Groot Nederland. Jaargang 18

Literatuur.

Mensen, door Marcellus Emants Amsterdam - Van Holkema & Warendorf, z.j.

Met zijn grauwblauwen omslag, te groote bladzijden, vol onfraaie letters gelijkt dit jonge werk van Emants wonderveel op een grootboek der menschelijke misère, behalve dan dat een grootboek meestal een jaartal draagt. Daartegen bevat het weer geen inhoudsopgaaf, net als dit boek, dat juist door zijn uiterlijk zeer behoorlijk den geest zijns auteurs symboliseert. Denkend aan Emants, verrijst voor mijn geestesoog altijd de gedaante van een ouden snorrebaard der Napoleontische Garde, van een vieux grognard, mengsel van heroïek plichtsgevoel en eeuwige norschheid. Het heroïeke is dan bij Emants de toewijding en volharding waarmee hij altijd weer het leven en zijn medemenschen beschrijft, die hij met evengroote volharding onverandelijk verwenscht en minacht. Emants was en is nog steeds de pessimist, die voor zijn levensonlust eens-voor-goed de schopenhauersche formule heeft aanvaard... en er niet van

[p. 742]

zwijgen kan. De Johannes de Dooper der Tachtiger Beweging, gelijk, meen ik, Kloos hem eens genoemd heeft, was eigenlijk de individualist avant la lettre in die tachtiger letteren, de mensch, die tot besef van eigen voelen en denken komende, enkel de beperktheid en alleenigheid van 't eigen individueele vond en daarmee de doelloosheid en zinloosheid van al het bestaande. Een gansche groep der Tachtigers is hem later op dien weg van levensontkenning gevolgd, maar het realisme hebben zij er aan gegeven voor een meer lyrische gevoelsuitboezeming, terwijl Emants juist uit het lyrische tot het epische kwam, echte Hollandsche realistiek, nauwkeurig, grimmig oprecht en meest onbehagelijk. Aldus heeft hij aan onze letteren voortreffelijke werken geschonken, waar zijn levensonlust zuivere en volkomen uitdrukking vond in de verbeelde gestalten, omdat de kunstenaar in hem het anders niet duldde.

Maar allengs is toch dat kunstelement in hem, datgene wat hem dreef met liefde het leven af te beelden, eenigszins verstard en krijgt men wat al te veel de schopenhauersche wijsheid in novellevorm opgediend.

Ook deze bundel is aan dit euvel lijdende. ‘Laatste woorden’ en ‘Onze Hel’ geven zelfs een vrij compleet handboek der beschouwingswijzen en theorieën van den beroemden Duitschen wijsgeer. Maar toch is ‘de klauw van den leeuw’, Emants kunstenaarsgreep, nog zoo krachtig, dat geen dezer verhalen in zijn geheel ongenietbaar is. In het eerste van den man met de ‘breeje opvattingen’ teekent hij zelfs ten voeten uit de comisch-tragischen figuur van den innig vulgairen individualist naar zeer Hollandschen trant, den plebejer, die niettemin zijn eigen leven leeft en... er aan te gronde gaat.

En verder hebben al die overige verhalen hun kleine bekoringen van scherpe psychologie of diep suggestieve sfeerschildering, die de eenigszins hinderlijke philsofische redeneersels ten slotte dragelijk maken.

Maar de eindindruk is toch een soort van verteedering voor den grimmigen en grommigen Veteraan onzer letteren, die zoo onvervaard en ongeschokt blijft op de post zijner zwaarmoedige levensbeschouwing en maar doorgaat ons met lust 's levens onlust waar te maken, totaal onvatbaar voor het zonderling tegenstrijdige van zulk bedrijf. Moge hij het intusschen nog lang volhouden...

F.C.

De Branding, door Jo de Wit, A.W. Sijthoffs Uitgeversmaatschappij, Leiden, 1919.

Er is een sterk, levensvol meisje uit een allertriestigst, levenloos gezin, een meisje met een klein schilderstalent, dat haar leermeester, een bekenden kunstenaar, gaat lief krijgen. Een niet ongewoon geval, zeer zeker, maar dat wij het hier zoo frisch en bloedwarm, zoo innig en aantrekkelijk voor ons krijgen, is de verdienste der schrijfster. Die schilder, in zijn ruige kracht, zijn volmaakt onsentimenteele levendigheid, zijn durende kunstbezetenheid is eén staal van mej. De Wits rustig plastisch vermogen. En het aardige ventje Woutertje is er een ander. Die twee leven het meest in het verhaal, dat eigenlijk meer een uitgebreide novelle, dan wel een roman mag heeten. Het meisje Hellen Gravema (de schrijfster is niet altijd gelukkig met haar namen) leeft vooral door oogenblikken en stemmingen, minder door totaalvisie. Doch

[p. 743]

met wat goeden wil kunnen wij het figuurtje toch wel zien, zoo waarachtig in haar heftigen belevingshonger, in dat eerste stormen van het pas gewekte zinneleven, dat de schrijfster vrijmoedig en toch ingehouden uitbeeldt. En dat bij den ouderen man, voor wien zij een episode of zelfs enkel een ‘avontuur’ beteekent, geen bevrediging vindt. Wat zij begeert is een compleete liefde, zinnelust en teederheid ineenen, en eigenlijk een durenden droomtoestand. Omdat hij daar, kortweg ‘geen tijd’ voor heeft en zij haar diepe ontgoocheling niet te verbergen weet, is de idylle nog eerder gedaan, dan het geval was geweest, indien zij hem in zijn aard begrepen en in waarlijk gevende liefde had aanvaard. Want haar natuurlijk, jong egoïsme, dat den liefdedroom in zijn volheid begeert, is per slot niet minder dan het zijne, dat enkel wat afleidend genot na arbeidsinspanning vraagt en dan ook wel extra weinig te geven heeft. Het meisje wordt doodongelukkig in deze branding van den allereersten hartstocht, vóór zij de open wateren eener herwonnen vitaliteit en daarmee de verzoening met het leven bereikt heeft. Wat haar het meest hielp in dien bitteren crisistijd was dat onstuimige kleine leven, naast het hare, van Woutertje, dat kind van een gestorven vriendin. Dan ook de zachte genegenheid van een ouderen schilder-vriend en de begrijpende vriendschap eens literairen ooms, die wat al te plechtig, Sinterklaas-achtig is uitgevallen. Ten slotte komt zij de ziekte te boven, ‘een rustiger en wijzer vrouw’, die het paradijs, maar ook het vagevuur en de hel der liefde met smartverblinde oogen heeft aanschouwd.

Het is het eenvoudig, oprecht verhaal nog niet zoozeer, als de zuivere, sterk indringende verbeelding der opvolgende momenten, de inleving der oogenblikken, die dit boek en deze schrijfster hun karakteristiek geven. Plastisch schijnt zij vóór alles en daarom voorzeker zal het haar moeilijk vallen een ‘ingewikkelden’ roman te componeeren, haar, die zoo sterk zintuigelijk de dagen en dingen ondergaat. En mede door die innige beleving, dat krachtig visionnair vermogen is het, dat zij zoo volkomen argeloos en onomwonden van liefde en passie schrijven kan, zoo open en suggestief en tevens zoo ganschelijk in rust.

Er wordt in dit aantrekkelijk boek geen nieuwe gedachte over 't leven gevonden, geen enkele nieuwe wijsheid, maar er wordt iets sterk beleefd en dat kenmerkt het boek tegelijk als iets zeer Hollandsch en misschien.... reeds ouderwetsch. Namelijk in zijn uitgewerkt stemmings-realisme. In zijn rustige belijdenis van vrouwelijk liefdeleven lijkt het daartegen weer volmaakt van dezen tijd, die in dit opzicht ten minste de schijnheiligheid niet langer schijnt te behoeven.

F.C.

Vlamingen van Beteekenis. Pol de Mont Cyriel Verschaeve, Hugo Verriest. Lode Baekelmans - Vacantie-Krabbels. De Sikkel, Antwerpen. E. Querido, Amsterdam.

De Vlamen zijn thans blijkbaar allerwege doende tegenover de heerschendé en overheerschende Fransche invloeden hun cultuur en kunst, het goed recht

[p. 744]

van hun strijd, den eigen aard van hun stam, de voortreffelijkheid van hun leiders in het licht te stellen. Er is een opgewekt, men zou bijna zeggen koortsachtig, leven in de Vlaamsche uitgeverij, waaraan ook wel niet vreemd zal zijn het feit, dat het Vlaamsche boek zoolang onderdrukt bleef. De Antwerpsche uitgeversfirma ‘De Sikkel’ en de uitgever E. Querido, te Amsterdam ondernemen thans de publicatie van allerhand kleine geschriften, waarvan er twee hierboven aangekondigd staan. Van die Beteekenende Vlamen verschenen reeds drie deeltjes, over Hugo Verriest, Pol de Mont en Cyriel Verschaeve, deeltjes van ruim 20 pagina's, met een portret en een lijst hunner werken. Lodewijk Dosfel schreef over den laatste, Fritz Francken (een jonge novellist, naar ik meen) over den tweede en hun opstellen schijnen niet meer te bedoelen dan de zeer uiterlijke lijnen dier leven te trekken, met vermelding van allerlei bijzonderheden, die voor den lateren biograaf van nut kunnen zijn. Men krijgt eenigszins den indruk of deze geschriftjes eerder tot propaganda dan tot leering bestemd zijn, eerder een soort uithangbord voor de Vlaamsche zaak, dan tot verdieping van den Vlaamschen geest. En men kan er alleen van zeggen, dat schrijvers en uitgevers wel weten zullen wat zij doen.

Over Lode Baekelmans' vacantie-dagboekje valt dan eerst op te merken, dat het er aardig ouderwetsch uitziet, met zijn bijna rechthoekig formaat en gezellige letters en vignet in zwart op licht bruin omslag. Van de schriftuur zelve is niet veel te beweren. Het dagteekent uit 1917 en de oorlog wordt er in actieven staat nauwlijks in aangetroffen. Wel zijn er sporen van in de puinhoopen van dorpshuisjes en half ingevallen loopgraven daar in die schrale, drooge streek van de Antwerpsche Kempen, waarheen 's schrijvers liefde gaat vanwege haar fijne lijnen en sobere, zwaarmoedige kleuren. Baekelmans vertelt er van de boeren en de boerekinderen, van het dorpsleven, van de smokkelaars, de natuuraspecten en den algemeenen gang der dingen in dit stille, wijde, afgelegen land, waar zelfs geen Duitsch soldaat scheen overgebleven sedert de eerste bezetting. Ten slotte reist de vacantie-toerist naar Leuven en zelfe naar Brussel, vertellend van zijn wedervaren op zacht- en soms fijn-zinnige wijze. Maar voor ons, noorderlingen, is dit alles toch weinig belangwekkend.

Het lijkt ‘literatuur’ zonder meer.

F.C.