Groot Nederland. Jaargang 41

[p. 65]

[Dood van Pijpen (vervolg)]

een voor die belangen opkwam en de ander voor die, allemaal belangen, die hen tegenover elkaar stelden en voortdurend in strijd brachten en onder de ruzie door moest de stad worden bestuurd. Ze wilden koehandel met hem drijven en kwamen hem aanbieden om hem te steunen in een motie als hij hen steunde in een andere of als hij er iets in opnam, dat er niets mee te maken had. Hij vroeg hun verbaasd, of zij die motie niet konden steunen, omdat zij in het belang van de haven was, maar zij zeiden: voor wat hoort wat: hun moties moesten ook gesteund worden en ze moesten aan hun kiezers denken. Toen belde hij en liet hen uitlaten. Vier jaar lang deed hij zijn plicht. Aan het eind daarvan nam hij zijn ontslag en probeerde er niet meer aan te denken en zich er niets meer van aan te trekken, maar het viel hem zwaar en het was eigenlijk een nederlaag, een van de weinige, die hij ooit had geleden, want hij voelde zijn verantwoording voor de haven en voor het geheel en hij liet dat alles over aan deze lieden, die er koehandel mee dreven voor zich en hun kiezers. En met verbetenheid, nu meer dan ooit wetend, dat ook het bedrijf, dat hij geschapen had, niet goed zou gaan, als het geheel niet goed ging, de stad niet, het land niet, de wereld niet, alles wat zoo werd bestuurd en verkracht en verkwanseld gelijk hij hier had gezien - dat wetend had hij zich deze laatste jaren op het bedrijf geworpen en het steeds meer versterkt tegen de komende ineenstorting. Harder was hij geworden, dwarser, bitterder, nog scrupuleuzer en nog solider, nog meer eischend van zichzelf en iedereen, nog minder had hij op kosten gezien om het bedrijf te verbeteren, nog kariger was hij geworden voor zichzelf en zijn kinderen. Zijn bedrijf was nog een firma. Hij had er nooit aan gedacht, er een N.V. van te maken voor de belasting. De belasting was zijn deel en dat droeg hij. Maar hijzelf ontzegde zich alles en stortte elke cent die vrijkwam in het bedrijf, ook al tijdens zijn laatsten tijd in den raad, nu twaalf jaren lang. De ineenstorting was gekomen, negen jaar geleden, maar het bedrijf stond als een rots. Hij had niet om subsidies gebedeld. Het had hem koud gelaten dat ze hem voorhielden, dat op die manier zijn kapitaal zelfs niet één procent rente opbracht. Wat was het kapitaal? Het bedrijf was van hem. Het bedrijf moest marcheeren met alle menschen, die ermee stonden en vielen, die voor het bedrijf en van het bedrijf leefden. Voor hen, voor allen en alles wat het vertegenwoordigde, had het te marcheeren, altijd door, door schoone en zware tijden. Rots onder de voeten van wie er op bouwden en op wie het zelf gebouwd was.

Zwoegend al die jaren lang, steeds meer tegen ieder's opvattingen in, op het laatst tegen die van zijn braafste medewerkers, die het

[p. 66]

niet konden aanzien, dat anderen alle gunsten kregen en rijk bleven, omdat zij rente trokken langs den weg van subsidies, terwijl hij arm werd, omdat hij niets vroeg en niets kreeg en zelfs de regeeringscommissie de deur had gewezen, omdat hij geen geld noodig had en er bij hem dus niets te saneeren viel - zoo had hij het bedrijf bestuurd, dat steeds zwaarder drukte op zijn steeds oudere schouders. En het stond nog steeds als een rots, niet sterker en niet zwakker, niet grooter en niet kleiner dan tien jaar geleden. Verloren jaren? De akker was hetzelfde gebleven en had steeds voortgebracht. Het bedrijf was onbezwaard en had tegen niemand dank je te zeggen. Zijn bare geld was weg, zijn bankconti, zijn effecten, zijn huizen in de stad. Dat alles was in zijn oogen niets dan reserve voor het bedrijf geweest, alleen elders belegd omdat hij de fantastische winsten van de twintiger jaren wantrouwde en huiverde voor een even fantastische, woekerende uitbreiding en dus slechts den geleidelijken groei van steeds had voortgezet, de XVI en de XVII en de XVIII gebouwd. Nu stak alles weer in het bedrijf en dat was goed: hij was geen rentenier en geen huiseigenaar, hij was reeder. De fantastische winsten hadden hun eigen nasleep bestreden. Zijn menschen werkten tegen de oude loonen en de oude pensioenen - hij had er niet ontslagen, toen het slap was, en ook zijn eigen nek niet omgedraaid met schepen te verkoopen. Toen de opleving kwam, lag het bedrijf klaar en had in enkele jaren het grootste deel der werkelijke verliezen terugverdiend.

En nu was hij moe, tot stervens toe moe. Uilenspiegel wist het: een zwoeger op God's aarde was aan het sterven toe. Hij hield hem warm omvat onder de oksels en Pijpen staarde over de Maas. Zijn oude gezicht stond nadenkend, maar hij wilde ook nu nog niet week zijn. Zijn mond was gesloten. Zijn oogen brandden niet en om zijn lippen was geen beverigheid. Hulpeloos was hij. Hij had er recht op. Uilenspiegel's arm was niet meer dan zijn deel. Buiten loeide de fluit van de vertrokken Lloydboot nu drie maal, ver weg, vlak bij zee. Bijna onhoorbaar tegen den vlagenwind in. De toon smoorde en loeide op naar de kracht van de vlagen.

‘Het kan niet ondergaan,’ zei Pijpen, en hij dacht aan den raad en aan zijn plaats achter de tafel, die morgen leeg zou zijn.

‘Nee, het kan niet ondergaan,’ zei Uilenspiegel. ‘Ook niet door deukhoeden van f 22.50 as worn by gentlemen, Pijpen. De menschen zijn hier zoo niet, maar de nietsnutten trekken aan de touwtjes en houden uitdeeling en praten wartaal en brengen de hoofden op hol. En toch zal het niet ondergaan. Er zijn er nog, die nu wachten en zwijgen tot iedereen eindelijk het bedrog van luilekkerland ziet. Geduldig wachten zij. En als iedereen verbijsterd

[p. 67]

staat, dan zullen zij spreken van de liefde en van het werk en zij zullen het leiden. Maar hun uur is nog niet gekomen, Pijpen. Dat ligt niet aan hen. Dat komt als God het geeft en dit volk de schellen van de oogen doet vallen.’

Pijpen antwoordde niet en opnieuw had Uilenspiegel hem lief. Pijpen sprak er niet van, dat hij er niet meer zou zijn, als het eens zoo ver kwam. Hij klaagde niet over den nacht, die nu gevallen was, over het licht dat was weggegaan en dat hij nooit meer zou zien. Het was hem niet teveel, te sterven in den nacht noch om te sterven voor hij de vervulling had beleefd van wat hij zijn leven lang had gewild. ‘Ik heb mijn deel gedaan,’ zei hij nog eens als besefte hij iets van Uilenspiegel's gedachten. ‘Het bedrijf is goed. Het is in God's hand.’ Hij zweeg lang en keek uit over het water. Zijn oogen zagen de heele haven af: de vage vormen van rompen en kranen, de groene en roode lichtjes, de strakke Maasbruggen, waarover nu steeds meer lichten langs elkander heen schoven. En steeds dichter legde de nacht zich om zijn magere schouders, steeds meer wischte de donkerte zijn gezicht weg tot het met de wijd uitstaande witte haren er omheen en het wijde witte nachthemd er onder niet meer was dan een schim in de duisternis. Toen haalde hij diep adem: ‘Breng mij naar bed, Uilenspiegel,’ zei hij.

Voorzichtig liepen zij terug naar het bed en de oude man legde zich er weer in. Hij ademde zwaar. Uilenspiegel boog het hoofd ten groet. Pijpen sloot de oogen.

Hadden ze beneden het bed hooren kraken? Ze vlogen de trap op en de kamer binnen. Maar daar lag alleen Pijpen, wit en plat en stil als daarstraks. Een spookachtig licht viel van buiten in de kamer. Uilenspiegel was er niet. Hij stond op het platte dakdeel van het Witte Huis. Zijn armen waren over zijn borst gevouwen en hij keek neer op de stad. Nu knipten de lantarens aan - daarboven was alles schaduw. Uilenspiegel was weg. Was Pijpen dan dood? De lichtreclame op het Witte Huis gloeide aan. Chief Whip sigaretten of was het Turmac? Het platte dakdeel was leeg. Pijpen was dood.

J.A. v.d. MADE