Den Gulden Winckel. Jaargang 3

[p. 49]

Vlinders

Friedrich Hebbel. Tagebücher. Dritter Band. - Berlin, B. Behr's Verlag. 1903.

MOCHTEN er onder onze oudere en jongere letterbeoefenaars (wie de Goden zegenen door Eendrachtigheid!) wellicht worden bevonden met gebrek aan fantazy - dat zij Hebbels Tagebücher lezen, hun nooddruft wordt tooverweelde, en waar vale dorheid hun geestesvlakten sloeg, bloesemt, bloeit, geurt en glanst een oasis.

Een verscheidenheid van teêre aandoeningen in fluweelen taal geboekt, wisselt met krachtgedachten, forsch gehouwen uit woord-marmer; een echtmenschlijke gewaarwording van vreugde of smart, van liefde of haat, van hoop of vrees wordt gemodelleerd met de gratie van een Botticelli of een Thorwaldsen, vast van lijn als een ets van Rembrandt, rustig van kleur als de toets van een Ruysdael; een kleine, alledaagsche gebeurtenis neemt den vorm aan van iets verhevens en de afmeting van iets uitgebreids; een schema van een denkbeeld rijst tot een grootschen gedachtenbouw, dat van een dramatisch karakter tot een geweldig treurspel en een karos- en spoorreis van Weenen naar Graz, een tooneelvoorstelling, de geboorte van een menschenkind, ziekte en sterven, vaderfierheid en moederweelde, - tot een mozaïk van aandoeningen, waaruit een kleurweefsel als van een Moorschen tempel daagt.

Anecdoten en spreuken, gedachtenflitsen en nevelen wolkfiguren, droom en werkelijkheid, geborduurde poëzy en grof-gestikt proza, de bronzen denkkracht van een wijsgeer, naast het ijle woordgevlei van een taal-artist, de gymnastiek van een hersen-virtuoos, naast de malle toeren van een woord-acrobaat - ze worden in deze dagboeken vertoond. Ik doe een willekeurige greep. In April 1846 leest men: ‘Zon, maan, sterren beschijnen alle menschen en hoe weinig astronomen zijn er onder hen. Zoo gaat het ook met de denkbeelden.

Weenen de 26^ste Mei 1846. Het is tien uur in den morgen, ik ben aangekleed, om tegen den middag naar de kerk te rijden om met Christine Enghaus uit Brunswijk te trouwen.

Juny 1846. Iemand komt bij zijn vriend, om hem met den dood zijner vrouw te condoleeren; deze stelt hem zijne bruid voor.

Een ander huwt de weduwe om een aandenken aan den man te hebben.

‘Ik heb nooit lief gehad. Ik ben bijziend’.

Zoons beginnen gewoonlijk eerst dan van hunne vaders te houden, wanneer zij eindigen met de achting voor hunne moeders.

30 Juni 1846. (Christine Hebbel geboren Enghaus^*) Hier staat de naam van een engel.

4 Sept. 1846. Biographiën mogen geen recensiën zijn, daarom moeten zij door liefde worden ingegeven....

16 Sept. 1846. Het is niet de zachtste straf voor een bedreven onrecht het te moeten vertellen. Dit geschiedt in den biechtstoel en in eene auto-biographie.

21 Sept. 1846. Een hond gaat 15 jaar lang met menschen om, zonder dat het hem invalt zich van kant te maken. Desgelijks de geestesproleet in verkeer met geestes-grootheid.

10 Oct. 1846. Een zendeling, die een afgodsbeeld stuk slaat en nu daarvoor zal worden gehangen, maar zich redt doordien hij zichzelven voor een God uitgeeft. Idee voor een blijspel.

7 Dec. 1846. Vannacht heeft Christine door de beweging van het kindje dat zij bij zich draagt, niet kunnen slapen. ‘O, wat heb ik een meêlij met het wurmpje gehad!’ zeide zij 's morgens met haar engel-lief gezicht. Een goede vrouw, een goed geslacht! Een man had het wurmpje verwenscht.

18 Dec. 1846. Aan geen mensch, die met mij in de hedendaagsche letteren werkt, heb ik zoo'n grooten hekel, als aan Karl Gutzkow, en jegens niemand wensch ik daarom rechtvaardiger te zijn....

27 Dec. 1846. Heden, den 27^sten December 1846, Zondag na Kerstmis, namiddags, tien minuten voor twee, schonk mijne lieve vrouw mij een gezond knechtje....

27 Januari 1847. Als de menschen wisten, hoe de dichtertitel mijn weerzin wekt, dan zouden zij hem achterwege houden. Ieder bericht in een courant, dat zoo aanvangt: ‘De dichter H.’ Is mij een gruwel, en in geen enkel opzicht heb ik een onaangenaam gevoel als ik eenvoudig bij mijn naam word genoemd.

18 Febr. 1847. Op het 2^de kerkhof aan den Schmelz, no. 1776, boven het graf van een tienjarigen knaap, zóó dat men, den rug naar den grafsteen van den laatste gekeerd, en met den rechter voet één schrede voorwaarts doende, op het graf treedt, rust mijn Ariel, mijn dierbaar innig geliefd kind.... Zondag 14 Februari 's avonds 9 uur is de engel gestorven....

10 Maart 1847. De menschenwaarde in den dood. Een geheimzinnige Majesteit omvloeit de om-

*) Christine zelve schreef haar naam.

[p. 50]

gestorte gestalten, een dier wekt afschuw. Werken schrijven, die niet uit ons binnenste opdagen, en die toch als zoodanig willen doorgaan, m.a.w. gevoelens uitspreken, die men niet bezit, maar alleen opvangt, zooals vogels naar wier gezang men anderen zag luisteren; dingen zeggen die men niet voelt, in 't dagelijksch leven, dus liegen, handelingen verrichten, die iemand niet alleen onverschillig zijn, doch waarvan men liever het tegendeel zou wenschen te doen; allebeî komen op één en hetzelfde neêr, het is Dichten en Verdichten. De grootste misslag in den mensch is naar de dingen eerst vurig te streven en daarna te onderzoeken wat ze waard zijn. Scherts is een proef voor het steekhoudende van den ernst; wat geen scherts kan verdragen, staat op zwakken voet. Geldig voor leven en kunst.

29 Aug. 1847. Tine^*) als Chriemhilde: eine schwarze Flamme! Grosz! Uebergewaltig.

Woensdag den 12^den Januari 1848 is mijn klein dochtertje met de namen Christine Elisabeth Adolphine door den Dominé van de protestantsche gemeente alhier gedoopt....

Een dichter, een kunstenaar, een wijsgeer, een raadsel voor anderen en zichzelven, een tweesnijdend zwaard, een vat vol tegenstrijdigheden, in één woord een mensch, wien niets menschelijks vreemd bleef. - Ziedaar Friedrich Hebbel.

PIET VLUCHTIG.

*) Hebbels vrouw, aanzienlijk tooneelspeelster aan het Burg-theater in de rol van C. in Raupach's ‘Nibelungenhort’.