Groot Nederland. Jaargang 18

[p. 126]

Literatuur.

Maurits Sabbe. 't Pastorken van Schaerdijcke, Spel van Personagien. C. van Dishoeck-Bussum 1919

Spel van Personagien noemt de schrijver zijn verhaal, zooals Coddebiers, de poppekastman, zijn bedrijf ook een ‘spel van personagiën’ noemt, zijnde deze personages vaste menschtypen, die in oneindige verscheidenheid altijd een zelfde drama opvoeren. Wij hebben hier in dit 18e eeuwsch gebeuren dus vooral geen realisme te zien en dat is in zoover maar gelukkig. Nu kunnen wij ons vermeien in de weelderig Vlaamsche beschrijvingen en karakteristieken van land en menschen, van de enkele dingen als van de bijzondere personen. Het gansche boek druipt, als 't ware, van dat sap des volbloeienden Vlaamschen levens en geen houtsnede, niet minder dan vette olieverfschildering zou in staat zijn dit leven naar ouden snit in beeld te brengen. Daar is de heilige arme-van-geest, die pastoor is, mitsgaders zijn brave, maar kijverige huisplaag. Daar is de booze rijkaard, die het lichtzinnige duiveken belaagt, de nederige van staat, wiens ziel van den hoogsten adel is, de eigenwijze en pedante meester, de trotsch ongevoelige adellijke jonkvrouw enz.

Alle deze meerbekende personagiën spelen een zedelijk spelletje, een moraliteit van zonde en val, verlossing en berouw, van belaagde deugd, gekrenkte rechtvaardigheid, duldende menschenliefde, en... als het niet om dien vetten, zoeten Vlaamsche tongval was, zouden wij het allicht vrij vervelend vinden. Tenzij ons in al deze zachte rechtzinnigheid, toch dat slangetje van weelde en wellust mocht bekoren, dat onmiskenbaar zinnelijk welbehagen, dat het gansche geval tenslotte wel smakelijk om te lezen maakt. En ziedaar, wat ons uit dit boekje eenigszins vreemd hybridisch aankijkt: dit allerbraafst Christelijk geval en de heidensch zinnelijke vorm, het lustig, leutig, lekker realisme, dat aan Streuvels en Teirlinck en Timmermans herinnert, bij dat geschiedenisje, zoo stijf als een oude houtsnede Ik weet wel, dat zulk een menging daarginds in de traditie ligt en de innige bekoring der Vlaamsche verhalen vaak ontstaat uit die naieve vereeniging van aardsche blij-levendheid met het diepste godvertrouwen, maar... hier vind ik die naiveteit en vanzelfsprekende vermenging geenszins. Niet ieder is naief die wil, en Maurits Sabbe heeft al te veel van den Boom der realistische kennis gegeten, geniet de dingen te zeer afzonderlijk en om zelfswil, dat hij natuur en wereld nog zou zien, als een orkest Gods, dat nooit valsch speelt zonder hoogere bedoelingen. En zoo schaadt nu het een aan het ander. Aan de vroomheid gelooft men niet zoo erg, als men de vreugd der werkelijkheid zoo stevig aardsch gevoelt. Terwijl de heidensche bekoring van dat aardsche telkens gehinderd wordt door die bedoeling van verhevenheid, die ons beletten wil pleizier te hebben in Jonkheer Adhemar en zijn zuster Aglaë, enkel omdat dezelven een weinigje hoogmoedig en zondig zijn. En toch, als ik een gebruiksaanwijzing zou mogen geven, ware het deze, om dit verhaal vooral in zijn Vlaamsche sappigheid te genieten, als b.v. een schildering van Jordaens en de rest er maar aan te geven. Wellicht schrijft Maurits Sabbe dan later eens een echt naiëf-heilig boek.

F.C.

[p. 127]

Marie Koenen, De Andere, Wereldbibliotheek-Amsterdam, 1919.

In de beperking zijner soort lijkt mij dit een goede roman. De soort is de roomsch-katholieke, de beperking beduidt de collectieve moraal, die hier de alleen geldige is. Voor de roomsche opvatting is elke individualistische apartheid, elk losmaken van banden terstond het bandelooze. Geluk, deugd, waardigheid zijn slechts denkbaar in het gemeenschappelijk gedachte- en gevoelsleven, speciaal het roomsch-katholieke. Aldus zal vrijwel elk katholiek drama, in tooneel- of roman-vorm, den strijd bevatten van dat algemeene met dat bijzondere, en heeft het laatste nooit de minste kans op overwinning. Want de zege van het booze Principe is niet toelaatbaar in een wereld, waar het roomsch-katholicisme het Goede vertegenwoordigt, en ondergang of volledige overgave is het eenige, dat op den duur het menschelijke met separatistische neigingen overblijft. Zoo ook in dit verhaal, - zorgvuldig en vaak natuurgevoelig geschreven, met een teeren voorkeur voor het Limburgsche land - waar het persoonlijk afwijkende terstond als het decadente optreedt, de zwak-genotzuchtige, zelfzuchtige zoon uit het eeuwenlang sobere, degelijke, zelfheerschende boerengeslacht. Hoe nu die balsturige genotzucht en die zelfzucht zich gedragen, misdragen, met terugvallen in de collectieve deugd van het voorgeslacht; hoe de zwakheid zich klampt aan het sterke vrouwelijke en door een beslist wonderdadige werking voor dat eer-en geldswaardig collectieve behouden blijft... dat kan men hier, gewis niet zonder belangstelling, lezen, omdat er waarlijk een adem van emotie door het verhaal gaat, een ontroering, zoo persoonlijk, als het gemeenschappelijke maar vermag te uiten. Bovendien bleek de schrijfster in staat tenminste enkele harer personagiën met leven te bezielen en die pompeus-kwaadaardige boerin Anna, het benauwde boeremannetje Maternus, de uitdagend wereldsche Virginie en tendeele moeder Konings ons klaar voor de verbeelding te stellen. Giel zelf wordt niet zoo duidelijk en op F na krijgen wij hoogstens nu en dan een vluchtig kijkje. Hier stond der schrijfster dan ook, behalve misschien een gemis aan beeldend vermogen, het dogma harer levensbeschouwing midden in den weg harer objectiviteit. De voor ons gevoel niet onaannemelijke Fina van het begin moet, terwille van het eind-goed-al-goed, tamelijk abrupt in een soort heilige veranderd worden, die met bovenaardsche hulp de zielen ter hunner bestemming leidt. Dat doet juist de genade, zal de schrijfster zeggen, en daar is het dan ook, waar wij haar niet volgen kunnen, nu het psychologische zich onmiddelijk onder de goddelijke bescherming stelt. Alleen wie dit mede gelooven kan, heeft er iets aan en zal den uitgang van het verhaal in peingende bevrediging genieten. Voor ons, heidenen, schijnt hier enkel het dogma aan 't woord, het dogma, dat het leven vervalscht ter eere van geloof en zielerust en tevens verhindert, dat deze soort kunst ooit inde Wirklichkeitsdichtung, die het realisme is, boven het middelmatige uitkomt. Al laat zich dit boek dan ook zeer genoegelijk lezen.

F.C.

[p. 128]

Het Noodlot van Lucas Absdale, door F. de Sinclair, - V. Holkema & Warendorf, Amsterdam, z.j.

Er zijn 40 bladzijden gansch niet onvermakelijke en onaantrekkelijke expositie, en dat belooft dan wat. Maar als daarna het spel begonnen is, is het ook meteen weer uit, terwijl het intrigetje in het weidsch opgezet decor aandoet als een ert, rammelend in een blikken bus. Dat komt, wijl de schrijver per se ‘met zijn tijd mee wil gaan’ en up to date zijn. Wij hebben in de laatste jaren veel gedachtelezen gehad en daarvan moest nu een verhaaltje gemaakt worden, n.l. tot welke misère het leidt, als iemand eens anders gedachten zoo duidelijk hoort of zij uitgesproken werden. En hij het onderscheid niet meer weet tusschen het gezegde en enkel gedachte. Dat voert dan bij zoo iemand in dit plattelandsmillieu tot eenige wel koddige verwikkelingen en verder.... tot niets, omdet die ‘iemand’ zelf hoegenaamd geen mensch geworden is. Het is al te klaarblijkelijk enkel om de grappigheid te doen en dat maakt het gansche verhaal zoo laag van geest. Iets in den trant van Lodewijk Mulder's Buiten-partijtje. Maar zonder de gemeendheid, den ironische ernst, de echtheid van dezen. Zeggen wij dus, dat F. de Sinclair lijkt op Lodewijk Mulder, die aan lager wal zou zijn en zich in een kermiskraam als clown verhuurd zou hebben.

Het is een droevig schouwspel, waar alleen de boeren om lachen kunnen.

F.C.