Den Gulden Winckel. Jaargang 8

Jules Schürmann

Uit de Stilte. Den Haag, L.J.C. Boucher

IS hij een goed en lofwaardig gids, die u langs vele minder-mooie partijen voerend en uwe aandacht vragend voor min-belangrijke sierselen van het land dat gij gaarne wildet leeren kennen, u onnoodig van het schóóne afleidt en zonder reden u aldus vermoeit, dat gij van het waarlijk-bewonderenswaardige, van het voluit-heerlijke niet met uw gansche leven kunt genieten? Ik geloof het niet. En daarom wil ik, over Jules Schürmann's eerste boek met u sprekend, u niet nadrukkelijk op alle vlekjes en oneffenheidjes wijzen; ik wil uwe liefdevolle, aesthetische aandacht niet voeren op het smalle, onooglijke paadje van het minder-geslaagde, maar ik wil haar prinsheerlijk die breede overlommerde allée van Schürmann's echt, waarachtig talent laten doorschrijden.

‘Dat is geen kritiek’ fluistert gij aarzelend? Inderdaad, dat is het niet, dat wìl het ook niet zijn; mag ik het - den heer Kloos zal het mij gaarne vergeven - een inleidend causerietje noemen?

Van 's heeren Schürmann's beste verzen - en over die alleen zal ik, zoo gij begrepen zult hebben, slechts spreken - valt allereerst te zeggen, dat zij zich scherp onderscheiden door een bijzonder karakter - iets aparts - een ongewilde natuurlijk opwellende originaliteit; welke zich uit in het rhythme, in den vorm, nìet zoozeer in de gedachte en het gevoel welke aan deze poëzie ten grondslag ligt. Aan dit alles is 's dichters langdurig verblijf in den vreemde en zijn dagelijksch gebruik van het Fransch als omgangstaal niet vreemd.

Een voorbeeld?

Luister, dit sonnet:

Het schrijnendst afscheid, is niet als men gaat
Ver van de Liefste en de vertrouwde vrinden,
Wanneer men mag gelooven, weêr te vinden
De lieven, die men, zij 't voor lang, verlaat.

Wel valt 't ons zwaar, als 't uur tot scheiden slaat
Iets scheurt in ons bij 't zien der welbeminden
Wel zullen tranen dan onze oogen blinden,
Om Eene die om ons te weenen staat.

[p. 182]

 

Maar bitterst is 't vaarwel, niet uitgesproken

 

Doch diep doorvoeld in heel bange eenzaamheid

 

't Vaarwel waarbij ons heele wezen schreit

 

Omdat iets heiligs in ons werd gebroken

 

Door wie ons lief was en wij in twee oogen

 

Voortaan niets vinden zouden, dan een logen.

Hoort gij hierin die breede cadens, welke het vers een statige houding geeft? Dit wordt bereikt door het ‘doorloopen’ der regels, door het rustig-

Jules Schürmann
Reproductie van een speciaal voor Den Gulden Winckel vervaardigde penteekening van David Bautz

aangehoudene van de perioden. Hierdoor krijgt het gedicht die gedragen, volle zwierigheid, en het rònde, wééke, - het móllige zoude ik haast zeggen -.

Daarom valt de aanhef van ‘Uren’, dat overigens een fijn-gestelden regel als deze bevat:

Die voelt een weeke dauw, van tranen, op zijn wangen, -
buiten Schurmann's sfeer; het welluidend-glijden

missen wij maar al te zeer, als wij het met horten en stooten voorthobbelende vers volgen:

Ik wil met teed're stem, van edele uren spreken
Uren, die wel een eeuwigheid te duren leken
Zoo vreemd geheimvol-diep, dat toen vervlôon zij waren
't Mij was, of nooit de donk'rer hemel zich zou klaren...

Wat een wonderlijke dingen Schürmann's rhythme weet te doen leven, mag uit het hier volgende sonnet blijken.

De groote hangklok, met haar wijs gelaat

Telt nauwgezet, het vlieden der seconden,

Haar rikketikken is als zacht gepraat

Van hen, die wijsheid voor zich zelven vonden.

En luid, maar rustig en na rijp beraad,

Als wilde zij iets heel gewichtigs konden,

Zingt haar kristallen stem, haar grootste daad:

‘Een uur geteld’ - ‘in d'eeuwigheid gezonden’.

Daar is een groot genot voor hen, die dingen

Een eigen, bewust leven, fantaiseeren:

Zij hooren klokken vreugde en smarten zingen...

In alles waar zij daag'lijks mee verkeeren

Als weerklank van hun ziel, daarin gegleden

Het lied, van wat zij liefden, leefden, leden.

Voelt gij het zacht tik-takken van dien gecursiveerden regel wel?

Het warm-weeke waarvan ik sprak is niet slechts een kenmerk van den vorm; ook innerlijk zijn deze verzen zacht-pensief en teeder-gevoelig. Hoe diep-aandoend - nooit hevig, maar getemperd van expressie - is niet die regel, welken ik in ‘Vaarwel’ cursief heb laten zetten.

Wat hij fijnzinnig weet weer te geven zou ik veeleer ‘psychische atmosfeer’ dan wel directe áándoeningen willen noemen.

Groote, vervoerende gedachten, een breed-epische ideeënvlucht moet gij in dit boek niet zoeken. En tòch, aan een vers als het navolgende, waaraan, zoo gij zult toegeven, geen nieuwe of overweldigende gedachte ten grondslag ligt, weet zijn beminnelijke dichterlijkheid een bijzondere, lieve bekoring te geven:

Gaat gij nu weg van mij, mijne gedachten

Wellicht bij menschen die U niet verstaan

Gedachten, die mij vaak berusting brachten,

Gedachten gaat, gij hebt uw werk gedaan.

Gij gaaft mij kracht in donker-droeve nachten

Moogt gij nu ook, méér dan mijn zwakke daân

Een Enk'le, zij 't een wijl', zijn leed verzachten...

Gedachten gaat, gij hebt uw werk gedaan.

Ik weet niet of mijn verzen zullen leven

In de herinn'ring van wie schoonheid minnen;

Maar mocht slechts Een, zich eens de droeve zinnen

[p. 183]

 

Vertroosten met mijn woord, of even beven

 

Van stille vreugd, zoo schreef ik niet voor niet,

 

Dan legde ik wat ik wilde in mijn droef lied.

Hoort hierin ten slotte nog dezen zacht-voetig voort-schrijdenden mijmeraar langs de omschemerde grachtjes van het oude, verre-gepeinzen-brengende Brugge.

Zoo is 't in sommige uren, of iets in ons open
getooverd wordt. 't Komt meestal onverwacht bij 't loopen
langs avondvelden of in hel verlichte straten.
We weten niet wanneer, wij menschen, staken 't praten,
Luisterend naar de stem in ons, vol innigheid,
En zijn gelukkig met een vage zaligheid
Alleen omdat wij leven en weer in ons weten
de schoonheid. 't Donkerst levensleed is dan vergeten,
Wij loopen als in droom; er gaat uit simple dingen
Een onvermoede mooiheid, in ons wezen dringen,
En alles lijkt, zoo zacht, zoo goed; zoo was 't ook mij
Een diepe vrede ontbloeide uit mijne mijmerij.

Wij mogen in den heer Jules Schürmann een dichter begroeten van voorname houding, een gevoeligheid, welke stèrk genoeg is om zich schèppend te uiten en aldus schoone zaken voort te brengen, en een uiterst-gecultiveerden smaak; een ècht dichter, die slechts nòg strenger, niets-ontziende zelf-critiek behoeft om een eventueelen tweeden bundel met nièts dan goede verzen te leveren.

Willem Kloos schreef voor dit boek een liefdevol-gestelde voorrede, die een scherp licht werpt op sommige kanten van 's dichters persoonlijkheid; en Willem E. Roelofs teekende een 6-tal litho's ter verluchting, waarvan vooral het zeegezicht met de hooge lucht, doorwoeld van de gestapelde, licht-randige wolkenvachten, treft.

Door deze wel-begrepen versiering en door de graphische uitvoering is deze bundel ook uit technisch oogpunt, als boekkunst, een zeldzaam, schoon voorwerp.

Niet véle dichters, helaas!, zijn zoo gelukkig een zóó ondernemend en onbekrompen uitgever te vinden.

JAN GRESHOFF.