Den Gulden Winckel. Jaargang 9

[p. 129]

Negende Jaargang No. 9

Onze schrijvers

Bij Johan de Meester
door Aty Brunt

WIJ zaten genoegelijk in een kleine kamer met één wand geheel ingenomen door groote boekenplanken; tot aan den zolder toe eene breede rijing van boekbanden behoorende om werken van geheel verschillenden inhoud en uit verscheidene tijden. Daar stonden - (een vluchtige blik langs een boekenkast, is dat niet bijna de eerste dien wij werpen, wanneer wij een vertrek binnentreden?) - onze modernen, in hunne uiterlijke verzorgdheid zoo verschillend van het bescheiden rijtje gele ruggen welke de werken van Fransche auteurs deden vermoeden.

In dit vertrek dan, bijna geheel gevuld door het drukke praatgeluid, de radde, levendige tintelend-opgewekte gesprekvoering, de vlugge, overtuigende gebaren van dien Nederlandschen schrijver die in zijn schrijfwijze, zijn stijl gelijk in zijn voorkomen een pittige opgewektheid, een zwierige geestigheid en een plezierige uitbundigheid toont, die eer van Gallischen oorsprong lijkt, zaten wij rustig, en daar zei de heer de Meester mij enkele dingen uit zijn leven en over zijn werk, die ik wil trachten zoo getrouw mogelijk weer te geven. Het woord mag ik hier dus wellicht aan den welwillenden meester geven.

‘Van het oogenblik af dat ik een pen hanteeren kon, heb ik al geschreven zou ik haast zeggen. Ik herinner mij nog heel goed, dat ik een klein jongetje was toen ik een krantje uitgaf voor de Zending, ten voordeele van het Weeshuis te Neerbosch. 't Was natuurlijk heel primitief en werd niet gedrukt; de abonnés bestonden uit mijn moeder, mijn zuster en eenige goede kennissen. Daarna, ik was toen zoo wat 12 jaar, had ik met nog een paar vriendjes het tijdschrift “de Letterkundige Rommelpot”... mooie naam... vindt u niet? En op mijn 14^de jaar maakte ik met mijn vriend van Rappard, den schilder, u weet wel: die later zoo intiem bevriend is geweest met Vincent, een verzenboek. Ik zorgde voor de gedichten en hij teekende er de plaatjes bij.

“Ik zal eens kijken of ik het vinden kan... het moet hier ergens tusschen de boeken liggen... het is wel curieus om te zien... Wacht, daar heb ik het al”, en hij haalde het vergeelde schrift onder een stapel boeken van daan. 't Was werkelijk alleraardigst en bovendien uiterst merkwaardig om eens door te bladeren, de natuurlijkerwijze wat sentimenteele jongensverzen met de onbeholpen en toch niet beteekenislooze teekeningen er bij.

“Ja, ja, zoo ziet u dat ik eigenlijk altijd geschreven heb. Ik zelf, noch mijne huisgenooten dachten er echter ooit over dat ik nog eens de

[p. 130]

literatuur tot mijn vak zou maken, zoodat er, toen ik op den leeftijd kwam om een beroep te kiezen, besloten werd, dat ik als volontair bij de registratie zou komen.

Ik vond het daar vreeselijk, in één woord ellendig. Dat eentonige kantoorwerk kwam immers in het geheel niet met mijn aard en karakter overeen. Drie lange jaren heb ik daar gewerkt, en eens vond men onder het boek waarin ik cijfertjes moest prutsen l'Assommoir van Zola. Door dit en andere dingen begon ik zoo langzamerhand in te zien, dat déze weg de mijne niet was, en toen er dan ook een betrekking open kwam aan de Zutphensche courant, die voor dien tijd vervuld werd



door iemand die te Leiden ging studeeren, solliciteerde ik en... werd aangenomen. Wel was het geen schitterend baantje, want ik verdiende er tweehonderd gulden, maar 't was toch iets. Ook schreef ik toen artikeltjes in de Kamper Courant, waarvoor ik twee gulden per stuk kreeg.

Al dien tijd, óók toen ik nog aan de registratie was, ging ik iederen dag heen en terug naar Zutfen, want we woonden toen in Voorst. 's Morgens om negen uur ging ik uit huis en kwam er om vijf uur weer in.

O, dat heerlijke, prachtige dorp, wat heb ik daar altijd veel van gehouden. Die kalmeerende, streelende rust van het buiten-zijn... De natuur, de menschen, àlles zoo geheel anders dan in de drukke rumoerige stad.

Dikwijls heb ik er uren rondgezworven. De stilte bracht mij tot nadenken. Hier voelde ik me langzaam schrijver worden. 't Is misschien wat vreemd uitgedrukt, maar u begrijpt wel wat ik bedoel... Tusschen twee haakjes: een gedeelte van Geertje speelt ook in Voorst.

En nù nog zou ik buiten willen wonen; meestal dan ook als ik 's zomers vacantie heb ga ik naar een dorpje op de Veluwe om eens uit te rusten van het zenuwachtige, altijd haast-je-rep-je leven aan een groote courant. Ach, de eenzaamheid of eigenlijk gezegd de afzondering heeft mij altijd aangetrokken. Als klein kind reeds stelde ik mij voor om heel boven op zolder een klein kamertje voor mij in te richten. Later wilde ik in een klooster gaan... Nog steeds heb ik dat verlangen om alleen te zijn, die soort van pijnlijke huiverigheid voor de menschen. Ik geloof trouwens dat dit ook wel een kenmerk van het geheele geslacht der tachtigers is, dat zie je aan Kloos, aan van Deyssel en anderen: steeds keeren zij meer in zich zelve terug. Ze zijn vol heerlijke lichtende ideeën, maar in de maatschappij blijken het op den duur geen van allen bruikbare menschen te zijn.

Uit die menschenschuwheid nu is mijn pessimisme logisch gegroeid. Daarin vindt die donkere kijk op het leven die in bijna al mijne boeken en inzonderheid in “Over het Leed van den Hartstocht” terug te vinden is, zijn gereeden oorsprong. Doch om nu maar eerst met het afteekenen van mijn krantenleven verder te gaan - na twee jaar werd ik benoemd tot redacteur van het Rotterdamsch Nieuwsblad. Ik weet het nog precies. 't Was juist op Pinksteren dat ik naar Rotterdam verhuisde. Alles stond buiten in vollen, kleurigen, bloei, de vogels juichten blijzinnige liederen, de natuur was een heerlijke gamma van stralende tinten... Toen ik aankwam in de modderige grijze stad had ik wel zoo weer rechtsomkeer willen maken, en toen ik 's avonds op mijn ongezellige, oneigene huurkamer zat kreeg ik het gevoel, dat ik het hier nóóit uit zou houden... maar alles went en zoo ook dit. Als journalist ben je nu eenmaal gedoemd om in de stad te wonen. Na eenigen tijd kwam ik toen aan de Amsterdammer, een in Januari 1883 door J. de Koo begonnen dagblad, een radicale concurrent van de N. Rott. Crt. en 't Handelsblad, waar ik 2^de verslaggever werd en van der Goes het tooneelverslag had. Deze ontving mij alleraardigst en bracht mij met verschillende letterkundigen, later de Nieuwe Gidsers, als Kloos, van Deyssel en anderen, in kennis. Toen bestond er nog slechts de letterkundige vereeniging Flanor, onder presidium van Van Eeden, die hare bijeenkomsten hield bij Mast en in Suisse.

Toch heb ik me bij hen nooit goed op mijn gemak gevoeld, niettegenstaande ze bijzonder vriendelijk jegens mij waren... ik kàn niet anders zeggen... Ik miste het jonge, vurige enthousiasme waarmede

[p. 131]

zij voor hunne zaak streden; ik was bang voor het leven, terwijl zij rustig hoopten op de toekomst. Niettegenstaande dit verschil is mijn omgang met hen steeds als iets zeer aangenaams in mijn leven geweest en is dat nu nog in mijne herinnering.

Geruimen tijd heb ik in Amsterdam vertoefd; toen was ik een tijdje thuis te Voorst, zonder betrekking, tot ik in December '05 als correspondent van het Handelsblad te Parijs moest gaan wonen.

In Parijs schreef ik “Een Huwelijk”. Aardig is het dat ik - terwijl ik eens een bezoek bracht aan een neef van mijn vrouw - daar Van Deyssel ontmoette, die vol vriendelijke belangstelling was voor mijn boek en er zoowel in het weekblad de Amsterdammer als in de Nieuwe Gids erg prettig over schreef. We hadden elkaar in jaren niet gezien en het deed mij werkelijk goed weer eens met hem te zitten praten.

In 1891 ben ik weer naar Holland gegaan, als kunstredacteur van de Nieuwe Rotterdammer en... zooals u natuurlijk weet ben ik dat nu nog”.

“Wanneer ik “Geertje” eigenlijk geschreven heb?” Ja, ik zal zoo wat zeventien jaar zijn geweest toen ik er aan begon; 't heette toen “Antje” en was héél anders: in het boek is bijna geen zin meer van dien opzet te vinden, maar toch had ik toen de idee er reeds van.

Soms begrijpt men “Geertje” niet goed; ik heb het volstrekt niet bedoeld als de natuurgetrouwe weergave van de een of andere meid die ik gekend of van wie ik gehoord heb, maar ik heb in de figuur van Geertje willen geven het symbool van de ideale vrouwenliefde.

Natuurlijk heeft “Geertje” wel een realistischen ondergrond, maar hier stijgt het idealisme weer uit op. Ik zou het willen vergelijken met een kerk welker fundament in de modder staat maar waarvan de spits omhoog wijst, naar de blauwe lucht...

Over het algemeen vatten de menschen het woord realisme zoo totaal verkeerd op; ze verwarren het gewoonlijk met pessimisme. Nu hebben ze wat mijn boeken betreft het wel bij het rechte eind, maar in het algemeen is het natuurlijk in het geheel niet het geval.

Mijn opvatting van realisme is, dat het in drie groepen is te verdeden. Ten eerste, de zuiver photographische weergave. Ten tweede het werk geschreven uit drang om zijn levensvreugde uit te spreken; ik denk hierbij aan Herman Robbers. Ten derde, het tegenovergestelde, namelijk om zijn levenshaat te uiten. Tot deze laatste soort voel ik mij het meest aangetrokken. Hoe meer echter deze haat tot berusting komt, hoe minder ik mij van het realisme bedien. Er komt gelukkig hoe langer hoe meer wel omlijnde gedachte in de literatuur. Een gedeelte van de literatuur waartoe ik me zeer aangetrokken voel, maar dat ik zeker geloof nooit zelf te zullen schrijven is de gesymboliseerde levensphilosophie, ik bedoel daarmee de uiting van een levensgevoel waarvoor je getracht hebt een plastischen vorm te vinden. Daarom houd ik ook veel van Karel van de Woestijne's fijn gestyleerd proza “Janus met het Dubbele Voorhoofd”. En in een ander genre heb ik “Een Zwakke” van Frans Coenen altijd een bijzonder goed boek gevonden.

In mijn jeugd heb ik met Multatuli en Jean Jacques Rousseau gedweept. Ja, zij hebben mij eigenlijk tot schrijven gebracht en daarom is hun werk mij zoo lief geworden. Tegenover Rousseau's optimisme stond ik met mijn pessimisme en met datzelfde pessimisme stond ik weer lijnrecht tegenover den ethisch-optimistischen kring in Nederland, evenals bijvoorbeeld Emants. Ik voor mij vind, dat de pessimistische literatuur minstens evenveel recht van bestaan heeft als de optimistische. Het eigenaardige is, dat sommige dat maar niet met mij eens waren - nù zijn de tijden en de opvattingen in zake kunst gewijzigd. - Zoo herinner ik mij nog hoe Emants indertijd in “de Gids” van Boissevain een heel slechte recensie over Lilith heeft gehad, niet uitgaande van de zuiver literaire waarde maar van... de ideeën. Dat vind ik, en goddank iedereen geloof ik haast tegenwoordig, een verkeerd standpunt. Als wij onze boeken ter recensie sturen verwachten wij een kritiek over de literaire waarde en den stijl of wat ook van het boek àls bòek, maar niet de mededeeling of onze levensopvatting al dan niet met die van den recensent strookt.

Nu we toch over kritiek spreken: wat mijn eigen

[p. 132]

boeken betreft, daarover kan ik best tevreden zijn. Ik geef er anders weinig om; niet dat het mij geen goed deed toen van Deyssel vriendelijk over mijn werk oordeelde, natùurlijk, maar over het geheel is het mij onverschillig. Bovendien vind ik dat kritiek dikwijls zeer gevaarlijk kan zijn, vooral de actueele recensies in kranten. Het publiek gelooft nu eenmaal onvoorwaardelijk wat “in de krant staat”. Wordt een boek nu in een algemeen gelezen dagblad afgebroken dan doen de menschen niet de moeite om het zelf te onderzoeken, koopen het niet en ze grijpen gretig naar prulleboel als de boeken van Corelli en Stilgebauer. En heusch, in ons klein landje zal je toch al met schrijven niet rijk worden...

Een spotternij met den Parijschen correspondent van het Handelsblad, tijdens de wereldtentoonstelling van '89 met een duël bedreigd.

U moet me goed begrijpen: ik vind kritiek niet verkeerd, neen, ik acht haar zelfs zeer nuttig, maar boven alles wensch ik een kritiek die l'Art pour l'art wil, en mijn ideaal zou zijn dat de schrijvers elkaar onderling hun werk ter beoordeeling zonden. Eerstens geloof ik dat je er dan véél meer van zou leeren en ten tweede is de kritiek er toch niet om het publiek eens even te vertellen of een boek goed of slecht is. Dat moet ieder met zijn smaak en overtuiging, voor zich zelve uitmaken. Waar of niet?’

‘En nu wou u nog van mij weten waar ik al zoo aan bezig ben?’

Zooals u misschien weet vervolg ik steeds mijn Dina van Rooien in Europa, en dan heb ik nog een plan voor een tooneelstuk. De intrige zal ongeveer zoo iets als die van Zola's Docteur Pascal worden. Al lang liep ik met dat idee rond en telkens stelde ik het uit. Nu kreeg ik van de zomer een zeer waardeerend schrijven van Jan C. de Vos over de dialoogjes in de Gids - nu staan ze in mijn Lichte Lijnen - ze waren natuurlijk niet geschikt ter opvoering en daar heb ik ze ook niet voor geschreven, maar hij moedigde mij aan eens een tooneelstuk te gaan schrijven en ik denk nu wel dat het er van komen zal. Ach, je hebt haast geen gelegenheid je ideeën uit te werken. De krant, Europa en de Gids nemen bijna mijn geheelen dag in beslag.

Wat Johan de Meester mij dien aangenamen Zondag vertelde, met de gulle openhartigheid, het spontaan zich gevende dat een der eerste kenmerken is van zijn verschijning, heb ik gezift in mijne herinnering en hier opgeschreven, omdat ik meende dat er dingen bij waren, die van essentieel belang zijn voor de kennis van zijn veelzijdige literaire figuur en die belangstellende lezers wellicht iets nader tot zijn reeds omvangrijk werk zouden kunnen brengen.

Ik vind het hier niet de plaats - en ook acht ik mij niet de geschikte persoon - tot het stelselmatig opbouwen van een levens- en arbeids-synthese van dezen kunstenaar, hoewel ik er van overtuigd ben, dat een zoodanige poging zeer belangwekkend zou kunnen worden, omdat de Meester - een deel van Nederland's letterkundig leven beheerschende door kwaliteiten en positie - in zijn werk de weerspiegeling geeft van dit leven naast die zijner eigen moderne persoonlijkheid. Laat ik dus volstaan met te zeggen dat het mij getroffen heeft, hoezeer ik eigenschappen mij bekend van de Meester's stijl, in den persoon terug gevonden heb. Het levendige, vlugge, Fransch élégante, het uitbundige: ziedaar eigenschappen die - ik herhaal het - mij bij mijn aangename ontmoeting met den auteur het prettigst en onvergetelijkst hebben getroffen.

's Gravenhage, Februari 1910.