de verre verwijdering van het tweede plan.

De dichters van l'Action d'Art, aan wier hoofd de geestdriftige André Colomer zich plaatste, niet tevreden met dit enkele bereiken, stichtten zelf een theater, waar de acteurs door de auteurs vervangen worden. Mogen hierdoor niet de resultaten worden verkregen, die beroepsspelers weten te verwezenlijken, hier tegenover staat, dat de dichters meer eerbied voor het woord hebben en de ontroeringen, die zij misschien weifelender geven zullen, nimmer zullen verstoren terwille van het effect. En dan, hier is geenszins een zucht om de acteurs te vervangen, slechts een groote liefde voor het kunstwerk in tooneelvorm voert hen tot voor het voetlicht, als dienaars van het woord, dat de auteur door hun mond spreken zal.

Nog zij genoemd L'Oeuvre van Lugné Poë, in Holland welbekend en dat schier alle thans gevierde dramaturgen, zoowel als de groote buitenlanders bij het publiek introduceerde.

Men ziet hoe van alle kanten een streven zich openbaart om het tooneel (terug?) te winnen voor de kunst. En in Holland? Zou het ook daar geen tijd worden om in te zien, dat niet alleen de Nieuwe Gids niets presteerde op dit gebied, doch in zijn enge beperking laakbare onverschilligheid toonde voor het Nederlandsche tooneel. Zijn er sinds '80 geen jongeren meer in Holland met enthousiasme tot den strijd? Nimmer waren de toestanden zoo gunstig, als nu de heeren Royaards en Verkade geheel aan hun zijde zullen staan.

Parijs.

D.-