Den Gulden Winckel. Jaargang 11

[p. 113]

Elfde Jaargang No. 8

De Mathilde-cyclus door Perk zelf verklaard

Den Haag, 15 Juli '12.

Zeer geachte heer van Eckeren,

TOEN ik u onlangs schreef over mijn bestudeering van Perks Mathilde-cyclus, heeft uwe vriendelijke belangstelling mij verplicht u de huidige resultaten van mijn werk mede te deelen.

Gij en ik hebben Perk lief gekregen in de editie, die Kloos met eindelooze moeite en toewijding - en ik durf den nadruk op deze woorden te leggen, nu de heer Kloos mij zijn Perk-handschriften en zijn aanteekeningen getoond heeft - verzorgde. En u zooals mij zal deze editie, deze klassieke uitgave lief geworden zijn.

Indien ik u thans zeg, dat Perk, mede blijkens een door hem zelf gebrocheerd handschrift van de Mathilde, gedurende een zekeren tijd van zijn leven een andere schikking en dus een andere verklaring verkoos dan die welke wij uit de editie van Kloos kennen, dan zult gij mij niet verdenken van gebrek aan eerbied voor diens uitgave, maar eerder glimlachend en mijn ijver prijzend naar uw boekenkast blikken, waar half achter de Faust een Urfaust, naast Ibsens Brand het drama-ontwerp, naast de edition definitive van Mme Bovary de eerste druk staat.

Ge begrijpt de oorzaak van mijn zoeken. Ik verwonderde mij met vele anderen over Perks brief aan Mr. C. Vosmaer dd. 29/12 '79, waarin hij de wording van den krans schetste, en evenzeer over de eenigszins bevreemdende phantasie van den dichter. In het voorjaar van 1879 zou bij Jacques Perk het plan gerezen zijn tot een liefdecyclus, terwijl hij het beminde meisje, terwijl hij Mathilde Thomas, vóór de laatste week van Juli 1879, toen hij in het Hôtel du Nord te Laroche naast haar aan de table d'hôte zat, nimmer gezien of gesproken had?! En waartoe, wanneer het fond van den krans zoo weinig historisch was, naar Kloos en anderen ons verzekerd hebben, waartoe een verloofd meisje te kiezen als de aangebedene van den tot kunstenaar rijpenden jonkman, waartoe die choqueerende figuur van den afwezigen minnaar?!

Ge kent deze bezwaren en hebt ze als onoplosbare raadselen langzaam doen verschemeren in uw bewustzijn. Doch wellicht hebt ge langer gepeinsd over de vraag, hoe de dichter zich voorgesteld heeft de kunstenaarswording van hèm in wiens gemoed Mathilde als de zon in zee verzonken is, en tevergeefs een sonnet gezocht, waarin zich de tot kunstenaar geworden verliefde heeft uitgesproken vóórdat Deinê Theos, dat immers in het voorjaar van 1881 ontstond, in den Mathilde-cyclus werd opgenomen.

Deze vragen hebt ge u gesteld en ik waag het u de volgende antwoorden te geven. Perks wijsgeerige levens- en wereldbeschouwing voert als levensdoel òp tot vrede en rust; zij voert naar geluk; en geluk is bevrediging van ongestild verlangen en de volmaakte bevrediging schept een toestand van volmaakte rust. - Dit doel is den

[p. 114]

mensch te bereiken mogelijk door een veredeling van zichzelf, door een ‘ontdierlijking’, en daartoe is de liefde een der middelen. Maar terwijl Christus zeide: ‘Gij zult uwen naaste liefhebben als u zelven’ verscherpt Perk diens verheven woord en eischt van den mensch, die naar zelfverbetering en dus naar geluk en dus naar een toestand van rust en vrede verlangt, een liefde grooter dan de eigenliefde, en het woord van Christus wordt hem: ‘Heb uw naaste lief meer dan u zelven’. - De zelfopofferende liefde dus voert tot volkomen geluk en volkomen rust. Maar was er ooit een liefde, die meer de eigen begeerten verloochende terwille van den naaste, dan die welke de jonkman koestert voor een verloofd meisje, wanneer althans men bereid is met Perk aan te nemen, dat elk meisje, elke vrouw uit heur aard immer naar liefde smacht? Een jonge man dus, die naar volmaking streeft, zal zelf-opofferend lief hebben, en zoo de geliefde vrouw edel is boven allen, zal zij hem verheffen tot kunstenaar. Want de kunstenaar is

Facsimile naar een weinig bekend Mathilde-handschrift

naar karakter een vereeniging der beste manlijke en der beste vrouwelijke eigenschappen, en de jonkman, die liefhebbend opgaat in een schoone vrouw, vervormt zijn karakter naar de ziel der geliefde, die, mits, gelijk Mathilde, een ideaal van vrouwelijkheid, hem in versmeltende liefde zal doen opnemen de vrouwelijke eigenschappen in ideale volkomenheid.

Zoo stelde Perk zich, ten minste gedurende een zekeren tijd van zijn leven, geachte heer van Eckeren, de kunstenaarswording voor van hém, die Mathilde beminde. En nu de jonkman tot kunstenaar gevormd was, rustte op hém een zware plicht. Nu moest hij het evangelie van de rust, van den vrede brengen aan de nederigen, die zich minder dachten dan anderen, aan de verwaanden, die ijdel waren in trotsche hoovaardij. Nu moest hij wijzen op het eeuwige leven hen, die den gierigen adelaar niet speurden in de diepte van den tintelenden hemel, hen, die het rotsblok niet zagen wankelen boven het pad, waarlangs vrouw

[p. 115]

^Collard zich zingend naar heur kinderen spoedde. Maar ge lacht! Ge ziet in mijn schrijven naast een bewijs mijner hoogachting slechts de hersenschim van een verblinden commentator, den waan van een futuriste. Welnu, ik werp u vlug gerangschikt de citaten voor uit Perks werken gegrepen en bij voorkeur uit die welke zijn tante in hare, helaas zoo onbetrouwbare, biographie opnam. Ziehier dan!

Betsy Perk p. 255.
‘Gelijk alles in de natuur streeft naar bevrediging... zoo heeft de mensch zucht tot tevredenheid. Tevreden zijn is 's menschen bestemming. In hem ligt een streven naar geluk, naar verzadiging en rust’.
‘Liefde, zij, die geopenbaard wordt uit zelfverloochening, achting, bewondering, aanbidding, geef die aan den mensch en hij wordt gelukkig, tevreden’.
p. 249.
‘Alles doen om een ander gelukkig te maken, een naaste nog meer liefhebben dan ons zelven, dat is het ware’.
‘De jonkman, die van zijne geliefde houdt, wenscht niet dat zij hem weder bemint... Te geven is zijn lust, zich zelf aan haar te geven of te offeren’.
‘De ware deugdzame vindt zich zelve niets beminnelijk en wenscht slechts lief te hebben, niet geliefd te worden... Hem is het lieven genoeg’.
pag. 273.
‘Diezelfde menschen beminnen met hartstocht, ze wenschen evenwel niet bemind te worden. Geen liefde voor wederliefde, maar liefde uit liefde tot het goede geven ze... Zoo behoort de ware liefde te zijn’.
pag. 271.
‘Maar de liefde uit zich niet alleen in daden. De gevoelens des harten kunnen in woorden, in klanken gebracht worden. Men voelt behoefte ook op zulk een wijze zich te uiten en men wordt kunstenaar’.

Brief van J. Perk aan Mr. C. Vosmaer (Betsy Perk - ge herinnert u tevens mijn voetnoot in Den Gulden Winckel van 15 Juni l.l. - liet de kladjes van Perks brieven, niet de brieven zelf drukken) met den vollediger commentaar van den cyclus, zooals Perk zich die in December 1879 dacht:

‘- Ze (sc. Mathilde) is in zijn ziel gelijk de zon in zee verbonken’, hij werd kunstenaar, de samengroeiing van 't ‘mannelijke met het vrouwlijke’.
Betsy Perk p. 257.
‘En de kunstenaar?
Zie! aan mannenaard paart hij vrouwengemoed’,
pag. 258.
‘Hij (sc. de kunstenaar) de vereeniging van vrouw en man’,
pag. 271.
‘Ja men is kunstenaar. 't Gemoed... droomt van opoffering. Die geheele verloochening van zich zelven doet weer het denkbeeld van den hemel oprijzen... van een hemel waarin alle behoeften bevredigd zijn; het lichaam door den stilstand van het bloed geene behoefte meer heeft en waar de dorst naar kennis gestild is:... De Nirwâna is geboren. Heerlijk denkbeeld. Rust en vrede en geluk te hebben bij dat rusten, zooals men op aarde slechts bij 't vervullen van zijn plicht gevoelde’.
‘Een rekje Duive-eieren’, een verhandeling door Jacques Perk tusschen 1 November en 1 December 1876 geschreven: ‘Men kan òf den medemensch brengen in eene stemming,

Facsimile naar een weinig bekend Mathilde-handschrift

die anti-wereldsch, zelfs bovenaardsch is, die kalmte geeft en zielevrede, dat is de roeping des kunstenaars òf (en dat is de taak der wetenschap. Gr.)’.
Betsy Perk p. 256.
‘Het rijk der eeuwigheid hier uit te breiden, Gods koninkrijk sop aarde te doen komen, waarover Zijn geest zal henenbaren als een engel des geluks en van den vrede, ziedaar de arbeid voor ieder mensch. Geen kamergeleerdheid, geen zelfzuchtige kennisbegeerte doet daar iets aan toe. Laat de wetenschap hare vorderingen maken. - Maar boven àl die wetenschap... staat de kunst,... die in de onmiddellijke vereeniging van het Schoone en Goede, de goddelijke waarheid doet aanbidden’.
pag. 254.
‘De zachtaardigheid der vrouw, de meêgaande toegevendheid, haar liefelijkheid, haar schuchterheid, haar smachten naar liefde...’

Deze citaten geef ik u, en gaarne verbeeld ik mij uw gezicht na de lezing dezer fragmentjes in peinzensaandacht verstrakt. En mocht ge me uw vertrouwen blijven onthouden, welnu ik ben bereid u nog een stuk of wat soortgelijke voor te werpen.

Doch wellicht zult ge mij toegeven, dat er iets te zeggen is voor mijn commentaar en het minder onverklaarbaar vinden - het citaat uit ‘Een

[p. 116]

rekje Duive-eieren’ is van '76 en ik heb een reeks citaten uit '78 bij de hand - dat Perk met het plan voor den Mathilde-cyclus, zonder Mathilde ooit gezien te hebben, naar La Roche kon reizen, vooral wanneer ge weet, dat hij menigmaal liefde en scheiding in zijn onuitgegeven werken behandeld had en de verdieping van het probleem wachtte op de samenvloeiing van zijne wijsgeerige bespiegelingen met zijn persoonlijke ervaringen uit verloopen jaren, terwijl de scenerie der Mathilde hem uit vroegere reizen bekend was. Wellicht ook zult gij het minder onverklaarbaar vinden, dat hij een verloofde Mathilde koos en dat zoovele sonnetten de rust als het hoogste geluk, dat zoovele sonnetten de plichtsbetrachting prediken en de vergankelijkheid van het aardsche leven verduidelijken voor hem, die de ijdelheden der wereld begeerig toelonkt en ze nog niet vergoelijkend overziet.

Maar... zult ge zeggen: indien deze schets meer dan een overzicht van Perks wereldbeschouwing, indien zij werkelijk een commentaar is en indien het handschrift, dat tijdelijk onder u berust en door Perk zelf gerangschikt en gebrocheerd werd, werkelijk tot dezen commentaar dwingt, dan zou het interessant, zeer interessant zijn een exemplaar van dezen Mathilde-cyclus te bezitten, - dan moet ge niet langer talmen met de uitgave, dan verwacht ik binnenkort...

Vergun mij bij deze gedachte aan uwe enthusiaste belangstelling te glimlachen en laat ik u de verzekering geven, dat ik u eenmaal, wanneer het handschrift in druk verschenen is, gaarne een exemplaar zal aanbieden, om naast de klassieke editie van Kloos op uw boekenplank te schuiven als een andere redactie, als een Ur-Mathilde.

Mag ik nu reeds uwe nieuwsgierigheid prikkelen met deze foto's?

Inmiddels met alle achting

Uw dienstw. dien.

A. GREEBE.