Den Gulden Winckel. Jaargang 3

[p. 121]

Derde Jaargang No. 8

Louis David Petit.
1879 - 19 September - 1904.

EEN feestelijke groet, een hartelijk woord van hulde aan den jubilaris, wiens naam aan het hoofd dezer regelen geplaatst is. Wie ooit met den heer Petit in aanraking is geweest, zal den waardigen en hulpvaardigen Conservator bij de Universiteits-Bibliotheek te Leiden en den Bibliothecaris der Maatschappij van Ned. Letterkunde op den dag van zijn vijf-en-twintigjarig jubileum in dankbaarheid gedenken. En wie eenig begrip heeft van zijne uitgebreide kennis en werkzaamheid, zal hem op zijn feest in woord of gedachte hulde brengen ook als man van wetenschap.

Op uitnoodiging der redactie wil ik hier eenige regelen wijden aan den jubilaris, voor zoover de ruimte in een maandblad het toelaat over den Conservator en zijn verdienste te spreken. Dit te mogen doen acht ik een voorrecht.

Ik sprak zooeven van ‘de man der wetenschap’. Met recht! Want dit is de groote verdienste van Louis Petit, dat hij zooveel heeft bijgedragen om zijn vak, de Bibliographie, een plaats te doen innemen, die haar met eere onder de verschillende vakken van wetenschap toekomt. In het algemeen heeft men weinig begrip van bibliographie en van datgene wat er in een goed en degelijk voorbereid bibliograaf vereischt wordt.

In Les Problèmes Bibliographiques zegt Brentano: ‘De werkkring van een bibliograaf is heel wat anders dan men zich gewoonlijk voorstelt. De maker van catalogi is nog geen bibliograaf, evenmin als een fabrikant van kunst-mineraal-water een chemicus kan heeten, of een lid van de rekenkamer een wiskundige. De kritiek moet wel degelijk een constitueerend element zijn van de Science bibliographique.’ Daar verschillende personen in onderscheiden landen zich gelijktijdig kunnen bezig houden met een kwestie die aan de orde is, en dus zooveel mogelijk op de hoogte willen komen van den stand der kwestie, is er maar één middel om te hulp te komen en dat is - eene goede biblografie. Voor hem die eenig onderwerp van studie ter hand neemt om er wat nieuws of iets van beteekenis over te schrijven is wat men gewoonlijk een catalogus noemt van weinig nut. Er zijn onderwerpen (over Jeanne d'Arc, bijv.) die een lijst van 12,000 nommers aanbieden; wat moet nu een geleerde beginnen met een opsomming van zooveel duizenden titels? Hier kan het kritisch talent van een deugdelijk bibliograaf onwaardeerbare diensten bewijzen.

Merkt men nu niet, wat geduld, inspanning, kennis en oordeel vereischt worden in een goed bibliograaf, die met hart en ziel de mannen der wetenschap en dus indirect ook de wetenschap zelve van nut en dienst is? Het groepeeren, het classificeeren van boeken, brochures en handschriften in bruikbare en hulp verschaffende catalogen is een kwestie van het grootste gewicht. Want dit geschiedt niet ter wille van de boeken zelf, die in kasten zijn opgeborgen, maar voor alles om hetgeen zij bevatten, om de vraag van welke be-

[p. 122]

teekenis ze zijn voor den onderzoeker en voor de wetenschap.

Aan het ideaal van zulk een bibliograaf heeft Louis David Petit trachten te beantwoorden; honderden hebben dat bij ervaring leeren waardeeren.

Wij vermelden enkele levensbijzonderheden, om dan nog op de voornaamste vruchten van zijn arbeid te wijzen. Petit werd den 21^sten Maart 1847 te Amsterdam geboren en kwam op veertienjarigen leeftijd als leerling bij den bekenden boekhandelaar-uitgever J.H. Gebhard in dienst. Met dankbaarheid herdacht de leerling den uitnemenden en smaakvollen leermeester, bij zijn dood in 1884, in het ‘Nieuwsblad van den Boekhandel’, No. 40, van dat jaar. In 1872 vestigde Petit zich als boekhandelaar in zijn geboortestad en maakte zich intusschen bekend als schrijver op het gebied van boekhandel en bibliographie. Dit gaf aanleiding dat hij in 1877 benoemd werd tot Bibliothecaris der Vereeniging tot bevordering van de belangen des Boekhandels. Verschillende artikelen, en vooral een over een voorgenomen uitgave van Frederik Muller (een Algemeene Nederlandsche Bibliographie), die door hem aan een uitvoerige critiek onderworpen werd, trokken de aandacht ook van velen buiten den boekhandel. In 1879 moest een Conservator voor de gedrukte werken der Leidsche Universiteits-bibliotheek benoemd worden, als opvolger van den bekenden P.A. Tiele, die als Bibliothecaris naar Utrecht vertrok. Nu lag het voor de hand, dat de toenmalige directie der Universiteits-bibliotheek, Prof. W.G. Pluygers en Dr. W.N. du Rieu, de aandacht op Petit vestigde, waarvan het gevolg was, dat hij den 19^den September 1879 als Conservator benoemd werd. In Juni 1893 werd hij bovendien nog benoemd tot Bibliothecaris van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, waarvan hij sedert Juni 1880 reeds lid was. Wat zijn onvermoeide werkkracht en hulpvaardigheid in beide betrekkingen geweest zijn, getuigen de vele erkentelijke woorden in de voorredenen van onderscheiden schrijvers. Ook is de bibliotheek der Leidsche Maatschappij onder zijn beheer aanmerkelijk toegenomen in omvang en belangrijkheid, niet het minst door de geschenken en legaten, door hem ten haren behoeve uitgelokt. Zoo gaf ook Petit nog van 1882-1887 den ‘Catalogus van de Bibliotheek der Maatschappij, afd. Drukwerken,’ 2 deelen; het vervolg daarop, de aanwinsten van 1877-1904, ongeveer 12000 titels, ligt voor de pers gereed. Deze derde druk van den Catalogus, met een zeer lezenswaard voorwerk, wordt door het Nieuwsblad van den Boekhandel een ‘grootsch werk’ genoemd, en ook de Nederl. Spectator sprak met hoogen lof en onderscheiding van dit gewichtig werk.

Het is on mogelijk hier een volledige lijst te geven van alles wat door Petit op bibliografisch gebied is voortgebracht, in dit maandblad zou ze niet op haar plaats zijn. Slechts enkele werken kunnen wij noemen, meesterstukken op hun gebied, waaruit de lezer kan opmaken met welk een zeldzame werkkracht onze Leidsche Conservator begaafd is. Zoo werd door hem het belangrijkste gedeelte (circa 32 duizend stuks) der beroemde kaarten-collectie van Mr. J.F. Bodel Nijenhuis beschreven, over welken arbeid een uitvoerig artikel verschenen is in het tijdschrift van het Kon. Aardrijkskundig Genootschap, No. 2, 1904, door Luitenant James.

Een ander gewichtig werk verscheen van 1882-'84, en wel: ‘Bibliographie van Nederlandsche Pamfletten-Verzamelingen in de Bibliotheek van Joannes Thysius en de Bibliotheek der Rijks-Universiteit te Leiden.’ Ook daarvan ligt een vervolg van 1703-1800 voor den druk gereed. Dr. W.P.C. Knuttel zei daarvan in den Ned. Spectator: ‘Deze nieuwe Catalogus is een groote aanwinst. Ieder is er van overtuigd, dat geen tijdvak onzer geschiedenis sedert het midden der 16^e eeuw ernstig kan beoefend worden, zonder kennisneming van den inhoud der Pamfletten. Het gewicht daarvan kan niet te hoog worden aangeslagen.’ Van hoeveel belang Petit's arbeid is, kan dus door allen, zelfs door mannen niet juist van het vak, worden ingezien.

En nu een werk, dat met goud bekroond is geworden.

‘Hier es over ghepynt langhe stonde’,

schreef Petit als motto boven zijn werk, een Middeleeuwsch dichter aanhalende. ‘En wij gelooven hem gaarne’, zei Prof. Kalff, toen het hoofdbrekend werk verschenen was. ‘Moge’, zoo gaat de beoordeelaar voort, ‘moge de heer Petit zich beloond achten door de overtuiging: dat hij in het vervolg “de pine” van menig beoefenaar onzer taal en letteren zal verlichten’. Het bedoelde werk laat reeds in zijn titel zien wat belangrijke en veel-omvattende arbeid hier verricht is: ‘Bibliographie der Middelnederlandsche Taal en Letterkunde. Met de Gouden Medaille bekroond en uitgegeven van wege de Kon. Vlaamsche Academie voor taal- en letterkunde’, (Leiden, E.J. Brill, 1888.) ‘Hoeveel kostbare tijd zou den beoefenaar eener wetenschap bespaard worden, indien goede bibliographiën hun bij hunnen arbeid ten dienste stonden. Eene wel-ingerichte bibliographie stelt den onderzoeker in staat een blik te werpen zoowel op het geheel als op de deelen van zijn onderwerp; behoedt hem voor menige misvatting in de verhouding dier deelen onderling en tot het geheel; maakt het hem mogelijk met een oogopslag dingen

[p. 123]

te zien, welke hij anders wellicht niet of slechts na veel studie ontdekt zou hebben’. Aan dit woord van den Spectator sluit zich aan de uitspraak van Prof. Verdam, die van Petit's Middelnederlandsche bibliographie schreef: ‘Het is een ervaren wegwijzer voor den nieuweling in het vak, een betrouwbare vraagbaak voor den meer gevorderde, eene welkome handleiding bij de Middelnederlandsche taalstudie voor allen’. Dit was het waardeerende woord, gesproken in de Kon. Academie van Wetenschappen, aldus het zegel drukkend op den algemeenen lof door de mannen van het vak aan den arbeid van Petit gebracht. Ook in het buitenland werd er de aandacht op gevestigd: in het Centralblatt für Bibliothekwesen verscheen een aankondiging van deze Bibliographie, ‘een toonbeeld van nauwkeurigheid, volledigheid en practische inrichting’. Met goud bekroond en met dankbaarheid ontvangen! Een vleiend getuigenis!

Nog een enkel woord over hetgeen wij zouden kunnen noemen het hoofdwerk der tot heden verschenen werken van onzen onvermoeiden Bibliograaf. Het is een arbeid, waaraan de naam van onze Leidsche Universiteit verbonden is, vandaar de bijzondere belangstelling ook in het buitenland bij zijn verschijning uitgesproken, o.a. in The Athenaeum, The Academy en het Litt. Centralbatt. In 1894 schonk Petit aan zijn vaderland zijn:

Bibliographische Lijst der Werken van de Leidsche Hoogleeraren van de oprichting der Hoogeschool tot op onze dagen. Opgedragen aan Rector en Senaat der Rijks Universiteit te Leiden, 1e Afl., Faculteit der Godgeleerdheid 1575-1619.

De uitgave van dit merkwaardig boek verscheen met ondersteuning van het Universiteitsfonds. Petit wenschte in dezen arbeid ‘een monument te stichten voor de Hoogleeraren der Leidsche Academie en daardoor iets bij te dragen tot den roem van ons Vaderland en den luister onzer Hoogeschool’.

louis david petit

Deze eerste afl. besloeg reeds 224 blz., en het geheele werk werd op 18 á 20 zulke afleveringen geraamd. Met groote ingenomenheid werd het begin van dit reuzenwerk begroet. Maar ook teleurstelling bleef niet achter; het werk werd niet zoo gewaardeerd in den kring, waar men zulks in de eerste plaats mocht verwachten; de Rector Magnificus (sedert overleden) verzuimde zelfs in zijn verslag over de lotgevallen der Universiteit 1894/95 van dezen belangrijken arbeid melding te maken.

De verdere uitgave werd voorloopig gestaakt, hoewel de eerste afl. van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid persklaar is. Met dat al waren het oordeel van zoo een bevoegd geleerde als Dr. du Rieu en de vleiende aankondigingen in buitenlandsche bladen reeds voldoening genoeg, naar de meening van allen die Petit's arbeid werkelijk wisten te waardeeren. In den Spectator liet genoemde geleerde zich aldus uit. ‘In volledigheid overtreft deze onvermoeide boekbeschrijver alle anderen, evenals in de wijze waarop hij zijn doel wist te bereiken, dank deugdelijkekennis en zijne ervaring. Ongevraagd vat ik de pen op, uit groote sympathie voor den krans van geleerdheid door den heer Petit gevlochten om de slapen der Leidsche Minerva. - Moge de ijverige bibliograaf gezond en opgewekt zijn en blijven voor de voltooiing van zulk een grootsch werk, opgedragen aan Rector en Senaat der Universiteit, tot den luister waarvan zulk een ontzettende inspanning en zorg ten beste werden geveven. Velen zijn de gedenkteekenen van den roem van het Leidsch Atheen, doch zulk een bibliographie der werken van hare Professoren belooft een onvergankelijk sieraad te zijn, dat den eerbied en de achting haar in den vreemde steeds betoond nog zal verhoogen’. Met die woorden van zulk een bevoegde kunnen wij thans nog den waardigen bibliograaf op zijn jubileum geluk wenschen.

Wij zouden nog op tal van andere werken kunnen wijzen, maar wij zouden de ruimte ons hier toegestaan overschrijden. Bovendien, wij bieden een

[p. 124]

feestwoord aan, maar geen levensbericht. Twee der laatste werken willen wij nog vermelden. Vooreerst het Bibliografisch overzicht der Geschriften van Prof. Kern’, voorkomende in het album den 70-jarigen geleerde bij zijn afscheid van het Professoraat in 1903 aangeboden. Van alle bijdragen in dit Album zal deze nauwgezette arbeid als blijk van hoogachting en genegenheid den waardigen geleerde niet het minst welkom geweest zijn. Het andere, mede een werk van veel onderzoek en nasporen, is de Bibliographie der Geschriften van Multatuli, toegevoegd aan de onlangs bij den uitgever van dit maandblad verschenen ‘Multatuliana’.

Wij kunnen dit overzicht besluiten met het vooruitzicht, dat ook nog eerlang zal worden begonnen met de uitgave van het door Petit bewerkte ‘Repertorium der Verhandelingen en Bijdragen betrekkelijk de Geschiedenis des Vaderlands in mengelwerken en tijdschriften van 1800-1900 verschenen’, dank zij den steun der Leidsche Maatschappij. Dit werk, iets geheel nieuws, ligt gereed voor de pers en wordt op 40 à 50 vel druks geschat.

Ieder woord tot zijn lof op den dag van zijn feest zal een man gelden, die bij groote verdiensten nooit de vermaning van het apostolische woord noodig had: ‘Uwe bescheidenheid zij allen menschen bekend’! - want zij is bekend.

Een reden te meer tot een eere-saluut aan den Leidschen Conservator

LOUIS DAVID PETIT!

Dr. A.S. KOK