Die historie vander goeder vrouwen Griseldis, die een spieghel is gheweest van patientien

[p. I]

MAETSCHAPPY DER VLAEMSCHE BIBLIOPHILEN.

2^e SERIE.

WERKEN VOOR DE LEDEN ALLEEN BESTEMD.

N^r. 11.

[p. 1]

[Inleiding]

HET romantisch verhael der huwelyks lotgevallen van Griseldis is een der meestbekende voortbrengselen der vruchtbare pen van Petrarcha, een geestryk italiaensch dichter en prozaschryver, uit het midden der XIV^e eeuw.

Wy hebben niet nagezocht of dit hartroerend werkje oorspronkelyk in het italiaensch of in 't latyn zy geschreven geweest, wat overigens hier weinig ter zake doet; althans komt het ontwyfelbaer voor dat Griseldis alvroeg in het dietsch vertaeld is geworden, en nadien door de eerste drukpers meer is verspreid. Ten huidigen dage worden de nog bestaende exemplaren van deze uitgave onder de zeldzame incunabelen gerangschikt, en bevinden zich slechts in zeer weinige boekverzamelingen van dit slach.

[p. 2]

Zoo immer voorheen een leesboek by de vlaemsche jongheid voordeelig bekend stond en met aendoening werd gelezen, was het gewisselyk de Vrouwen-Peirle ofte Dryvoudige Historie, enz., waerin de Griseldis van Petrarcha eene byzondere aendacht wekt¹.

Echter, na dat dit boek een paer eeuwen lang als een nuttig zedebundel, vooral ten gebruike der lagere scholen, had gediend, heeft hetzelve, even als sommige andere werkjens, sints een twintigtal jaren, plaets moeten ruimen voor wat minder naïve leesboeken.

Niet alleen werd de dramatische geschiedenis der jonge gravin van Salucen by het voorgeslacht met voldoening gelezen, en misschien boven menigen ridderroman gesteld, maer een voortreffelyk gentsch geleerde maekte er, in het eerste kwartael der XVI^e eeuw, een fraei tooneelspel van, in keurige latynsche dichtregelen.

Een priester, Elegius Houckaert, of Houcarius, ook Eucharius Florus, zoo als hy zich meermalen noemde, was de maker

1 De Vrouwen-Peirle ofte dryvoudige Historie van Helena de Verduldige, Griseldis de Zachtmoedige, en Florentina de Getrouwe... genomen uyt de oude Historien en nieuwelings tot voordeel der jongheyd overzien, byeen vergaderd en zeer verbeterd. - Tot Gend, by J. Begyn, aen d'Appelbrugge, in den Engel. In-4o. Goth. Blzz. 56. Zonder jaertal.
De Historie van Griseldis heeft afzonderlyk te Antwerpen, in 1554, eenen herdruk gehad in-4^o. Vermoedelyk was het de eerste mael na de uitgave van Jacob van Breda, en werd de spelling naer den smaek des tyds gewyzigd.
Tydens de regering van Albert en Isabelle, wanneer men eene zuivering in de katholyke schoolboeken tot stand poogde te brengen, schynt eerst de Vrouwen-Peerle, tot voordeel der jongheid, te zyn uitgegeven geweest, onder goedkeuring van Max. van Eynatten, kanonik en scholaster te Antwerpen. Eenige weinige plaetsen in den tekst van Griseldis zijn aldaer of veranderd of weggeruimd.
Lange jaren heeft de boekdrukkery van Begyn als een soort van monopolie gehad van dit en andere schoolboeken, waervan nog vele overblyfselen bestaen en later eene aerdige bibliographische verzameling zullen uitmaken.

[p. 3]

van dit drama, verdeeld in drie bedryven en bevattende ruim 2.200 verzen

In 1504 werd deze Houckaert, in de hoogeschool te Parys, verheven tot den graed van meester in de wysbegeerte (Philosophiae magister), en, na priester te zyn gewyd, werd hem het leeraersambt in de grieksche en latynsche letterkunde opgedragen aen het befaemde gymnasium, de Roose, op den Zandberg (in aedibus montis arenosi), te Gent.

Het was inzonderheid ten behoeve zyner leerlingen (arenicolarum) dat deze kundige leeraer zyn stuk had vervaerdigd, hetwelk met grooten luister, in dit gesticht, ten tooneele werd gevoerd, op den zesden september (viij^e id. Sept.) 1518. Dat een uitgelezen gezelschap uit de geestelykheid, de magistraet en de poortery deze vertooning bywoonde is onnoodig te melden: men begreep dan, even als nu, dat eene plegtige toejuiching een aenmoedigend prikkel is voor de leerende jeugd.

De byval van dit toneelspel, by tusschenpoozen veraengenaemd door de toon- en zangkunde accoorden der kweekelingen, schynt zeer voldoende te zyn geweest, en de samenstel van het stuk niet minder. Dit porde Houcarius aen om zyn werk door de drukpers wereldkundig te maken, benevens de voornaemste dichtoefeningen zyner leerlingen. Het verscheen te Antwerpen, in 1519, by Michiel Hillen van Hoochstraten, prenter, in de Rape¹.

1 In hoc opere contenta Griseldis, tribus actibus scenicis per Eligium Eucharium, ludimagistrum gandensem decorata; - Montis arenosi incolarum Lucubratiunculae; - ad magistrum Balduinum Hulleum gaiopolitanum, almae Universitatis parisiensis Rector, missa strena, cum epistolá. - Cum gratiâ et privilegio regis Hispaniae.
In-8^o. Zonder paginatie noch reclamen; merkletters A ij - N iij - (vj). Titellyst in houtsnee. Aen het einde: Impressum Antverpiae per me Michaelem Hillenium Hoochstratanum, in intersignio Rapae. Anno M.D.XIX.
Deze Michael Hillenius is, buiten twyfel, dezelfde die de Keuren van Zeelandt heeft gedrukt, omtrent den jare 1496; van welk raer incunabel de heer Dupuy De Montbrun melding maekt in zyne Recherches Bibliogr., p. 54. Het onderschrift aen het einde des boeks luidt aldus: ‘Gheprent in die vermaerde coopstadt van Antwerpen, in die Camerstrate, bi mi Michiel van Hoochstraten, woenende in die Rape.’

[p. 4]

Weinige exemplaren van dit werk zyn noch voorhanden: Foppens en Sanderus gewagen er van, zonder den tekst te hebben nagezien, ten minste zoo is het ons toegeschenen ¹. Een wel behouden exemplaer berust in onze kleine verzameling van bibliographische zeldzaemheden.

Schoon het hier de plaets niet zy om een wetenschappelyk overzicht van den inhoud dezes werks te geven, kunnen wy ons niet onthouden er toch een woordje van de melden: het raekt vooral een gentschen geleerde, die in de naemlyst der beroemde mannen van Vlaenderens's hoofdstad vergeten is.

Hoecarius droeg zyne Griseldis op aen Balduinus Hulleus, zynen vriend, hoogleeraer in de vrye kunsten, en toentyds rector der Universiteit van Parys ². Deze Hulleus, waerschynelyk in 't vlaemsch Van Hulle, was een Gentenaer (à Gandâ oriundus) ³, en had in vroegere jaren een kundig leeraer ge-

1 Z. Foppens Bibliotheca Belgica, 1. p. 258. - Sanderi Flandr. Illustr., 1. p. 350. Deze laetste schryver noemt, als twee onderscheidene persoonen, Eligius Eucharius en Eligius Houcarius, beide dichters die eventydig bloeiden. Zoude dit geen misgreep zyn?

2 Zie, wegens de hoogverhevene waerdigheid van dit kortstondige ambt, Pasquir, Recherches de la France. Paris, 1665. In-f^o, p. 801.

3 Houcarius geeft zynen vriend Boudewyn Hulleus den zachtluidenden bynaem van Gaiopolitanus; daer hy zegt in den loop zyns briefs: Ganda â quà oriundus es. Wy houden derhalve dit woord voor synoniem van Gandensis.‘Gaiopolis mea’ zegt hy op eene andere plaets, ‘habet quidem plurima adhuc prisce illius Rome clarissima stratagemata, habet vestigia laudis, legum et consuctudinum optimarum insignia, quae in togatis, pretexatis, penulatis, candidatis et in aliis magistratibus licet animadvertere, in magnificis binis consulibus, in senatoribus senatoriisque viris, in patribus, in patriciis: in edilibus, curulibus, quaestoribus: in sellis, in subselliis, in esium latoribus, in urbanis serviciis, in versicolori vestium textu, in commitiis populi et ordinatissimâ legum majestate: verùm quia vetustas corrumpit omnia, cepit paulatim sordescere virtus et innocentia odio haberi.’

[p. 5]

weest aen de latynsche school van Ghistel (in aedibus Ghistellanis). Uit de opdragt blykt het dat Hulleus de door hem gedramatiseerde geschiedenis van Griseldis aldaer eerstmael op een plegtig schoolfeest ten tooneele had gevoerd. Doch Houckaert heeft deze schets breed omgewerkt, met een grooter getal rollen voorzien en in drie bedryven verdeeld. Hulleus was ook dichter van andere latynsche tooneelspelen, welke niet opgegeven zijn.

Ware het niet der moeite waerdig omtrent dezen geleerden Gentenaer verdere nasporingen te doen, op dat er nog een beroemd Vlaming uit den vergetelhoek schitterend te voorschyn kome?

Keeren wy thans terug op onzen liefhebbery-herdruk.

Het exemplaer, waeraen wy den tegenwoordigen tekst hebben ontleend, berust in de ryke verzameling van Incunabelen des heeren Fr. Vergauwen, voorzitter onzer maetschappy van Vlaemsche Bibliophilen, te Gent. Deze heer deed er den aenkoop van in de merkwaerdige boekverkooping van Benj. Bright, te Londen, ten jare 1845, onder N^o 2587 (in gr. 8^o).

Deze druk van Jacob van Breda is alleraerst. De noordnederlandsche geleerde, Dupuy De Montbrun, geeft er eene boekkundige beschrijving van in zyne Recherches Bibliographiques ¹, en noemt maer één gekend exemplaer, hetwelk in de stedelyke

1 Recherches bibliographiques sur quelques impressions neêrlandaises du quinzième et du seizième siècle. Leide, 1836, in-8^o. p. 80-82.

[p. 6]

boekzael van Haerlem berust, en voortkomt van wylen Jacob De Koning. Het boek is gedrukt zonder jaertal, maer behoort tot het einde der XV^e eeuw.

Zoo als wy kunnen afleiden uit de opgave van den heer Dupuy, is het haerlemsche exemplaer minder keurig dan datgene van den heer Vergauwen. In dit laetste, immers, zyn de groote hoofdletters der kapittelen met rood of azuer fraei ingevuld; de opschriften derzelve beginnen met een in azuer geschilderd paragrafteeken (), en zyn met eene roode lyn onderstreept; de majusculen in den tekst dragen een rooden lek, al hetwelk aen het eerste exemplaer schynt te ontbreken. Voegen wy, ter loops, er by dat het, zeer zuiver en met breede randen voorzien, zinnelyk is ingebonden en een bezitter aenduidt die dergelyk slach van kleinooden hoogst weet te waerderen.

In dezen herdruk, waervan het getal exemplaren slechts bepaeld is op hetgene der maetschappelyke leden, hebben wy de weinig bezorgde spelling van het originael behouden, in zoo verre toch dat geene drukfeil te aenstootelyk werd, zoo als er eenigen, zelfs een paer grove nalatigheden in voorkomen. De leesteekenen hebben wy nu en dan of veranderd of verplaetst, doch geen comma-punt gebruikt om hierin getrouw aen het oude gebruik te blyven. Onnoodig te zeggen dat wy, om het gemak der lezing, alinéa's hebben gesteld.

D^r D.-J. Vander Meersch.

October, 1849.