Groot Nederland. Jaargang 18

[p. 238]

Literatuur.

Liefde's Veelvoudigheid door J. Eilkema de Roo H.J. Becht - Amsterdam 1919.

Maar ‘Eene is toch maar de Ware’ bedoelt de schrijver, als ik hem wel begrepen heb. En tot die eene ware liefde, die er n.l. een is van ziel en zinnen beide, wordt de held, Max van Voorne, opgevoerd na een éducation sentimentale, die hem eerst het louter zinnelijke tot verzadigens toe kennen doet, om hem vervolgens ook het louter geestelijke als ongenoegzaam te doen verwerpen. Dan is de baan vrij - als ik zoo Zeggen mag - voor een passie, die in haar zinlijkheid zelve offerzucht blijkt. En dat is natuurlijk de ware liefde en wij koesteren de beste verwachtingen voor een vereeniging, die hierop gegrond is.

Rondom dit centrale proces van liefdesopvoeding, heeft de schrijver dan nog met losse hand andere gevallen gegroepeerd, die alle in vele schakeeringen de niet-ware liefde te aanschouwen geven, de liefde, waaraan een essentieele factor ontbreekt of de liefde, die heelemaal geen liefde is. Dan is er een teveel, dan een te weinig aan zinnen in die min of meer echtverbintenissen, soms ook een gemis aan geestelijke overgave en offerzucht, enz. enz.

Het boek gaat hier en daar werkelijk nogal ver in de schildering van den lust der zinnen of zinnelust en de lezer verbaast zich op het eerste gezicht, dat een Hollandsche roman zoo boud durft spreken, zoo hachelijk suggestief schilderen. Vooral de scènes van Dr. Van Hoven en zijn typiste zijn tastbaar echt en, men zou zeggen, met eenige voorliefde gedaan, gelijk ook de gestalte zelve van dat tikstertje ons zeer levend voorkomt. Ja, zij is eigenlijk de eenige figuur in het boek, die ons levend voorkomt en ziedaar een voornaam bezwaar tegen den roman: dat de personen er van niet waar zijn gemaakt. Hun dialoog is vaak òf gemaniereerd, omdat zij tezeer de ideeën van den schrijver te verkondigen hebben of wijdloopig onbelangrijk, als gemengde berichten in couranten. En de schilderende gedeelten van dit proza hebben te dikwijls iets pretentieus oftewel hyper-poetisch, dat toch niet tot het doel leidt. In 't algemeen behoeft men dit boek terwille van het proza niet te lezen. En wat zijn zin betreft...? Het is ten slotte zinlijkheid met een moreelen achtergrond. Vele zwakzinlijke menschen hier te lande zijn tegelijk ook ethisch aangelegd en daarmee is dan al het conflict gegeven. Al naar de omstandigheden wint het zinlijke of het ethische, waarbij de acteurs in 't spel stêevast hun zwakke zinnen voor vlammende passie en hun ethische gevoeligheid voor bijna heilige deugd aanzien. Intusschen, hoe middelmatig en slap ook, zullen deze flauwe bewegingen ons belang inboezemen, als het maar echt menschelijke zielsbewe-

[p. 239]

gingen zijn, als zij ons maar werkelijk waar gemaakt worden. Doch indien de schrijver - als hier, - dit verzuimt, laten ook de meest moreele beweringen weldra koud en krijgt zijn werk voor ons geen verdere beteekenis dan die van een inderdaad te langdradige verhandeling. En de vaderlandsche litteraire kunst zal er niet dikker van worden.

F.C.

Top Naeff, Vriendin. - Em. Querido. Amsterdam 1920.

De uitgever Querido geeft nu ook een reeks kleine boekjes uit, die niet duur, het publiek tot lezen verlokken. Men kan zich voorstellen, dat de Wereldbibliotheek deze soort publicaties heeft bevorderd, zeer ten bate van schrijvers en publiek. De Queridosche uitgave is bruin en langwerpig, eenigszins als een kasboekje. De druk is wel heel duidelijk, maar een beetje groot voor het formaat en het zwart ornament op het zak-achtig bruin doet weinig vroolijk en eenigszins rouwend aan.

Dit over het uiterlijk. Het innerlijk bezorgde Top Naeff met twee novelletjes: Vriendin en Romance, die beide den weemoed om het stille vergaan van menschen en dingen (toute lasse, casse et passe) als diepen grondtoon doen klinken. Een beetje sentimenteel toch wel, een beetje Duitsch-weekelijk en daarbij, gelijk in zoo'n klein verhaal haast onvermijdelijk is, weinig diepgaand. Het blijft wat te zeer bij het geval, de anecdote, de huilerige herinnering, en wat dit in en voor het werkelijke, het alledaagsche leven waard is, hoe dit innerlijk is en wordt in zulk een vrouweziel op den langen duur van een eentonig bestaan, dat blijkt hier allerminst.

Maar het is, als gewoonlijk van Top Naeff, goed geschreven en zal menige teedere ziel doen schreien, omdat het tenslotte heenwijst naar den donkeren onderstroom van elks bestaan, van het leven zelf, dat ijdel en onwezenlijk is.

F.C.

Jaak Lemmers, Uit Beloken Tijd: Acht verhalen 1913-1916 V. Resseler, Prinsstraat, Antwerpen 1919.

Ook deze Vlaamsche schrijver kent den weemoed om het vergaande, maar hij is niet sentimenteel. Zoo weinig, dat hij kans zag in de oorlogsjaren fleurige en grollige boereverhalen te schrijven en..... over den oorlog bijna te zwijgen.

En als hij het geeft, het onherroepelijk voorbijgaan en verloren zijn van 's levens waarden voor elk onzer bij het ouderworden, dan is dat in het werkelijk leven zelf afgedrukt en zelfs bijna er door bedolven: gelijk in dat fijne

[p. 240]

verhaal dat Quatre Mains heet. Dat bedolven zijn in realistische détails teekent dan tevens des schrijvers aard. Lemmers is om te beginnen en vooral een Vlaamsche realist op de wijze van Streuvels, en zoovele anderen. Hij is op 's levens kleurige zinnelijkheden uit en geeft die, een tikje gemaniereerd soms, maar overigens zoo goed als de besten van het vak het leveren, rauw boere-realisme, zonder bepaalde gedachte en a-moreel. Zoo doet b.v. het eerste verhaal ons aan. Maar dan komt er ook iets diepers van gedachte in het verhaal, al komt het er voorloopig in Vox Matris niet geheel uit. Doch in Landelijk Verhaal, Kermis zwijntje en Quatre Mains verkrijgt het zijn wasdom als het comische en tragische en verheft deze vertellingen aldus boven het bloot zinnelijke.

Men kan nog niet zeggen, dat Lemmers zich bijzonder en individueel onderscheid van de groote groep van Jong-Vlamingen die sedert het eind van den oorlog weer zoo luid hun sterk zinneleven uitvieren in den rijkdom van hun krachtige primitieve taal, maar hij doet mee met de besten en hij is, speciaal voor ons, in dit opzicht reeds vermoeide Hollanders, een allerpleizierigste nieuwe verschijning.

F.C.