De groene linde. Jaargang 1

[p. 379]

Boekennieuws.

Openlucht, door Stijn Streuvels. Rotterdam en Brussel, 1905.

Te Ingooigem, op een hoogen berm langs den grooten steenweg, heeft Stijn Streuvels, een huis, een roodsteenen huis gebouwd - zijn ‘Lijsternest’. 't Is een vlaamsch huis van den ouden boerentrant, met een lage euzie, met vierkante vensters en kleine vierkante ruitjes, met een achtervloer, met ouderwetsche schouw en heerd, met een keldervoute en een berriebank voor 't kateil - en op het dak kapellevensters. Die kapellevensters! mij dunkt, ik zie Streuvels daar in zitten, de armen gekruist op den rand geleund, uit zijn witte steenen pijp-vaneen-cent de rookkringels lokkend, en met zijn blauwe kijkers van onder zijn lange, blonde wimpers schouwend over de wijde wereld vóór hem, de velden en weiden deinend en vlakkend heel verre, tot aan de blauwende hoogten met molens en kasteelen daarop en hoog overboogd door het onmetelijke blauwe luchtgewelf: ‘Openlucht’ zoover zijn oogen dragen.

- Daar is niets te zien!

- 't Doet, daar is veel te zien voor wie oogen heeft. Wacht maar tot den naasten Streuvelsbundel en dan zult ge me weten te zeggen of er niets omgaat in het stille dal van Ingooigem. Van ‘Openlucht’ zou ik niet durven zweren dat alles Ingooigemsch goed is of zijn kan: het tweede en het derde stuk kunnen moeilijk elders dan te Avelghem voorgevallen zijn.

Ik zeg zoo maar stout weg: ‘voorgevallen,’ alsof Streuvels geen verbeelding had. Jawel, Streuvels heeft verbeelding, een geweldige, maar hier in ‘Openlucht’ toovert hij met een simpelen zwaai van zijn tooverstaf, haast achteloos-weg den heerlijken luister van de kunst over eenvoudige, werkelijk-gebeurde voorvallen van eenvoudige, brave boerenmenschen. 't Is hier niet het geschuim en gebruis van den waterval in de bergen, 't is de effen, gezapige loop van den stroom in de vlakte. Men zou zeggen: het einde van een stormige jeugd en de eerste daad van den kalmrijpen leeftijd, de bedaarde bezinning die de schepping voorafgaat van een meesterstuk op zijn grieksch: edle Einfalt, stille Grösse.

[p. 380]

Zonder Dak is de geschiedenis van een ramp zooals wij er alle dagen in de nieuwsbladen lezen: een huizeken dat afbrandt door de onvoorzichtigheid van de kinderen, terwijl vader op een hoeve werkt in de buurt en moeder eens naar den winkel loopt. Wij hebben diep medelijden met dien Lowie die zijn haar uittrekt als hij de kiekens en konijnen ziet verbranden die hij zoo gaarne zag en aleens op zijn kinderen niet peinst, en wij bemerken ontroerd de echte moederlijkheid van Wieze die haast zot is van blijdschap omdat haar jongens toch gered zijn.

Grootmoederken is een hartroerende St-Niklaasvertelling. Netje heur man is in de fabriek verongelukt, acht dagen geleden. Nu is 't Klaasavond en ze wil, kost wat kost, dat heur arme bloedjes van kinderen, die nog niet weten dat hun vader dood is, hun jaarlijkschen Klaas krijgen. Met de tranen in de oogen maakt ze gejaagd heur kantwerk af, en draagt het door den donkeren avond naar het verre dorp in een rijk huis. Daar zijn ze aan 't feest vieren en Mevrouw heeft geen tijd om 't werk te komen betalen. Vruchteloos loopt Netje de koek- en speelgoedwinkels af - niemand wil heur borgen. Met wanhoop in de ziel en haat tegen de dorpsmenschen keert ze door modder en slijk naar huis terug. Daar komt Grootmoederken kloppen met een schoot vol appels, en als ze verneemt wat er met Netje omgegaan is ‘O! gij koppige fotse!’ kijft ze kwaad, ‘waarom spreekt ge mij niet aan, hooveerdig stuk?’ en seffens huppelt moederken den donkeren in naar den bakkerswinkel in de buurt en koopt er met handsvollen van heur eigen centen.

Met wat fijne, teere, kiesche kunst legt Streuvels hier de hartjes bloot van de kleine kinderen - met die groote vreugd en dat groot verdriet om geringe zaken; evenzoo in de geschiedenis van dat koeierken dat voor den eersten keer van zijn leven met eigen geld en op eigen hand een koop gaat doen, een nieuwe muts moet hij hebben en hij komt thuis met Een Nieuw Hoedje dat die deugnieten van knechten dan willen verpampelen en verkreuken.

Het Duivelstuig is een staalken van Streuvelschen humor. Met schalkschen monkel en schelmschen oogpink beschrijft hij ons boerken Vandevelde met zijn koeien aan 't ploegen, zijn kwaadheid als het duivelstuig, de stinkende automobiel, komt afgesnord over de kassei, zijn voldoening als het ginder gebroken en dood ligt en dan weer zijn duivelsche maar verzwegen gramschap als zijn vrouw hem dwingt zijn koeien voor dien kapotten wagen te spannen en hem, kom ik er vandaag niet ik kom er morgen, een uur ver onder de nieuwsgierige oogen en de gekkernijen van wie hij tegenkomt, naar het station van Sterhoek te voeren.

[p. 381]

Het reine, smettelooze ding dat Jeugd heet, raak ik niet aan: elk woord daarover zou het schenden en bezoedelen - dat is nu, noch min noch meer, een lentezonnestraal door Streuvels opgevangen en in zijn hand tot goud gesteven.

Als men ‘Openlucht’ toedoet, dan dankt men den Hemel dat Hij aan Vlaanderen zoo'n dichter geschonken heeft en vindt men het heel natuurlijk dat de Vlaamsche Akademie voor hem haar poorten sluit.

J.D.C.

Shakespeare-Vorträge von Friedrich Theodor Vischer. 2. Aufl. I. Band: Einleitung. Hamlet, Prinz von Dänemark. - Stuttgart u. Berlin, 1905, J.G. Cotta'sche Buchhandlung Nachfolger (M. 9 of 10).

Friedrich Theodor Vischer (1807-1887), geboren Zwaab en verloopen theologant, is in Duitschland beroemd, niet, of niet zoozeer, wegens zijn eigen dichtwerk, als wegens zijn beschouwingen over de kunst in 't algemeen en zijn kritische werken over sommige dichters in 't bizonder. Na een leven waarin de politiek een vrij groote rol speelde, werd hij professor van schoonheidsleer en duitsche letteren, van 1866 tot 69 in Tübingen en Stuttgart tegelijkertijd en van 1869 af in Stuttgart alleen. 't Is van dezen tijd dat het ontstaan dagteekent der Shakespeare-Vorträge. Friedrich Theodor Vischer zelf heeft van deze voordrachten geen enkele bladzijde ter pers gelegd. 't Is zijn zoon, Robert, die, om den wensch te vervullen van de oud-studenten en de talrijke vereerders van zijn vader, voor de uitgave gezorgd heeft. Dit was geen gemakkelijke taak. De professor had niet veel papieren nagelaten, en wat ze bevatten, was maar schemas en losse gezegden. Daar was niet veel mee aan te vangen. Dan heeft hij zijn toevlucht genomen tot de schrijfboeken, opteekeningen en herinneringen van oud-studenten, aldus een hoop gegevens verzameld, de eene al zekerder dan de andere, nu eens malkaar tegensprekend, dan weer malkaar aanvullend, en daarvan de zes dikke boekdeelen gemaakt die thans voor de tweede maal bij Cotta in druk verschijnen.

Wat hier op mijn tafel ligt is het eerste deel (x-512 bladzz.) en begint met een 228 bladzz. lange, wat verwarde en wijdloopige Einleitung. Het wetenschappelijk gehalte van deze inleiding is niet zeer vertrouwbaar: het is verouderd, en daarom heeft de uitgever wel gedaan met te verwijzen naar de achteraangevoegde Nachträge van hem zelven en van Prof. L. Morsbach, waar we evenwel niet veel wijzer mee worden daar ze grootendeels bestaan uit opgaven van boektitels.

[p. 382]

Doch eigenlijke geleerdheid, philologische en geschiedkundige knapheid is de hoofdzaak niet in dit werk en moeten wij er niet in zoeken. Wat ons in de eerste plaats aanbelangt is Vischer zelf. We staan hier vóór een man uit één stuk, een ‘Persönlichkeit,’ - om een thans geliefkoosd slagwoord te gebruiken - met een eigen wereld- en levensbeschouwing, waarin hij onwrikbaar wortelt als een eik in den grond, die alle feiten uit het leven en de kunst der dichters beoordeelt van zijn persoonlijk standpunt uit, en die dat oordeel uitspreekt met een overtuiging die niets in staat is te schokken. We gevoelen ons dikwijls genoopt tot tegenspraak - maar we ontsnappen niet aan de boeiende macht van dat woord gesproken door een helderen, kunstzinnigen denker die tevens is een vurige natuur-Zwaab. Het moet een weergaloos genot geweest zijn dien man te hooren en door hem, die zelf een dichter was, ingewijd te worden in de kunst van wellicht den grootsten dichter ter wereld, van Shakespeare. Dit is de indruk dien men opdoet, niet wanneer men de Einleitung leest, maar wanneer men de voordracht leest over Hamlet. Daarin bestond wel de beste gave van Vischer: een treurspel van Shakespeare te lezen, tooneel voor tooneel, in een duitsche vertaling die hij grootendeels zelf maakte, daarin gaandeweg het verloop te vervolgen der gebeurtenissen, de trekken waar te nemen die de karakters kenmerken, aan te toonen hoe uit den aard en de wrijving der karakters het tragische noodlot zich ontwikkelt en, zelf bezield, zijn toehoorders te begeesteren voor de ongeëvenaarde schoonheid van Shakespeare's poëzie. En die dat kan, kan veel.

J.D.C.