|
| |
Eerste Bedrijf.
Een rijkeluis-keuken. Langs de geheele rechterzijde een doorloopende aanrechtbank. Daarboven twee vensters met vlechtwerk en een gasarm. In het midden van den achtergrond een viertredig trapje naar een gang voerend. Naast dit trapje twee inspringende kasten met glazen deuren, waarachter keukengerei zichtbaar is. Eerste plan links en derde plan links telkens een deur. Op het tweede plan links een schoorsteen, waarvoor een massief fornuis. Op den voorgrond een keukentafel met een boek. Op den tegelvloer een kleedje. Schemering.
| |
| |
| |
Eerste Tooneel.
Pietje. Evert.
(zit dicht bij de aanrechtbank een boek te lezen. Er wordt gescheld. Zij kijkt korzelig op, leest verder. Er wordt weer gescheld).
Evert! Evert!
(door voorste linkerdeur met een mand appelen).
Ja!
(de vingers in de ooren stoppend).
Toe, maak jij is ope.
Doe 't zelf maar hoor! 'k Heb me hande vol.
(schel).
Jessus, jessus, da's nou driemaal!
(legt nijdig het boek op de tafel, bukt zich over de aanrechtbank, klopt tegen het venster)
Ja! Wie daar?
(nijdiger)
Wie daar! Nou 'k verdraai 't, 'k loop niet al die trappe op!
(neemt even het boek op. De schel gaat weer over. Driftig tikt zij nogeens tegen het raam).
Wie daar! O eindelijk.
(schreeuwend)
Wat is d'r? Mot je hier weze? Wat? Wat!
(neemt een stoel, zet die tegen de aanrechtbank, gaat daarop staan, opent het traliehek en het venster nijdig)
ja!
Compelement van Jansen
(reikt een pakje over).
(op een stoel staand).
'n Pakkie, 'n pakkie? Van wie zeg-ie?
(verveeld).
Van Jansen! Van Jansen! Van welleke Jansen?
Van Jansen. 't Zijne sigare. Ze zijne besteld.
Mag-ie niet anneme. Mag-ie niet anneme.
Nee man, neem maar weer mee. We magge niks anneme. De femilie zit buite.
De jongeheer is ze nog geen uur geleje weze koope, heit er de boodschap bijgezeid, dat-ie ze strakkies komt anhale.
(bij het raam).
Is de jongeheer zelf in de winkel geweest?
Dat zal wel. Gaat mijn niet an.
Ja, dan mot je 't maar anneme.
(het pakje beruikend).
Ja, 't zijne sigare. Dan blijft-ie
| |
| |
vannacht zeker weer hier slape. Da's lollig. 'k Had net later wille thuiskomme.
(het boek weer opnemend).
Kan mijn niks schele. 'k Heb me uitgangsavond en 'k hou 'm.
Nou zou 'k verdik-me na de Rooie Brug gaan. Da's beroerd. Da's belabberd. Anfijn, de zwabber komt toch niet voor twee uur thuis.
(voortpratend tot Pietje, die doorleest)
't Most mijn zoon zijn. Nog niet droog onder z'n neus en geen meid met rust late.
(een appel etend)
Ze zijn best. D'r legge d'r nog 'n hoop op 't gras. 'k Heb 'r daar net een gevrete met twéé klokhuize.
(haar een stuk schil naar 't hoofd werpend)
Krijg 'k asem of niet?
(nijdig).
Schei uit, lamme toddik!
Mot je d'r een, snoes? Anders gaan ze in 't hok.
(de handen in de ooren stoppend).
Nee! Néé!
Nou. 'k Hoef niet te vrage of ze weer verliefd doen in je boek? 'k Zou 't raam wat ope zette om 't te late doortochte. 't Is hier om te bezwijke.
(weer een stuk schil toewerpend)
Hoor je, snoes?
Als je 't zelf maar opraapt, lamme Judas!
(Evert gaat met de mand appelen lachend naar de voorste linkerdeur terug. Zij leest gretig verder. De schel gaat over. Zij staat op en tikt tegen het raam)
Wie daar? Ja!
(schrikt, loopt haastig 't trapje op naar boven. Evert keert terug, gaat de achterste linkerdeur in, verschijnt met een strooien hoed en een wandelstok in de hand en een jas over den arm, trekt zijn huisjasje uit)
Waar ben je ineens na toe gevloge?
(op het trapje).
Suscht! De jongeheer is thuis gekomme. Je zou 'm dadelijk de sigare brenge.
(het huisjasje weer aanschietend).
Lekker! Da's goeie, hoor! As die nou nog boodschappe heit, ken 'k na de Rooie Brug fluite! D'r wordt tege 't raam getikt.
(af met 't kistje sigaren).
| |
Tweede Tooneel.
Pietje. Marre. Koosje.
(tegen het venster kloppend).
Ja? Ben jij 't, Marre?
| |
| |
(zet weer 'n stoel tegen de aanrechtbank, opent het raam)
De jongeheer is thuis. Hier heb je de sleutel.
(onzichtbaar).
Ga u dan maar terug, groomoe.
Wel nee, laat ze maar binne komme! Hij blijft maar 'n kwartiertje.
(sluit het venster, doet koffie in 'n koffiemolen, en begint 't boek verder lezend te draaien).
(het grootmoedertje de trap afhelpend).
Voorzichtig groomoe, voorzichtig. Nog één treetje en dan ben je 'r.
(schaterlachend)
Hahaha! D'r steekt 'n teen door je slof, groomoe!
(vrindelijk-verlegen).
Nou. Zoo iets zeg je toch niet as je 't ziet. Je zou iemand in ongelegenheid brenge. 'k Krijg 'r haast een kleur van. Dat mot dan gekomme zijn, toen we uit de tram stapte.
Nou, pas maar op dat Cornelis 't niet ziet! Cornelis is de vrijer van groomoe, Pietje!
(schaterlachend)
Ja, da's waar, hoor Piet! Hij heit 'r van morrege nog 'n pot met reseda gegeve, met 'n biljè-doe 'r bij!
Als u maar niet gelooft, juffrouw Pietje, wat ze allemaal zeit. 'k Mot er effe bij zitte.
(blazend)
Eerst 'n trap op - en dan twee trappe af - daar zit ik van te blaze.
Je krijgt direk 'n kommetje koffie. Je ziet 'r best uit.
(tot Marre)
'k Heb 'n standje van Edi te pakke, omda'k tege 't raam geklopt heb, inplaats van daalijk open te doen. Asof je kan ruike dat één van ze uit Scheveninge komt overwaaie.
Zoo. Zoo. Zit de femilie nog altijd op Scheveninge?
(die mantel en hoed heeft afgelegd).
'k Wou da'k met ze mee had kenne gaan. Maar nee hoor. Wij magge hièr de baje gebruike - in de gootsteen, hahaha!
| |
Derde Tooneel.
De vorigen. Evert.
(met een paar bottines).
Voor mijn part kan die.... dat gebliksem!
(kwakt nijdig de bottines tegen den vloer).
Scheelt 't jou nou in je hersens, jò, om jou smurrie tegen de pas geboende tegels te smijte!
(op zijn horloge kijkend).
Kwart voor zeve. Kwart voor
| |
| |
zeve laarze poetse! 't Is haast donker - - ze zalle met 'r neuze langs de grond zoeke om te zien of z'n laarze glimme!
Wat maak-ie nou 'n kouwe drukte, stuk sjegrijn - - De Rooie brug begint pas om acht uur!
He'k geen schoon half hemmetje an? En me Zondagsche bulle? Kwart voor zeve laarze poetse! Je zou 'm zoo late stikke!
(neemt kwaadaardig de bottines weer op, gaat af door voorste linkerdeur, verschijnt op nieuw in de deuropening met de bottines en schoenborstel).
Hè, wat 'n stuk vergift! De heele maand Juni en Juli heit-ie net as wij kostgeld, heit-ie niks anders te doen gehad, as met ons op 't huis te passe - en nou 'n slabek asof-ie heele nachte heit zitte werke.
Tja. Tja. Kostgeld en niks te doen - da's as 'n paard in de wei - da's niet om over te lamenteere.
(tot Evert).
Toe, ben je nou gek! Ga op de plaats! Motte wij al die stof in de keuke!
(op de bottines spuwend)
Dáár! Dáár! As 't regent is 'r geen stof! Ja
(weer spuwend)
heelemaal geen stof!
'k Zou niet graag door jou beregend wille worde. Hahaha!
(weer op de bottines spuwend).
Fijner Meirege ken je niet hebbe!
(de electrische keukenschel gaat tweemaal over)
Da's voor jou, Marre.
(water op de koffie gietend).
Laat mijn nou koffie zette.
Dat zal ik wel voor je doen.
D'r is toch twéémaal gescheld! Meid wat zanik je nou! Wat mot 'k nou voor niks loope!
(Marre treuzelend af).
| |
Vierde Tooneel.
Koosje. Pietje. Evert.
Nou, nou, 't is hier 'n pracht van 'n keuke. Nee, 'k heb ook bij rijkelui gediend, maar zoo'n keuke, zoo'n keuke.... En wat 'n fornuis! Da's 'n onderhoud met al dat koperwerk, wat?
En òf! Je wrijft je 'r beurs op.
En die machinerie mot je die allemaal gebruike?
Da's om vleesch te hakke, Koos. Je smijt 'r van boven
| |
| |
de lappies in en je krijgt 't 'r van onder uit, dat je niet meer hoeft te kauwe. Dat zou voor jou wat zijn, met je anderhalve tand!
(tevreden-glimlachend).
'k Zou niet wete wat ik er in 't gesticht mee zou motte doen - we krijge in 't gesticht geen vleesch. En as je acht en zeventig ben, zooals ik, nou dan ken je nog enkel maar zuige, als 'n kind van 'n half jaar. En - en - die machinerie van jou, nou, die zal 't wel niet vóórzuige.
Dat weet 'k al niet. 't Duurt zoo lang niet meer of je krijgt 'n machinerie, die de gebràje balletjes gehakt in je mond stopt.
Slik jij maar vast 'n kommetje koffie, ouwetje. Da's beter spul. Vent, blijf toch in de gang staan!
| |
Vijfde Tooneel.
De vorigen. Marre.
(tot Marre).
Wat kijk jij zuur? Is er wat?
Nee niks. Niks. Asof-ie 't jou niet had kenne vrage!
Of d'r wat geweest is in die tijd!
(grinnikend).
O, ja dat heit-ie mijn ook gevraagd. Maar tweemaal is de secure weg.
En waar je met de bottines blijft!
Klaar.
(spiegelt zich in een der bottines, strijkt zijn haar op)
Ze glimme zoo, dat je je toilet 'r in make kan. Enkel van mijn natuursmeer. Da's 'n wonder. Dat heeft niemand van jullie zoo.
(af naar boven).
| |
Zesde Tooneel.
Koosje. Pietje. Marre.
Nou jij verstaat 't koffie te zette. 't Smaakt. Drink jij niet, kind?
Nee. In die warmte koffie, hoe ken u 't drinke? Mag 't raam niet ope, Pietje? 'k Val hier naast van me stokkie.
't Raam ope? Dank-ie wel hoor! Dat kan je hier in het souterrain niet hebbe. Wat zeg u juffrouw? Gistere middag toen 't ook zoo warm was, en toen 'k 'm op 'n kier had opegezet, heit
| |
| |
zoo'n smeerlap van 'n jonge 'n dooie rat na binne gesmete. En eergistere toen ik met de bakker stong te prate, was 't 'n natte tabakspruim. Ja 't zijn lekkere diere hier in de buurt.
(nerveus).
'k Hou 't hier haast niet uit. Je zou zwere dat 'r onweer broeit.
Tja. Tja. D'r zit onweer. D'r stinge zulke koppe bove de dake.
En dan 't raam ope zette, nee hoor! Dan krijg je de stank van de gracht toe!
Tja. Tja. Met die gracht, dat zàl wel.
Verleje week, toen 't zoo geonweerd heit, toen heit 't met permissie gestonke, gestonke!... Je begrijpt met al die rioole, de riool hier van 't huis, de rioole van de bure.... Bij tije verga je, trekt de lucht op door de gootsteen - en daar is niks an te doen - de loodgieter is 'r bij geweest, de timmerman is 'r bij geweest, 't blijft Boldoot.
(tot Marre)
Hier, hier heb jij me éene boek. 't Spijt me waarachtig da'k me zwager beloofd heb, om acht uur bij 'm te weze. Nee, maar zoo'n boek heb 'k in geen tijd geleze! Da's nou in één woord prachtig! Hoe kenne ze 't bij mekaar schrijve? Lees u ook zooveel in 't gesticht?
Wat zeit u? 'k Ben 'n klein tikkie hardhoorig, niet altijd, maar an die kant zit 'r 'n stukkie spek in me oor.
Ja, 'n stukkie spek helpt tegen begin van doofheid.
(schaterlachend).
Hahaha! Spek in je oor! Da's weer iets van groomoe! Da's goed om muize te vange, hahaha! Stel je voor, Piet, as je met spek in je oor 's morges wakker word, en je voelt zoo, dat je dan ineens een muis te pakken heb, hahaha!
(lachend).
Ja Koosie, dat zou je kenne gebeure! Nog 'n kommetje? Ja? Je zeg maar hoeveel je d'r hebbe wil. Boterhammetje?
Nee, nee. We hebbe om acht uur avondete.
(weer bij de tafelzittend).
Neem jezelf maar melk en suiker.
Zou 'k in me tweede koppie wel suiker....?
Gerust hoor! Geneer je maar niet!
| |
Zevende Tooneel.
De vorigen. Evert.
Zoo. Da's alweer goeje. 'k Kom effe anzitten. Je schenk maar in. Binne de tien minute is tie vort.
| |
| |
't Zal me 't advocaatje wèl worde! Of 't rechtertje....
(het boek opnemend)
Ah! Ah, Daar hebbe we 't van de liefde!.... Johanna van den Dorpsmid.... De twee sterfbedden.... Da's om angstig te worde
(leest):
‘Opeens ontving het rijtuig een hevigen schok, een felle bliksemstraal scheen het rijtuig in brand te zetten, en werd onmiddellijk gevolgd door een geduchten, ratelenden donderslag, de postiljon slaakte een schrikkelijken kreet, het rijtuig slingerde en stortte van den weg af in de rivier, die bezijden den eenen dijk vormenden weg stroomde. De bliksem had een der paarden gedood.’ Da's niet voor de poes. 'k Zal effe an 't end kijke.
(hem het boek uit de hand trekkend).
Dat zal je late, hè! Ja, zoo sart-ie nou de heele dag. Ga jij d'r op zitte, Marre. Zoo. As je weet hoe 't afloopt, is de aardigheid 'r af. Ik ben is geabonneerd geweest op 'n reman, waarvan je elke week 'n aflevering kreeg. Och, och, daar heb 'k honderd weke bij zitte gloeie. Och, och, wat was dat naar!
Da's dan zeker in de tijd geweest, da je telkes 't ete heb late anbrande, en da-we om de week stijve aarpels krege. Geef me nog 'n kommetje. Stil is! Hoor 'k de deur dichtslaan?
Nee, da's de tuindeur die toetrekt.
Dan smore we heelemaal
(staat op, af door linksche deur).
Hoe laat mot je binne zijn, Koosie?
Hoe laat je binne mot zijn?
Om acht uur, om acht uur. Cornelis komt me ophale
(de electrische schel gaat twee maal over).
(staat op, roept door de voorste linkerdeur).
Marre! Marre, je word gescheld!
Wor 'k wéér gescheld?
(de electrische schel belt weer twee keer)
Nee! 'k Verdraai 't!
Is dat voor Marre? Ach, ach, wat 'n gemak toch.
Hoor je nou niet, meid? 't Is voor jou.
| |
| |
Wat is dat nou, Marre? As je gebeld wor, ga je dan niet?
Hij.... Hij....
(loopt aarzelend naar boven).
| |
Achtste Tooneel.
Evert. Koosje. Pietje.
Wat zeg je me daarvan? 'n Meid met jonge beene!
Ja, jonge beene, jonge beene....
(grinnekend)
In de jonge beene zit 't 'm.
Ik heb is voor vijf jaar 'n dienst gehad, - 'n huis met 'n trappe! - 'n trappe! En driehoog lee de grootmama ziek - dàn most je na bove met 'n kop bouillon - dàn met 'n geklust ei - dàn met chocola - 'k was toen nog tweede meid, geen keukenmeid - 's avonds ha'k gewoon kramp in me beene - en dat zou nog niks zijn geweest - daar was 'k nog niet voor weg gegaan - of je nou hier of dáár trappe klimt! - maar driemaal op 'n dag most 'k de Fox uitlate.
De Fox uitlate! Heb-ie dáárom 'n dienst opgezegd?
En hoe! Driemaal op 'n dag de fox an de ketting - u had 't motte doen, juffrouw Koosie. - As 't voorjaar was, - u begrijpt me wel - dan liep 'k met de hond an de ketting - en 'n sliert van zes, zeve andere honde achter me an. En dan de jongens an 't schreeuwe, 'n schandaal dat je je niet te draaie wist. 'k Zee an mevrouw: Mevrouw, da doe 'k niemeer, loop u zelf maar met acht, nege honde. Nou van woorde komt woorde. Zonder boe of ba zee ze me de dienst op, en wou me niet betale. 'k Heb toch me cente gekrege. Zes weke en kostgeld toe.
Nou, daar zou 'k geen mot om make. 'k Heb andere gevalletjes beleefd. Voorverleje jaar diende 'k in 't Haagje, palfrenier en huisknecht bij 'n familie in 't Bezuidenhout - daar most de slager elke dag komme hoore - en nooit 'n bestelling - voor .t hóóre kreeg de knecht 'n kwartje in de week - geloof je me niet? - 'k Kan wel zien dat je nooit in de Haag heb gediend - 'k ben van 'n Indische familie weggemotte, omdat de bruine meide, de baboes, soms 'n ransel krege.... en daar stak 'k me stomme bek in, stom, 'k heb nooit meer 'n dienst gehad met zoo'n verval.
| |
| |
| |
Negende Tooneel.
De vorigen. Marre.
Wat speel jij nou voor stille pantomine? Is-tie vort?
Nee. 'k Most 'n knoopie anzette....
(ongeduldig).
Ja, ja, ja!
Nou da kèn ze. Da heit ze in 't weeshuis bestig geleerd. Ze heit voor mijn van de week 'n stukkie in 'n hemd gezet, zoo machtig mooi, dat me kamervriendinne Jansie, Betje en Geertje moste zoeke waar 't geweest was. Ja, in 't weeshuis worre ze goed groot gebracht. Alle eer. Alle eer.
Suscht! Suscht!
(de buitendeur klapt dicht)
Effe kijke!
(wipt op de aanrechtbank, loert door het raam)
Hij is gedag. Ziezoo.
(snel 't huisjasje uittrekkend, en het Marre toewerpend)
Smijt jij 't is op me bed! 'k Smeer 'm fijn!
(trekt 't andere jasje aan, zet zijn hoed op, neemt z'n wandelstok)
Voilà! Zoo heer, zoo knecht. Ga je mee naar de ‘Rooie Brug’ Koosie?
De ‘Rooie Brug’...., ‘de Rooie Brug’? Wel, wel.... spele ze de ‘Rooie Brug’ nog altijd? Nee, die heb 'k al in me jonge jaren gezien.
Saluut! Al die trappe vertik 'k
(wipt op de aanrechtbank, opent het venster, springt op straat).
Ajuus!
| |
Tiende Tooneel.
Marre. Koosje. Pietje.
Net 'n kikker, die malle! Nou, nou wordt 't ook zachies mìjn tijd. 'k Ga me boven omkleeje, en kom je nog effe gedagzegge. Doe de knip op 't raam, Marre
(af).
| |
| |
| |
Elfde Tooneel.
Marre. Koosje. Cornelis.
(tot Marre die op de aanrechtbank geklommen is).
Hei! Hei! Mot 't nou zoo voor me neus dicht?
Daar heb-ie Cornelis al, groomoe! Wacht effe, dan maak 'k de huisdeur ope
Dat hoeft niet, liefie! Wat jìj ken, ken ik ook nog.
(wil door het venster binnenklauteren).
Wor je nou gek, Cornelis! Mot je 'n ongeluk krijge!
Hè, hè! 't Is niet de eerste maal dat 'k zoo bij jonge meissies binneklauter
(op de aanrechtbank staand, en zijn stok als een guitaar voor zich houdend, zingt hij op de wijze der Troubadour-aria):
‘Koos zie me voor u knielen, Cupido zal ons bezielen. Kóóóóós’.
Nou! Nou, kom d'r af! Help 'm is met de stoel, Marre.
Laa maar! Laa maar! Nee, 'k ken 't alléén wèl! Hèhèl Hèhè!
Cornelis, je hebt weer 'n borreltje gedronke! Mag je vrijer dat, groomoe?
Voor mijn part mag die 'r honderd drinke, maar as ze 't in 't gestich merke, nou!
Mot jij nou alles verraje? Kat van 'n meid! As jij mijn leeftijd heb - - - 'k ben bij de tachtig, jà bij de tachtig, al geloof je 't niet - dan lus je d'r ook ééntje misschien wel tweetje, hèhè, hèhè! En 'n kommetje koffie neem 'k óók nog!
Blijf u zitte, groomoe, dat doe ik. 'k Hoef niet te vrage of je van zoet houdt?
Hei-je al van Jansie gehoord, Cornelis?
Groomoe, schei uit! 'k Was 't al net an 't vergete. Hier is je koffie.
Mag hij niet wete dat....
Je maak me nieuwsgierig. Wat is er met Jansie?
Jansie die is - - die is van morrege angereje. Ze kon niet gauw genoeg uitwijke voor 'n bakkerskar. Akelig hoor.
| |
| |
'k Ben d'r met Marre op de zieke-zaal na weze kijke. Ach. Ach. Ze lee te kreune. D'r been is op twee plaatsen gebroke. De splinters die....
(nerveus).
Groomoe schei uit! Schei in Godsnaam uit! 'k Heb spijt genoeg dat 'k 'r gezien heb.
(verwonderd).
Spijt genoeg? Spijt genoeg? Ik wor 'r gewoon stil van en jij zeit, jij zeit....
Ja, spijt genoeg! Van de zieke-zaal zijn we naar de zwakke-zaal geweest. De eene beroerdigheid na de andere. 'k Mot haast huile as 'k er an denk.
Ik begrijp jou niet, begrijp je héélemaal niet.
| |
Twaalfde Tooneel.
De vorigen. Pietje.
Ziezoo, ik ga weg. Dag Cornelis.
Dag liefie, dag liefie! Kom d'r in!
Nee, 'k heb geen tijd meer. Dag!
D'r zit kalk an je mouw, zoo ken je niet gaan.
Dan maar kalk, hoor! Dag!
| |
Dertiende Tooneel.
Marre. Koosje. Cornelis.
Zoo. Da's lekker. Nou ken 'k as jullie vort zijn, de heele avond in me eentje zitte gape tot Pietje van d'r zwager werom komt en Evert van de ‘de Rooie Brug’.
'k Zou wel zegge, ga met ons mee, maar we magge na vijve geen visite meer ontvange.
En al mocht je wèl, dan ging ik nog liever hier in de kèlder zitte. 'k Heb van middag de stuipe op me lijf gekrege.
Ze zeit dat ze van middag de stuipe op d'r lijf heit gekrege.
(verwonderd).
Van wat? Van wat?
(nerveus).
Van niks, groomoe, van niks. Ik stik hier. 't Is of de balke op me hersens drukke.
| |
| |
Zoo warm is 't niet. 'k Heb 't wel is heeter gekend.
(tot Koosje)
Jij heit van middag weer geen warm ete gehad, hè?
Nee, 'k mocht de zaal niet meer binne.
Hei je geen warm ete gehad, groomoe? Nee? Waarom niet?
Recht is recht, 'k had de bel niet gehoord.
Jáá, regel mot d'r weze. Met duizend mensche in 'n gesticht ken je ze niet late binnekomme as ze blieve.
't Kon me niks schele, hoor, niemendal schele, want 'k had nog brood, en 'k had nog een lekker versch eitje, dat jij de vorige week heb meegebracht - - en erwte, ja, 't is Dinsdag èrwte, ken 'k toch niet verdrage.
't Ware boone vandaag, geen erwte.
Enkel boone?
(hij knikt)
Ach kom? D'r zelle wel aardappele met 'n stukkie spek bij geweest zijn?
(luidruchtig).
Hèhè! Hèhè! Je ken wel zien dat zij 't hier goed heit! 'n Blommige aardappel! Hèhè! En spek! Hèhè! Weet zij 't menu nog niet? Ik ken 't droome! De week heit zeve dage
(telt op zijn vingers)
Maandag, Dinsdag, Woensdag, Donderdag, Vrijdag, Zaterdag, Zondag.
(telt op nieuw)
Maandag, zomer en winter, gort met gortewater - - Dinsdag, zomer en winter, erwte of boone met erwtewater of boonewater - - Woensdag, zomer en winter, rijstesoep, nu daar zit vanzelf water in, genòg water, en ze motte d'r beneje in de keuken ook beene in doen, maar die krijg je niet te zien, nee, nee, ze late 'm zeker door 'n zeef loope, 'n zeef die de rijst wèl doorlaat - - da's Woensdag, zomer en winter - - Donderdag, zomer en winter, krijg je schaft.
Schaft, da's gestampte pot; da's wortels met aardappele, of uie met aardappele, of kool met aardappele - versche groente ho-maar! - - Vrijdag, zomer en winter, erwtesoep....
... met niks. Erwte met erwtewater, 't zelfde van Dinsdag, maar met méér water, anders zou 't geen soep zijn - - Zaterdag rijst. Enkel rijst. Niks als rijst. Precies de rijstesoep die je Woensdag krijgt, maar met minder water. - - Zondag soep. Rijstesoep. Rijst met water. En dan begint de Maandag weer, en dan de Dinsdag en dan de Woensdag.
| |
| |
Krijg-ie 't heele jaar niks anders, groomoe?
's Morgens acht uur, zomer en winter, één snee tarwebrood en koffie met water - d'r mot toch heel wat water in 't Gesticht gebruikt worde - om twaalf uur krijg-ie 't menu da'k je daar net verteld heb en dan 's avonds om acht uur, dadelijk as we thuis komme, weer 'n snee brood of om de andere avond 'n bord karnemelk.
Krijg je dan niks van twaalve 's middags tot achte 's avonds? Da hou je toch niet uit.
Hèhè! Hou jij 't niet acht uur uit met 'n volle maag? En dan - in de laatste tijd as je tusschentijds honger heb, ken je om vier uur bij de portier 'n briefie gaan hale voor nog 'n snee brood, dat je dan bij de broodsnijer ken krijgen, maar da's niet goed, da's lang niet goed - je krijgt 'r 'n slechte naam mee in 't Gesticht -, nee dat neme ze je kwalijk, al zegge ze 't niet.
'k Ben d'r nog nooit één om vier uur gaan hale. Dat ken je voor je fatsoen niet doen.
Stakkers! Stakkers! Heb je dan nooit een extraatje?
Da's van de gifte an 't Gesticht.
(genoegelijk-glimlachend).
Ja - ja. Da binne de feeste bij ons, en wàt 'n feeste! Da's om te beginne in Februari - is 't niet Februari, Cornelis? - Ja, in Februari: Aardappele met appeltjes - vèrsche appeltjes en iedereen 'n pond gehakt - 'n knappe bal gehakt. - Da's in Maart ook van 'n gift stokvisch met aardappele. - Da's in April 'n plèchtige avond.
.... Nee, de plechtige avond is in Maart.
Ook in Maart? 'k Dacht dat 't April was.
Nee, nee, da's glad abuis.
Nou dan in Maart, heb je de plechtige avond - da's as ze de boeke van het Gesticht hebbe nagezien - dan krijge we rijstebrij met suiker.
Dan heb-ie in Juni nog 'n gift van aardappele met
| |
| |
appeltjes - gedroogde appeltjes - en ieder 'n half pond gehakt - ook 'n heele knappe bal - en dan nog in Augustus 'n legaat van chocola - niet één kom ieder, maar zooveel as je lust en as je niemeer lust, dan mag-ie 'n kom meeneme naar je kamer. Ja, al lach je nou - as je later op je ouwe dag, jòuw ouwe dag komt net zoo goed as de onze, as je later ook zoo best onder dak bent, dan zit je net as wij uit te kijke naar de feeste.
O zoo. Ik heb wel is as 't gehakt-legaat was de grootste helft van de bal mee na me kamer genome - en 'r 'n hééle week plezier van gehad - al was 't de laatste dag nou niet wat je kan noeme frisch. Ja, ja, je mot alles onder je bèdstee stoppe, voor de dieve.
(schater lachend).
Hahaha! Stop je ook alles onder je bedstee, groomoe?
Ja zeker. Ja zeker. As je wat lekkers het, doe je heel verstandig 't onder de bedstee te stoppe. In je bèd ken je geen etensware beware.
Ik heb wel is op Regentesse-dag - da's Donderdag, as de regentesse komme proeve - ik heb wel is op regentessedag an de regentesse wille zegge: Regentesse, waarom krijge de vader en de moeder en de booie rollade en biefstukkies en lekkere osselapjes? - Regentesse, wat doet de slager elke dag voor de poort met z'n kar? - Regentesse, ik heb geen gebit meer om erwte en boone te kauwe - Regentesse, dat laat 'k elke dag staan - Regentesse, waarom wordt 'r as 't koud is al na drie, vier uur nie-meer gestookt? - Regentesse, waarom krijge we 's avonds geen licht van 't gesticht? - ja je mot zelf voor je licht zorge - we hebbe wel is in 't donker gezete, in 't donker en in de kou, as niemand geen cente meer had voor 'n kaars - dat heb 'k wel is wille zegge op regentesse-dag, maar as je je voet op de drempel heit, dan trek-ie 'm gauw weer terug, want as je wat zeit an de regentesse, dan mot de huismeester komme en dan kenne ze je zoo peste, zoo peste, dat je 't bezuurt tot je in je houte paletootje leit.
(angstig).
As hij 't zoo vertelt, denk je waarachtig an 'n gevangenis.
Hij overdrijft. Hij heit altijd zoo'n boel kwaad te spreke. We binne daar met over de duizend. Ik ben bestig tevreje, alleen van de kou da's waar. En van 't licht da's ook waar. Voor
| |
| |
'n week hebbe we nog ruzie same gehad - toen wou Geertje - - die valsch was omdat ze in geen veertien dage uit mocht: ze had straf gekrege omdat ze op Zondag balletjes voor d'r hoest had gekocht....
Mag je op Zondag geen balletjes koope?
Op Zondag nee, nee, op Zondag mag je niks koope.
Nou omdat ze straf had gekrege, wou ze toen d'r eige kaars niet brande - - nou begrijp-ie: as je met z'n viere ben, mot je alle vier gelijk je kaars opsteke en dan mot niet één zegge ik doe 't niet. In het fatsoendelijke, heel in 't fatsoendelijke hebbe we d'r gevraagd ‘Geertje, steek je kaarsje op’ - - Ze wou niet - - ze zat gewoon te sarre - - toen heit eerst Jansie, die nou op de zieke-zaal leidt, d'r kaars uitgeblaze en toen heit Betje d'r kaars uitgeblaze en toen heb ik m'n kaars uitgeblaze. Nou en toen zatte we in 't donker.
Hèhè! Hèhè! Ach, ach, die ouwe wijve onder mekaar!
(voor zich uitstarend).
In de groote zaal heb 'k van middag de spreuk gezien: ‘Heere, laat Uwe oogen open zijn over dit huis, dag en nacht’. Ach! Ach! Ach!
Ze zeit - - Ze zeit niks. Word 't geen tijd, Koosie? Bij half acht.
Zanik nou niet over tijd: Je loopt 't makkelijk in 'n kwartier an.
Ja, ja, maar 'k loop zoo vlug nie-meer- En met hard loope zie je niet goed uit je ooge en krijg je ongelukke, as Jansie met de bakkerskar. Ja, Cornelis, de splinters stakke door 't vleesch.
Leit ze op de zieke-zaal? Da's erg. As 'k 't zoo zegge mag, dan heb 'k maar één hoop en da's - - da's - stilletjes op m'n eige bed dood te gaan. Want éérst de zwakke-zaal - as je jezelf nie-meer wassche en kamme kan - - of zoo - as Gerrit, die op de zwakke-zaal most, omdat-ie met permissie telkes as-die nieste in z'n broek dee - en dàn naar de zieke-zaal, nee, daar mot 'k niks van hebbe.
D'r word je gevraagd wat je hebbe wil! Betje, die jaar in, jaar uit uit schoonmake ging, buiten 't gesticht....
Ging die nog uit schoonmake? Hoe oud was ze dan?
Zoo oud als ik, acht en zeventig - - Betje die tweemaal in de week 'n bakkerswinkel had voor vijftien cente....
| |
| |
Kreeg ze vijftien cente per dàg om uit schoonmake te gaan?
...Da's billijk, da's billijk - - ouwe mensche kenne zoo goed nie-meer werke as jonge - - daar had ze dan dertig cente van vast in de week voor suiker en kaarse - - en voor d'r muts - - ja, de mutse zijn 'n zorg! - - Betje, die nog zoo kras was as ik en ook altijd zee dat ze niet na de zwakke-zaal wou, - - nou die leit d'r nou tòch op, want d'r arm was stijf geworden, en as je geholpe mot worde, dan weet je hoe laat of 't is.
Voorverleje nacht hebbe d'r op de vrouwe-zieke-zaal vijf dooje tegelijk gelege - - vijf.
Wéte de andere zieke dat dan?
Hèhè! Hèhè! Nee, dat weet je niet, as je vijf kiste ziet binne brenge.
Worde de kiste op de zieke-zaal zelf gebracht?
De zwakke-zaal, da's 'n angst! - - da's 'n àngst! Daar kom je nie-meer van af. En je weet niet hòelang 't duurt.
Je weet nìet hoe làng 't duurt! Je weet niet hòe lang 't duurt!
(met stijgenden hartstocht)
In 'n weeshuis groot gebracht, nooit je vader en moeder gekend, en dan te motte belande, belande.... Toen 'k vandaag met je op de zieke-zaal kwam en die stumper zag, die stumper met d'r gebroken been, en al die bèdde, die bèdde en nòg is die bèdde en al die ouwe stakkers, die leie te wachte op, op.... En toen je me mee heb genome naar de zwakke-zaal met al die bedde, die bèdde, die bèdde, die je niet telle kon en die stumpers die je niet tèlle kon, toèn, toèn - -
(hijgend)
Eer ik.... Eer ik.... Jij ben toch fatsoenlijk geweest! Hij is toch fatsoenlijk geweest! Anders hadde ze je niet opgenome!
(begint te snikken)
Wat had - je me die ellende te late zien!
Meid ben je gek? mot je hùile?
(huilend).
'k Wist niet dat 'r 'n zieke-zaal was! 'k Wist niet dat 'r 'n zwakke-zaal was! 'k Wist niet dat 'r zooveel bedde op die zale ware!
(hijgend)
Dat ééne vrouwtje, die ééne met die zwarte oogen, die zoo kreunde, zoo àkelig kreunde, die heit me zoo angekeke, zoo angekeke....
(snikt).
Foei, foei! As ik niet klaag, klaag jij dan? En as je 'n fatsoenlijke burgerjonge trouwt....
| |
| |
As! As! Je ben toch zelf óók getrouwd geweest! Je ben....
(de electrische schel gaat over).
Hè, daar schrik 'k van. 'k Dacht dat we alleen in 't huis ware.
(angstig).
Heb ù iemand hoore thuiskomme?
(aarzelend)
Dan mot 'k na bove.
En dan gaan wij d'r meteen van door. Ga je mee door 't ráám, Koosie?
Door 't raam? Nee hoor! Door 't raam! As 'k weer is jonge beene krijg.
Hèhè! Hèhè! 'k Zal je wel 'n zetje geve.
Nee hoor! Dag, kind! Je heb werachies rooie ooge, malle meid.
(de electrische schel gaat weer over)
Ja, ja, we komme.
Hebbe wij nou in ònze tijd gedacht, dat as je 'n potje water neerzet, met twee endjes ijzerdraad, dat 't dan vanzelf belt!
Vooruit nou! Vooruit nou!
(Koosje en Cornelis sukkelen over het trapje naar boven. Marre wil ze nagaan, wijkt op 't geluid van Edi's stem naar de keukentafel terug).
| |
Veertiende Tooneel.
Marre. Edi.
(tot de heengaanden). Zóó, is 'r zoo'n visite beneje? Pas maar op met de trap, ouwetjes!
(op het trapje tot Marre)
Hoorde jùllie niet belle?
'k Wou net komme, meneer.
'k Heb wel vier maal gebeld!
'k Heb 't maar twéémaal gehoord.
Me grootmoeder en 'n kennis uit 't Gesticht.
Uit 't Ouwe-Mannen-en-Vrouwen-huis.
Zoo. Mot je ze niet uitlate?
(aarzelend).
'k Geloof in de tuin.
| |
| |
(gaat naar de voorste linkerdeur, fluit).
Evert! Evert!
(hij fluit weer).
(aarzelend).
Hij zal in 't tuinhuis zijn.
Zoo. En waar is de dikzak?
Wie ik bedoel? Waar is Piet?
(aarzelend).
Pietje is bove, kleedt zich an.
Zoo.
(loopt 't trapje op)
Wil jij effen bove komme?
'k Kan niet uit de keuke weg. 'k Mot op de bel lette.
Dat kan Evert wel.
(komt 't trapje af, roept)
Evert! Wat bliksem, waar zit die kerel!
(loopt snel de voorste linkerdeur in, blijft even weg, keert glimlachend terug)
Wel, wel! Is Evert in 't tuinhuis? Dan zit-ie zeker in de zak met appele.
(Evert's livreijasje van de stoel opnemend)
In 't tuinhuis en zònder jas! Wel, wel. Da's héél guitig van je.
Dan zal-ie bove, of op z'n kamer zijn.
Op z'n kamer?
(opent de achterste linkerdeur)
Slaapt-ie hier dan niet?
(zij zwijgt)
Jawel. Jawel. Da's 'n heel aardig kamertje. Héél gezellig. En 'n sijssie? En bloempotjes voor 't raam? En 'n lekker bedje. Hebbe jullie àllemaal zulke lekkere bedden in huis?
Weet 'k niet. Daar heb 'k nooit na gekeke.
Heb je d'r nooit na gekeke?
Nee.
(strijkt nijdig 'n lucifer af, steekt een vleermuis tusschen de ramen an).
Heb je zoo'n haast met 't licht? - Heb je zoo'n hekel an schemer?
'k Wou dat u de keuke uit ging. Wie voorbij gaat kan u door de tulle gordijntjes zien staan.
Da's waar. Dank je. As 'k dan schel, wil je dan wel zoo vrindelijk zijn?....
(loopt het trapje op, gaat halfweg de gang in, keert terug, blijft half verscholen kijken. Marre neemt den keukenstoel, klimt op de aanrechtbank, laat de gordijnen zakken. Als het tweede gordijn gezakt is, schiet hij snel op den keukenstoel toe, trekt dien weg)
Zien ze me nou nòg van buite?
Gaat u de keuken uit, asjeblief!
Als je d'r afspringt, zal ik je in me armen opvange.
| |
| |
('t voorste gordijn weer optrekkend).
As u niet weggaat, tik 'k de voorbijgangers an.
Ben jij zoo bleu?
(op de aanrechtbank springend, achter 't gesloten gordijn)
Hahaha! Blijf jij nou maar met 't touwtje in de hand staan. Laat je 't zakke, ja of nee? Of 'k draai 't gas uit.
Uw mama most u zóó is zien staan.
'k Denk dat ze geen ooge heeft, om van 't Kurhaus in Scheveningen naar de keuken in Amsterdam te kijke. Laat je 't zakke?
(laat de gasvlam dansen).
As u àchter de tafel gaat staan.
(van de aanrechtbank springend).
Daar! 'k Zal fatsoenlijk gaan zitte. Wil 'k je helpe?
Dank u
(van de aanrechtbank springend).
Gaat u nou àsjeblief de keuken uit. Dat heeft geen pas.
Nee, dat heeft heelemaal geen pas.
As u blijft zitte, zal 'k Pietje roepe.
Da's goed, roep jij Pietje. Dan zijn we met z'n drieë
(een stilte).
Nou roep je 'r niet?
(een stilte).
Of - of hebbe we 't huis zoo voor ons twéétjes alleen?
Nee - ze zijn allebei bove.
Ben jij zóó bang om met mij alléen te zijn?
'k Ben heelemaal niet bang.
Dat ben je wèl. Je heb toch niet zoo'n spektakel gemaakt, toen 'k je twee maande gelede 'n zoen gaf, toen je de goeie kamer an 't stoffe was.
Dat heb 'k niet gedaan, omdat uw mama in de kamer naastan was.
En omdat je 't zoo kwaad niet vond, wat? En op de trap laatst....
(de huisschel gaat over. Een stilte)
Wie kan daar zijn? Laat maar belle.
(Er wordt tegen 't raam getikt. Snel slaat Marre 't gordijn op.)
| |
Vijftiende Tooneel.
Marre. Koosje. Cornelis.
(onzichtbaar).
Doe is ope, Marre!
(Marre opent 't
| |
| |
venster)
Wil jij is op me stoel kijke, kind, of 'k me beursie niet heb late legge?
(bij den stoel zoekend, terwijl Edi door de tuindeur heengaat).
Nee, d'r leit niks.
(onzîchtbaar).
Heb-ie wel góéd gekeke? De beurs met de rooie kraaltjes.
Nee, hoor. Niemendal. Zat 'r veel in?
(onzichtbaar).
Ach, ach! Zeventien cente. Nou mot 'k 't zonder suiker en zonder kaarse stelle.
Daar heb-je me laatste kwartje. Treur maar niet, hoor.
(onzichtbaar).
Ken je dat nou wel misse? Ja? As ik me beurs vind, krijg je 't terug. Dag kind! Wel bedankt. - Wie zat d'r bij je in de keuke?
(onzichtbaar).
Niemand? En 'k heb 'n schaduw gezien.
(onzichtbaar).
Hèhè! Hèhè! Wat vraag-ie nou 'n boel! Hei jij in je jonge jare nooit 'n schaduw bij je in de keuke gehad?
(onzichtbaar).
Nee, dan mot ik me vergist hebbe. Dat dóét zij niet. Dat dóét zij niet. Dag! - - As 'k me beursie toch maar vind. Da's zonde, da's zonde! 'n Beurs, die 'k twintig jaar heb gehad. Dag! Dag!
(onzichtbaar).
Dag! Slaap lekker! Vooruit nou!
| |
Zestiende Tooneel.
Marre. Edi.
Zoo. Daar is de schaduw weer. Laat 't gordijn zakke.
As je 't niet zakke laat, snij 'k 't touwtje door
(speelt met z'n zakmes).
Daar dan!
(snijdt 't touw door).
(snel neerzittend op 't trapje).
Da's goed. Nou dan. Stap maar over me heen.
(heftig).
Wil u me doorlate?
(heftig).
As u niet opzij gaat, dan....
| |
| |
Neem 't broodmes en jaap me in reepe, of 't hakmes en maak hâché van me, of de machine daar en draai worstjes van me. Alleen over me lijk kom je d'r uit.
(vleiend).
Toe jongeheer Edi, doe nou niet zoo mal, en ga na uw kamer. Wat motte de mensche denke....
....
(haar lachend fixeerend).
Welke menschen? Evert in 't tuinhuis? De dikzak boven? We zijn nog nooit zoo goddelijk alleen geweest. Jij wordt elken dag mooier, zeg.
(zenuwachtig gaat zij op 'n stoel bij de tafel zitten)
Nou doe je verstandig.
(vleiend)
Mag ik nou van 't trapje afkomme? Zeg-ie niks? Mag 'k over je an tafel komme zitte?
(op de aanrecht zittend).
Dan maar hier.
(een stilte)
Da's 'n gezellig discours.
(een stilte)
Praat je altijd iemands ooren zoo doof?
(een stilte)
Hoe heet je nou eigenlijk?
Geen naam? Zonder van? Dat Marre bevalt me niks. Je heb net 'n pracht van 'n snuit om marmotje te heeten. Ha! Da's 't eerste lachie. 't Waterzonnetje breekt door. Jij 'n marmotje hè, en ik de Savoyard, 't brave ventje, dat je altijd in z'n armen houdt, voor de kou, voor de afgrijselijke kou.
Ik stik van de warmte en hij praat van de kou!
(vleiend).
Mag ik nou over je komme zitte? Die aanrecht is zoo verduiveld hard. Zeg je niks? Mag ik?
(Zet zich schuchter over haar).
Dank je wel
(een stilte. Hij kijkt op z'n horloge).
Acht uur. Dan hebben we 'n heel tijdje voor ons, marmotje. Krijg 'k 'n koppie koffie? De schaduw heeft dorst, marmotje. Wacht, 'k zal 't voor ons allebei klaarmaken. Is dat je eigen kopje?
Melk en suiker? Hoeveel lepels neem je?
Dan krijg je 'r van mij vier!
Dat wordt toch te zoet, ezel!
Ezel? Dat is nou 't eerste prettige woordje van vertrouwelijkheid dat je me zegt. Asjeblief. En na de koffie zorg ik voor 'n pousse.
(schaterlachend).
Voor 'n poes! Voor 'n poes! Wat motte we met 'n poes na de koffie!
Ja, da's dom van me geweest. Proost!
| |
| |
Begin je nou al zoo'n klein tikkie van me te houen?
Dat mot je vrage an iemand van je eige stand.
Wat niet van je stand is, kan van je stand worde. 'k Zou zoo'n beeld van 'n meid as jij wel is wille zien met mooie kleeren an.
As 'k morgen niet naar Scheveningen terug ga, ga jij dan is met me uit, naar 'n theater of naar....
Wel, wel. Ben jij zoo'n bizondere jonge meid? Zoolang je jòng ben....
As je 'n besje ben, zooas je grootmoeder, is de kans verkeken, wat?
('n stilte)
Over vijftig, zestig jaar, ben ik 'n mannetje as diè daar, praat ik ook
(bootst na):
‘Hei jij in je jonge jaren nooit 'n schaduw bij je in de keuke gehad?’ En dan antwoord jij, net as dat bessie: ‘Ach, ach. Wat is dat leven toch gauw voorbij gegaan, je zou 't nog wel is wille leven’. En dan denk-ie vanavond, met de brutale visite, wat?
(Zij begint zenuwachtig te huilen)
Huil je marmotje! Kan je nou geen malligheid verdragen?
Doe 't raam ope, asjeblief. Ik stik hier.
(ongerust).
Dat kan niet. Dan zien ze ons zitten.
Wil ik de traantjes van je oogen wegzoene?
(legt de handen om haar schouders).
(zacht-klagend).
Ga de keuken uit. Ga de keuken uit.
As je dan wil.
(hij gaat het trapje op, blijft in de gang treuzelen. Zij staat op, loopt de tuingang in. Aarzelend komt hij 't trapje af, gaat haar na).
einde van het eerste bedrijf. |
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd