Den Gulden Winckel. Jaargang 1

[p. 89]

Eerste Jaargang No. 5

Dr. Kuyper als journalist

MEN examineert in ons genoegelijk Holland zoo ongeveer in alles. Er bestaan diploma's zoowel voor politie-agenten, als voor kinderjuffrouwen. Alleen de journalistiek is tot heden misdeeld.

Is de ramp onoverkomelijk? Het valt te betwijfelen. Immers al den dag weer examineert ‘publiek’ den man van de krant.

En ‘publiek’ heeft verklaard, dat Dr. Kuyper, die trouwens een respectabel getal dienstjaren achter den rug had, het diploma als eerste-ranger magna cum laude toe kwam: In het ‘Gedenkboek’ van Dr. K's vijf-en-twintig-jarig jubileum als hoofdredacteur van ‘De Standaard’ kan men dat desverlangd nalezen. Er heerschte op den 1^sten April 1897 eene treffende eenstemmigheid binnen onze landpalen. Als slechts zelden voorkomt.

De vraag is maar, hoe heeft Dr. Kuyper dien buitengewonen roep als Journalist verworven?

Vanwege zijn buitengewoon talent, hoort ge u antwoorden; en met een gezicht, alsof ge naar den bekenden weg vroegt.

Er valt tegen dit antwoord ook eigenlijk niets in te brengen. Bezwaar kan men er goedsschiks niet tegen hebben, maar zegt het wel wonder veel? Zijn van de dagen van vader Maerlant af niet alle Nederlandsche mannen van de pen, eene enkele uitzondering daargelaten, specimen van het: ‘uit brave ouders geboren. Reeds in zijne jeugd openbaarde zich het onvergelijkelijk talent, dat, enz. enz.’ En talent hèbben immers onze vaderlandsche luiden àltoos gehad, zelfs in den befaamden tijd toen de heeren korte pruikjes droegen, van achter in een zak met een staartje saamgeknoopt; en de dames hooggepluimde hoeden en wit batisten halsdoeken, over de borst geplooid in losse, breede vouwen. Hadden we toen ook niet onze Mevrouw van Merken die, naar Ruhnkenius' zeggen - en hij zelfe moge dat met de Muzen gevonden hebben - ‘den strijdt met Homerus zelve dorst wagen’?

‘Talent’ had Groen van Prinsterer en Thorbecke; Van der Palm en Bilderdijk; talent en nog eens talent. Zit het dan ook niet anders?

De Standaard is nooit een blad geweest, dat in den pas kòn loopen met de. confraters die de volle maat hadden. Bij die reuzen leek het kleine Davidje met den slinger. En toch geen concurrente heeft zich ooit beroemd op zulk een invloed in den lande, als diezelfde Standaard.

Dat is, het behoeft nauwelijks gezegd, begonnen in eigen kring, onder de ‘huisgenooten des geloofs.’ Hier zou ik eigenlijk een stukje vaderlandsche historie moeten ophalen, dat men liefst liet rusten. Waartoe, als Huygens zei, ‘op te krabben het oude seer’?

Nu een kleine dertig jaar geleden tierde in ons Nederland in vollen bloei de schoolquaestie. Welmeenende ‘verlichting’ had uitgemaakt, dat we in onze jongensjaren allen op dezelfde school zouden gaan. Heel aardig bedacht, maar een Hollander is nu juist niet van neutralen bloede en met zoo'n neutrale school moest het dus uiteraard spaak loopen.

Dat liep het dan ook. Alras had een ieder z'n

[p. 90]

bezwaren. Toen kwam Dr. Kuyper in zijn Standaard op voor het volk dat, der oude traditie getrouw, prijs stelde op zijne Christelijke religie en dies zijn school met den Bijbel wenschte en wilde.

Dat volk, meest ‘kleinen in den lande’, riep hij wakker; sprak hij moed in; gaf hij zelfvertrouwen; leerde hij zich scharen om zijn Standaard. De ‘stille partij’ werd een roerige; de ‘wegschuilende vromen’ bleken weer kerels van sta-vast, die met hun geestelijken voorvader Willem van Oranje zeiden: ‘we willen ons niet laten verdrukken; we tellen mee, met of zonder uw verlof.’

Een Friesche burgemeester van dien tijd, brave man van den vooruitgang - we konden naam en toenaam noemen, maar waartoe? - liet zich destijds ontvallen: ‘Die fijnen, het zijn net weegluizen, ze kruipen overal tusschen, nu al in onzen Raad; maar 't komt van Kuyper.’

Natuurlijk gaf dat eerst haken en oogen. Er vielen harden woorden, ook wel over en weer; maar Dr. Kuyper, de journalist, had het pleit gewonnen. Zijn Standaard hoorde voortaan tot de groote mogendheden, ook in de oogen van het ‘groote publiek.’ Toen sloeg ‘publiek’ in 't gemeen zelf aan het lezen. En dat viel niet tegen. ‘Een eenig talent,’ zei men alras met 'n wijs knipoogje. Men was er nu achter! Dus tòch talent?

Men liep even op, om een amerijtje te luisteren, men bleek gevangen man: luisteren bleef men tot de preek uit was.

‘Preek’ is eigenlijk al een heel oneigenaardig woord. Zeer zeker legde zich de Standaard er op toe om zijne lezers te onderwijzen ook, maar meestal toch voerde een veldheer zijne getrouwen aan ten strijde.

Dan wapperden de vanen in den frisschen wind, de trommels sloegen Geuzen-marschen en de muziek speelde van Wilhelmus. Daar ging 'n Hollandschen jongen het hart bij open!

O, de saaiheid van het vaderland der Saaihallen.

O, dat vaste abonnement op verveling en miezerigheid.

Maar in het Standaard-kwartier was de speelman nooit van het dak. Ergeren kon hij je ‘die Kuyper,’ maar naar hem luisteren móést je wel. Ook wou men zoo wel. ‘Alevel wat raars!’ als ‘die van de roode cephalide’ zei.

Het tintelde trouwens van leven in die kolommen van den Standaard-redacteur. Alle knoppen gingen er open, als op een mooien lentedag. De zon scheen er ‘overal,’ als in Brederoo's Ochtendlied.

Hoe legde de scribent het aan?

Dat doet 'm geen verzinnen en bezinnen. Leven alleen geeft leven en wèkt leven. Uit liefde geboren, kweekt liefde slechts - liefde. Uit deze stomme bladen van krantenpapier, tintelde het van liefde en leven. Wat was het geheim van den Standaard-redacteur? Het klinke u niet te vreemd, maar dit is het geweest en niets anders, het muurvast geloof: ‘Ik geloof in God Almachtig, Schepper des Hemels en der aarde.’

Wie eene geleerde, wetenschappelijke toelichting wil, leze Dr. Kuyper's rectorale rede: Evolutie. Hier kan slechts dit gezegd:

Wien de aarde Godes is, ziet in àl het aardsche, zij het ook door zonde verbasterd, een kunstwerk zijns Heeren, Niets is hem onverschillig, te klein of te gering. Overal speurt zijn oog, om des Meesters bedoelen te raden, te onderzoeken. Al wat is, heeft de liefde van zijn hart, als het zijn oorspronkelijken adel slechts verraadt. In hem is iets van Rembrandt, die het àl met zijn wonderlicht overstraalde.

En de menschen mogen eerst allerlei bezwaren hebben, het einde is steeds weer: ‘deze is onze broeder; onze meerdere. Hij heeft lief het leven.’ Want naar waarachtig leven dorst aller levenden hart. Was het dan niet Kuyper's ‘machtige stijl,’ die het 'm deed?

Wat is stijl?

‘Stijl duldt geene adjectieven als uitstekend of prachtig,’ schreef eens Allard Pierson. Zoo is het. Stijl heeft, wien 't hart tot spreken dringt; wien de ziel bewogen werd, het hart ontroerd. Dèze zal ook anderen ontroeren, aangrijpen, betooveren. Heliographische, onmiddellijke seinen uit het levenscentrum naar den buitenkant, dàt is stijl.

Was het dan enkel misverstand, zal men zeggen, toen er Dr. Kuyper verweten werd (Chantepie de de la Saussaye in Een Halve Eeuw), dat hij zich ‘als Van Deyssel’ de weelde permitteerde van meer dan één stijl? ‘Eén voor de polemiek, één voor het breed vertoog, één voor de asterisk, één voor de geleerde oratie.’

Inderdaad, dat moet het wel zijn. Of zal men iemand ook al euvel duiden, dat hij macht heeft om te reageeren op het innerlijk leven. De stylist is kunstenaar, die het licht en het bruin, de tint en de toets aanbrengt, niet zoozeer waar hij wil of verkiest, doch waar het mòèt! Het breed doek en de ets hebben dan ieder hun ‘stijl,’ staat ge op dien term. Maar 't zeggen blijft onbeholpen. De stijl van De Standaard was, wat die zijn moest: journalistiek. Scherpe omtrekken, beeldspraak die onmiddellijk aangreep, klaar en precies, op den man af, pittig en puntig. Humor ontbrak niet. Wee den man, die in het zonnetje werd gezet, het zou hem heugen. En hem niet alleen! Ongetwijfeld is Dr. Kuyper meer van de familie der Vondels dan van Erasmus. Zijn toorn laat geen plaats voor het fijne lachje der ironie. In

[p. 91]

verontwaardiging zal hij losbarsten en zijn Geuzevespers u naar het hoofd slingeren; de lof der zotheid moogt ge zelf zingen, zoo het u lust. En geeft hij der satyre een enkele maal plaats, hóóg is zijn toon. Veel verder dan de vloermat komt ge niet. En dankbaar zijt ge, wanneer fluks - gelijk Potgieter zou zeggen - een steeds hoffelijk gebaar u goed-en-wel weer de deur uitwuift.

Men zou het atelier van dezen werker binnen willen gaan; liefst ongemerkt...

Wat u treft? Orde en regel. Alleen door een vasten gang van zaken om zich heen te scheppen heeft Dr. Kuyper kunnen doen, wàt hij deed. Hij had ‘nog eenige andere bezigheden ook.’ Kamerlid, partijhoofd, professor, auteur van wetenschappelijke werken - het ging in één moeite door. Maar alles had zijn vasten tijd. Geen minuut bleef ongebruikt. Standaard-leaders werden op de avond-wandeling gecomponeerd, om den volgenden morgen op schrift te worden gebracht. Asterisken in kwartiertjes, die anders ‘verloren’ gingen. Ook had de meesterknecht nooit last met ‘late copy.’ Was de afstand van de drukkerij wat verder dan gewoonlijk - de professor was b.v. in Chicago, of in Tyrol - welnu, de copy werd wat eerder gepost dan gewoonlijk. Geen seconde te laat.

‘En mooie copy’? Zie zelf, wat dunkt er u van? Maak zelf de rekening op:

Doorhalingen hoogst zeldzaam, en inktvlekken onbekend, alleen, alleen - het schrift had iets hieroglyphisch: punten en halen, waar men bijzonder graag een duidelijke letter had gezien. Zetters, die er slag van hadden, konden er mee ‘tooveren,’ maar men moest eerst den sleutel weten te vinden.

Ongeloofelijk snel gleed trouwens de pen van den Standaard-redacteur over het papier, geen wonder dat zijn schrift aan kunstig bedacht miniatuurwerk doet denken. Neemt men de loep ter hand dan blijkt, hoe klein het schrift ook zij, menige lettervorm verrassend fraai. Maar ook de ervarenste zetter liet wel eens een woord oningevuld. Dit wat de emballage betreft, maar nu de inhoud der pakketten.

Polemiek werd meest afgedaan in de driestarren. Dat was, heb ik steeds gedacht, professor's sport. Een verfrissching tusschen de studie in, al zat er ook ter dege studie achter.

In zijne leadings was Dr. Kuyper een apart man. Hij schreef maar niet van dag tot dag, wat er zich zoo voordeed; waarover zich een praatje liet houden. Kuyper gaf leiding. Hij schreef zijn reeksen hoofdartikelen. Een reeks voor weken. Een plan stond hem voor den geest. Hij werkte door en zag vooruit. En ook destijds geen vreemden in de keuken. Zelf zou hij wel voor de menu's zorgen. De Standaard-artikelen bleken dan ook niet zeldzaam meer dan gewone dagvliegen. Reeksen groeiden aan (in herdrukken) tot respectabele boekdeelen (Ons Program e.a.) of (tot handiger brochures (Liberalisme en Joden, Handenarbeid enz. enz.) En zoo ging het jaar in, jaar uit. Ook op reis werd de krant niet vergeten. Soms kwam een telegram: ‘verander titel Hoofdartikel in..’, of: (heel uit Amerika) ‘Is er nog copy?’

Alleen in de zomervacantie rustte meest de arbeid.

Behoeft het gezegd,

[p. 92]

dat wien zóó jaren dóórwerkt een hoog doel voor oogen moet staan?

Ambitie, volharding, hartstocht, geloof, dàt waren de pijlers die de brug droegen, waarover zoo zware lasten werden getrokken.

In liefde voor héél het leven, had Dr. Kuyper partij gekozen, voor wat hem 's levens doel scheen. Zoo heeft de schipper zijn schip lief en houdt juist daarom de hand aan het roer. Antirevolutionair, Calvinist was de man van de Standaard, wijl het zijn heilige overtuiging was dùs alleen de veilige haven te kunnen bereiken.

Onverstoorbaar goed van humeur was daarbij deze schipper. In voor- en tegenspoed dezelfde. Kapers op de kust, of klippen in zee brachten hem niet van z'n stuk. De hand blééf aan het roer en de haven voor oogen. Het doel van de reis was alles waard. Bijzonder goed op dreef bleek de kapitein echter niet zelden als 't wat ging waaien in 't want. Tegen zoo'n verkiezingstijd was er nog eens aardigheid in 't weer. Dan vlogen de driestarren uit bij dozijnen en de leadings vermenigvuldigden zich. Dan werd voor heel de campagne het harnas niet afgelegd.

Slaapt Dr. Kuyper dezer dagen niet? vroeg eens een politiek tegenstander belangstellend in verkiezingsdagen. ‘Hij blijkt althans voortdurend klaar wakker,’ was het antwoord, dat geen tegenspraak vond.

Niet dat het altijd botertje tot den bôôm was. Vooral in de eerste jaren van zijn strijd vond Dr. K. felle bestrijding, werd hij verdacht gemaakt en bespot. Zoo is Holland. We zijn klein behuisd. Van den Dollart tot de Schelde - het klinkt fraai; naar 's landts gelegenheid verdietscht is 't maar al te vaak: Van de Haarlemmerpoort tot Halfweg. Ook met halve vrienden gaf het soms getob. Dr. Kuyper's arbeid voor zijne Heraut kent het groote publiek te weinig. Gematigde orthodoxie - (welk een monsterachtige term: heeft men soms vrouw en kind ook ‘matig’ lief te hebben!) - gematigde orthodoxie kon er zich eerst maar heel ‘matig’ in vinden, dat Dr. Kuyper den Bijbel weer de volle autoriteit wilde zien toegekend als het waarachtige Woord Gods.

En immers: dìt is de heldengreep geweest van Dr. Kuyper's leven. Wie dáár hart voor kreeg liep gevaar vroeg of laat een hartstochtelijk ‘Kuyperiaan,’ te worden. C'était trop fort que vous.

In die vaste belijdenis van het: ‘De bijbel het woord Gods,’ zit in kern heel Kuyper's levensleer. Zóó werd Kuyper: ‘langs lijnen van geleidelijkheid’ Gereformeerd, Calvinist, Christen-democraat. Om niets is hij dan ook feller bestreden dan om deze vondst, die slechts zijn God hem kon geven. Moet hier nog aangestipt, wat Dr. Kuyper deed voor de Nederlandsche journalistiek in het algemeen, als Voorzitter van den Journalistenkring? Maar dat weet immers ieder. Herinner u slechts het jaar 1898, de Septembermaand.

Voorts: Dr. Kuyper maakt' hem gemakkelijk, die (zij het ook luttele) bijdrage leverende tot zijn biographie als journalist, wellicht wat heel gul zijn lof zong.

Dr. A. KUYPER

Op zijn zilveren feest wees hij immers ‘alle glans en alle glorie’ voor zijn persoon af, en ‘legde ze neder aan den voet van den Troon van Hem, van Wien iedere gave en talent is.’ God mocht hem ‘regeeren als een goet instrument,’ dat is steeds, met den man van het Wilhelmus, zijns levens leus geweest. Hooger ging zijn bedoelen niet uit. Worde het Dr. K. gegeven, den oud-journalist, in de Staatscourant, uit naam van H.M. de Koningin, nog menig artikel te schrijven - zij het dan al zonder letterkundige waardij - tot heil van land en volk: Standaard-arbeid van de daad!

J. POSTMUS.

Amsterdam, 27 April 1902.