Groot Nederland. Jaargang 41

[p. 50]

De dood van den eremiet Pancrovius

De eremiet Pancrovius woonde in het zuiden van Frankrijk. Hij huisde in een hut, waarin hij twee vertrekken had gemaakt. Een ervan voor zichzelf, het andere om er den nacht in door te brengen, wanneer hij aan een arme vrouw of een bedelaar zijn eigen leger had afgestaan.

De eremiet Pancrovius was eenigszins een zonderling, al onderscheidde dit hem niet bijzonder van andere eremieten. Maar bovenmate zonderling was hij hierom, dat hij zich een naam gemaakt had onder de bewoners van de streek, door den ijver en de beminnelijkheid waarmede hij zijn goede werken deed. De andere eremieten waren eerwaardig, devoot, godvruchtig, maar toch allermeest bekommerd om zichzelf, al waren zij allen tezamen heilig in ieders oogen.

Pancrovius echter muntte uit door zelf verzaking en wel verre ervan dat hij daardoor schade leed aan zijn dagelijksch leven, vergrootte zij juist zijn aanzien bij de bevolking en de gaven, die men hem voor zijn onderhoud deed toekomen. Niet minder was hij daarbij vroom, moedig en in oprechtheid wijs. Het eenige gebrek dat hem als mensch belastte, lag buiten de waarneming van andere personen en werd daardoor niet als een nadeel aangemerkt.

Het was namelijk op één punt, dat Pancrovius van meening verschilde met de eerbiedwaardige vaders der kerk. Hij geloofde in vollen vrede dat ziel en lichaam onafscheidelijk waren van elkaar en elkaar ook na den dood niet zouden loslaten, al had de ziel het lichaam dan ook ontruimd, tot aan het oogenblik der zalige opstanding toe.

Over dit punt kon hij gansche uren met zijn ouden vriend, den pastoor uit het naaste dorp, van woorden en gedachten wisselen en steeds weer werd de priester daarbij geboeid door de levendige ingenomenheid, waarmede Pancrovius zijn stelling verdedigde.

Buiten deze feitelijk slechts abstract-theologische dwaling, was er echter in zijn binnenste een ander kwaad, dat voor de menschen evengoed verborgen bleef, doch dat hijzelf als een groote zonde bestreed, zonder het te kunnen overwinnen. Hij kon de allerzuiverste maagd en moeder Gods Maria, onze lieve Vrouwe eerbiediger aanroepen en devoter vereeren, dan hij 't zelfs haar heilig kind Jezus vermocht te doen - tot Wien toch ook een verterend vuur van liefde uit zijne ziel opsloeg.

Zijn eerste dwaling hield hij gaarne en zelfs schertsend staande tegen zijn vriend en pastoor. Doch over wat hij gevoelde als een minachting voor den Goddelijken Zoon, vocht hij urenlang, dag

[p. 51]

en nacht met gebed en boete en fluisterde het als een diepe doodzonde in elke biecht opnieuw aan den grijzen priester toe. In het hart van den beminnelijken en aan de wereld verstorven eremiet was deze liefde boven de allerhoogste liefde, al was zij hemelsch van oorsprong, de eenige zwakke plek, waarin de Kwade hem scheen te kunnen treffen.

Destijds gebeurde het op een zoelen avond in de Mei, dat een jonge, verleide vrouw de hut van Pancrovius naderde en in haar moedeloozen staat aanklopte om onderdak in den naam van Maria, onze lieve Vrouwe en pleitbezorgster. En zoo gewoon was de eremiet aan de vraag om nachtverblijf langs den grooten weg, dat hij nauwelijks opmerkte wie de maagd was, noch haar vroeg hoe zij zoo zeer verstooten kwam. Hij schudde zijn leger op voor haar teederheid en ging zelf ter ruste in het ledig bij-vertrek.

Toen hij evenwel den anderen morgen bij klaren dag zag wie hij geherbergd had, sperde hij zijn oogen wijd-open en bijna was hij geknield in ontstelden eerbied. Het bedroefde jonge meisje, dat zich gereed maakte om verder te trekken, kon Maria Zelve zijn, zoo schoon en hemelsch was haar gelaat!

Met deernis zag Pancrovius daarbij hoe gevorderd haar lichamelijke staat reeds was en vernemende dat zij geene beschermers op de wereld bezat, vermaande hij haar te blijven onder zijne verzorging tot het kindeke geboren zou zijn. Hij zamelde in de volgende dagen met dubbele naarstigheid van beden en goede werken het noodige in, dat aan de jonge vrouw dienstig kon zijn tot haar nooddruft en haar groote uur.

Maar na verloop van eenige weken kwam daar weder een jonge verleide vrouw in den laten avond langs de hut van Pancrovius en klopte in haren moedeloozen staat aan om voedsel en onderdak, in den naam van Maria onze goede moeder, de moeder Gods.

Zoo weinig beangst was Pancrovius dat boosaardige lieden hem een valstrik wilden bereiden of misbruik zouden maken van zijn goedheid en zoo gewoon was hem de vraag om onderdak in die duistere tijden, dat hij weder niet toezag wie de vrouw was en evenmin aan haar vroeg hoe zij zoo verstooten kwam. Hij maakte in het andere vertrek voor haar een legerstede gereed, van wat hij missen kon aan kleederen en vulde dit aan met armen vol zacht hooi en mos dat hij gaarde langs den weg, voor de rust van haar teederheid. Zelf legde hij zich neder buiten onder het struikgewas in het veld.

Toen hij echter den volgenden morgen zag, wie hij had geherbergd, sperde hij bij klaren dag zijn oogen weder wijd open en

[p. 52]

zou hij bijna in eerbiedige ontroering zijn nedergeknield. Want de maagd, die zich reeds gereed maakte tot verdergaan, kon weder wel onze Lieve Vrouwe zelf zijn, zoo schoon en hemelsch als haar gelaat was!

Bewogener nog dan ten vorigen male zag Pancrovius hoe gevorderd haar staat was en van haar vernemende dat ook zij geene aardsche beschermers had, drong hij bij haar aan te blijven tot het kindeke geboren zoude zijn, opdat haar onderweg niets overkwame. Zulks strekte tot groote vreugde aan de andere jonge vrouw, nu zij bedacht dat zij elkander konden bijstaan, wanneer haar oogenblik gekomen zou zijn. En in die dagen zamelde Pancrovius met nog grootere naarstigheid van gebeden en goede werken alles in, wat dienstig kon wezen om voor de jonge vrouwen tot haren nooddruft te strekken en haren nood te lenigen en hij vergat daarbij schier zijn eigen behoeften.

Maar na eenige weken kwam een verdwaalde, gestrenge pater in den laten avond nabij de hut van Pancrovius en klopte daar in zijn moedeloozen staat aan om een maaltijd en nachtverblijf, in den naam van Jezus, den Zoon Gods Almachtig, onzen Zaligmaker en zijn Patroon. Verschrikt gaf Pancrovius hem te kennen, dat er brood noch onderdak meer in zijn hut overig was op dezen avond en hij legde hem nederig uit, hoe het alzoo bij hem gesteld kwam.

De gestrenge pater, wien de buik van ledigheid borrelde, deed hem een zwaar verwijt en haastte zich toornig voort op den weg, dien de eremiet hem wees naar het dorp, met de woorden: niet in een verblijf der schande te willen verkeeren ook maar voor een uur, en van zich te zullen laten hooren.

Den anderen morgen klopte de pater bij den dageraad huis en hoeve in den omtrek op, met de tijding dat de eremiet Pancrovius sedert maanden met boelen leefde die kinderen verwachtten en hij gaf de vermaning daarbij, dat hem alle gemeenschap en handreiking zou onthouden worden tot hij boete gedaan en de vrouwen verjaagd zou hebben. In den naam van zijn Patroon, onzen Zaligmaker Jezus Christus.

Zoodra de oude pastoor vernam welk leed den eremiet bedreigde, ging hij naar zijn hut om hem aan te raden de vrouwen weg te zenden tot herstel van zijn eer. Pancrovius echter, bemerkende hoe de pastoor terwille van het menschelijk opzicht zijn goed werk aan de verstootenen ongedaan wilde maken, vroeg hem de redenen te noemen, die tot deze daad dwongen, opdat hij voor God en zijn ziel verantwoord zou zijn bij alles wat hij deed. Zoo

[p. 53]

het alleen was om de schade te ontloopen, die zijn goeden naam mogelijk leed, hij was bereid die schande willig te dragen. Ging het echter om eenigen eisch van christelijken plicht, dan zou hij zich daar dadelijk naar schikken en zich verantwoord achten. De pastoor wist geen reden van christelijken plicht te noemen, sterker dan de plicht der liefde die Pancrovius jegens de beide vrouwen betracht had. Hij boog het hoofd, omdat de eremiet steeds een goed vriend voor hem geweest was, toen deze zeide dat hij dan de arme deernen als een geldigen echtgenoot wilde beschermen en terzijde staan, totdat de kinderen geboren zouden zijn.

Al dien tijd, terwijl hun nood toenam en Pancrovius zichzelven nauwelijks meer voeden kon, bleef hen heimelijk goeds geschieden, tegen het vermaan van den strengen pater in, vanwege de bewoners der streek, omdat de eremiet altijd een beminnelijk man geweest was in hunne oogen, voordat hij zich met boelen afgaf.

Maar toen de pater weder in de buurt kwam en bemerkte, hoe hij Pancrovius door den honger niet had kunnen dwingen tot een zuiver leven, gaf hij den pastoor te kennen, dat deze hem aan moest zeggen zijn boozen wandel te staken, daar anders na drie dagen zijn hut door het gerecht afgebroken en hij met de vrouwen verdreven zou worden uit het land.

Bezwaard van gemoed omdat hij den eremiet kende als een goed en wijs man, kwam de pastoor bij de hut, waar de beide jonge vrouwen hare werkzaamheden verrichten en hem bij zijn komst eerbiedig groetten. Hij wandelde met Pancrovius buiten hun gehoor en raadde hem nu nadrukkelijk aan om te doen wat de pater hem gezegd had en terwille van hun aller welzijn toe te geven. Hij zou althans één der vrouwen heen kunnen zenden en de andere wettig huwen. In een andere streek zou hij dan een regelmatig leven met haar gaan leiden, teneinde zich voor alle moeite te vrijwaren, die hen anders gewis gezamenlijk zou treffen, omdat de schande een smaad is voor alle goede menschen.

Pancrovius gaf hem niet het antwoord waarop hij gehoopt had, maar wendde zich in gebed tot de zuivere maagd Maria, die geen zonde gekend heeft, zijn voorspraak in de hemelen bij haren almachtigen Zoon. En om de wille van de beide jonge maagden aan wie onrecht was geschied totdat Pancrovius haar deernis had bewezen, gaf zij hem Gods raad te kennen in het hart. Langen tijd bleef hij eerbiedig sprakeloos.

Den volgenden morgen ging hij naar de twee vrouwen en deelde haar mede, dat zij steeds meer te duchten zouden hebben van den strengen pater, die hen met het landsgerecht wilde vervolgen en

[p. 54]

hoe hij vreesde dat de moeilijkheden voor haar toe zouden nemen wanneer hare kinderen geboren zouden zijn. Daarom verzocht hij haar op dezen dag niet uit de hut te gaan, eer de avond gevallen was en in dien tijd te trachten een raadslag te vinden, waardoor zij in haren nooddruft zouden kunnen voorzien, indien hij niet meer in staat was, in de komende dagen voor haar te zorgen.

Dien geheelen dag waakte Pancrovius bij de hut, opdat er niemand komen kon, die zich in de overleggingen der vrouwen mengen zou en hij ging des avonds tot haar om haar antwoord. Zij zeiden niets anders te hebben bedacht, dan uit vrijen wil de hut te verlaten en elders hulp te zoeken. Doch toen zij den dag daarna in de vroegte heen wilden gaan, verzocht hij haar nogmaals de hut niet te verlaten vóór den avond en thans te bedenken wat zij doen zouden, indien hij aan één harer vroeg bij hem te blijven, terwijl dan de andere vertrekken zou. In den avond deelde de jongste der twee hem mede, dat zij willig en bereid was om weg te gaan en zij schreide daarbij van droefheid en van angst.

Toen besliste Pancrovius, dat zìj het was, die zou blijven in de hut en hij beval de oudste, hoe hulpeloos en verstooten zij ook was, om den volgenden morgen vroeg te vertrekken naar een ander verblijf en de hulp van Maria over zich in te roepen en over haar kind. Zij ging bij het aanbreken van den dag naar het Oosten en hij geleidde haar een eind, tot het pad tusschen de heuvelen verliep en zij niet meer omzag. Daarna keerde hij terug tot degene, die zichzelf om zijnentwille had willen opofferen en bood haar aan om zijn wettige vrouw te worden, volgens den eisch der kerk en de instellingen van het land waar zij woonden. Doch zij keurde zich niet waardig dit aan te nemen, omdat zij het kind van een vreemde droeg. Zij zeide hem echter, hem niet te willen bezwaren met den drukkenden staat van verantwoording voor haar en het kind, in het leven van afzondering en ontbering, dat hij nu eenmaal gewend was. Daaruit begreep hij, dat zij geen huwelijk wilde en daar het hem niet raadzaam voorkwam aldaar te blijven, zoo zamelde hij al wat hij bezat in een kleinen zak en met dien buidel over den schouder ging hij haar voor naar het Westen. Na een korte dagreize vroeg hij op een oude hoeve onderkomen voor de vermoeide maagd en terwijl zij sliep, keerde hij terug naar de hut en bracht den nacht door op het oude leger dat zijn rustplaats jarenlang was geweest. Hij ontwaakte met den dageraad en bemerkend, hoe zijn gedachten nog verwijlden bij de vrouw, spoedde hij zich weder naar haar schuilplaats, nadat hij de hut in brand gestoken had, opdat de strenge pater zien zou, dat hij daar niet meer terugkwam. Inderhaast nam hij den kortsten weg door de moerassen en kwam daarin om, na langentijd om hulp te

[p. 55]

hebben geroepen.

Op den dag waarop aan de beide maagden een kloeken zoon geboren werd, noemden zij dien Pancrovius en zoo werd zijn naam door twee windstreken verbreid, om de liefde die hij aan verstootenen bewezen had, terwille van onze Lieve Vrouwe Maria, de moeder Gods.

A.J.D. VAN OOSTEN