Golfslag. Jaargang 2

[p. 399]

De telescoop draait...

De Walschappen.

Er zijn er twee, senior en junior. En beiden voeren in het Nieuw Vlaams Tijdschrift ijverig de pen. De babbelziekte zit dus blijkbaar ook in het nageslacht. Maar vader Walschap doet nooit moeite om slim te tonen, integendeel hij legt het er wel op aan steeds een beetje dommer te schijnen dan hij eigenlijk is. Dat blijft veruit de beste zijde van de Londerzeelse sinjoor. Wij betreuren het daarom, dat zoon Walschap deze familietraditie niet wil voortzetten; maar Hugo doet krampachtige pogingen om slimmer te wezen dan hij nu eenmaal is. Dat is degeneratie. Of is hij vaders goede raad vergeten? ‘Geen mooie, slimme litteraire ijdelheid, maar het brandend getuigenis van dé mens.’ Hugo herleze derhalve Dietsche Warande van Augustus 1945 even, dan weet hij meteen dat zijn ‘zuiver litterair en huisbakken geluid’ door vader diep verfoeid wordt.

Neem een voorbeeld aan de niet zuiver litteraire Thijs Glorieus. Welke faciliteiten biedt zijn standpunt niet. Slechts één voorbeeld. Met hetzelfde gemak kan hij uitbazuinen dat zijn jongste spruit ondanks alles nog naar de katholieke school gaat en nog gewijde geschiedenis leert, en anderzijds kan hij U meteen vertellen en interpreteren dat God een oneindig grote worm is. Zo draagt vader een helm op zijn hoofd en op zijn achterste. En rechts en links neemt eerbiedig de hoed voor hem af. En het gezin Walschap is weer eens van de hongerdood gered.

Intussen wensen wij de tandem Walschap nog vruchtbare maanden. Hugo, de grootste Menno ter Braak der Lemméstraat, Gerard de God-worm, die Shakespeare citeert maar door de jongste collegestudent in zijn wormenkwestie kan worden platgelegd.

A.d.R.

Het raakt kant noch wal.

In het licht van een gewonnen oorlog was het de overwinnaars van 1944 vanzelfsprekend dat zij de staf mochten breken over wat zij de verslagenen noemden, nl. de nazi's, hun collaborateurs en de wedders op het verkeerde paard. Dit ging niet alleen gepaard met de bestraffing van de verraders - gewoonweg de repressie genoemd - maar tevens met de verheerlijking van het Verzet. In feite maakte zich het Verzet meester van het gerecht.

Tot het Verzet werden gerekend zij die zich tegen de Duitsers en hun ideologie kantten en deel uitmaakten van verzetsgroeperingen. Wie dit brevet niet kon tonen werd ipso facto niet als weerstander beschouwd.

Daaruit volgt dat al degenen die in het bezette land een functie of een beroep uitoefenden zonder aan te leunen bij het Verzet voor ontzetting, afstelling, beschuldiging en veroordeling in aanmerking kwamen, d.w.z. van de koning en de secretarissen-generaal tot de gewoonste burgers.

Daaruit volgt dat burgers die met de Duitsers samenwerkten - immers ieder burger die werkt in een bezet land, doet percentsgewijze steeds iets in het voordeel van de bezetter - maar zogezegd in het Verzet stonden, aan de wraak van het Verzet konden ontkomen.

Daaruit volgt dat burgers die eerst collaboreerden, doch daarna, zogezegd bijtijds, bij het Verzet aansloten, het recht kregen de burgers te veroordelen waarmee ze voorheen samenwerkten, zelfs het recht kregen de burgers lastig te vallen die noch collaborateurs, noch verzetslieden waren.

Sedert 1944 hebben het verloop van de repressie en van de politieke gebeurtenissen alsmede de sensationele onthullingen waarop men van hogerhand niet ingaat, de hogervermelde begrippen en definities aangetast.

Het is gebleken:

-	dat het Verzet een niet homogeen geheel vormt;
-	dat burgers die niet in het Verzet stonden aan verzet hebben gedaan, waardoor ze verkeerd beoordeeld en veroordeeld werden;
-	dat zogezegde collaborateurs andere dan nazistische oogmerken hadden;

[p. 400]

-	dat Weerstanders nu opinies huldigen waarvoor in 1944 zogezegde collaborateurs werden veroordeeld;
-	dat door het Verzet (dat voor democratisch doorgaat) methodes werden gehuldigd die het de gewraakte dictatoriale staten verweet.
	Wie dit alles niet aannemen kan, lette dan even op de feiten.

1^e In minder dan vier jaren verminderden zekere straffen zó opvallend dat het niemand kan ontgaan dat de rechtbanken geen veroordelingen uitspraken volgens juridische normen, doch volgens de machtsverhoudingen van het ogenblik. HIER FAALDE HET GERECHT.

2^e Vele vooraanstaande, thans officiële personen, leggen verklaringen af die eer verward en verwarrend zijn. Zij weten meer dan ze willen zeggen. Er worden de publieke opinie, door dat gelukkige (?) ijzeren gordijn van het beroepsgeheim, nog waarheden onthouden.

a)	Zo weten we b.v. nog niet wie de aanhoudingen in 1940 beval;
b)	of de Regering in 1940, na de Belgische Capitulatie, in Frankrijk ontbonden werd of niet;
c)	of al de daden, door de Weerstand gepleegd, door de Regering van Londen worden gedekt;
d)	of de burgers zich moesten houden aan de verplichtingen door het mobilisatieboekje opgelegd, of niet;
e)	of de Entlassungsschein een bindende waarde had of niet;
f)	of de Conventie van Den Haag ook tijdens de bezetting van kracht was;
g)	of geen rekenschap moet gevraagd voor de massale vaandelvlucht tijdens de 18-daagse veldtocht.

3^e De Verbondenen van gisteren schijnen vandaag het pad der vijandschap te bewandelen. Dit verandert in enige mate de verhoudingen in de Verzetsgroeperingen en de houding van de partijen. De publieke opinie denkt trouwens reeds anders ten overstaan van de repressie, hetgeen de beslissingen van de huidige krijgsraden duidelijk doet uitkomen. Wie is verantwoordelijk of wie kan worden verantwoordelijk gesteld voor de voortvarendheid van het gerecht in 1944? Was het Verzet alleen een patriottische reactie of werd het soms niet ook op sleeptouw genomen door partisanen, d.w.z. door personen die partijganger zijn van een andere dictatoriale mogendheid dan Duitsland? Heeft het Verzet over heel de lijn de Belgische natie en het Belgische volk gediend? (Waar de scheidingslijn te trekken tussen banditisme en Verzet?) Wij stellen deze vraag omdat de collaborateurs toch veroordeeld werden op grond van antipatriottische gevoelens of gedragingen, niet? Is echter de repressie alleen doorgevoerd op grond van de beteugeling van antipatriottische gevoelens? Heeft het Verzet alleen de verdediging van de Belgische belangen op het oog gehad?

4^e In de repressie is een factor geslopen waarmee tot op heden geen rekening gehouden werd: nl. hoe de partijen zijn opgetreden. De partijen hebben vrijwel onmeedogend hun (verdwaalde) tegenstanders de nek gekraakt. Socialistische gemeenteraden die katholieken kelderden; katholieke deputaties die socialisten kelderen; zonder te spreken van verfranste liberale elementen die met liefde de ketterjacht op te punctuele Vlamingen beoefenden. De menselijkheid, de caritas sprongen af op het partijbelang. Wie dit niet goed verstaat, overwege hoe het mogelijk is dat kleine mensen, wier zondenregister niets is, vergeleken bij dat van ‘geredde groten’, het brood, het bestaan, de toekomst zijn ontnomen geworden. Hoe kunnen zekere middens (vooral administratieve) de ondergang verdragen of dulden van collega's wier zogezegde vergissing in het licht der huidige omstandigheden vrijwel wordt weggewist, hoe kunnen zulke middens, herhalen we, de ondergang van hun gelijken gedogen?

Wanneer bevrijden zich de besten in de Regering en de overgrote meerderheid der burgers van dit land van de occulte angst die hun gezond verstand verlamt? Wanneer horen wij de stemmen opgaan tegen de drogredenen die de-verblinde-haat-van-enigen in het leven houdt? Wanneer gaat, ons bevrijdend van de beklemming en de broedervete, de handreikende AMNESTIE de miljoenkoppige miserie wegvagen en de Wonderlijke Genezing beginnen?

[p. 401]

We zouden dit alles niet in het bijzonder overwogen hebben, zo ons niet een tekst van Vestdijk in zijn ‘Poolsche Ruiter’ over ‘Der Prozess’ van Kafka had getroffen, een tekst getrokken uit de lezing die hij in Juni 1942 hield toen hij als gijzelaar opgesloten werd in het seminarium ‘Beekvliet’ te Sint Michiels-Gestel. Het werk van Kafka leek hem een aanleiding om zijn opvatting over het ‘Gericht’ van deze tijd te preciseren.

‘Het “Gericht” in zijn algemeen symbolische strekking, is van alle tijden. Men treft de strekking, die erin tot uiting komt, in iedere collectieve organisatie aan, iedere organisatie, die macht wil uitoefenen, onverschillig of dit nu een religieuze, een politieke, een juridische of een economische organisatie is. Een dergelijke organisatie wil macht uitoefenen over alles wat buiten haar ligt: dus in de eerste plaats over de eenling, die zich voorlopig nog aan haar macht onttrekt, op het vrije en autonome individu. En onder de middelen, die haar ten dienste staan om dit individu binnen haar machtscirkel te trekken, te dwingen, te intimideeren, te terroriseeren, verdient wel in de eerste plaats vermelding het gebruik maken van de vage en latente schuldgevoelens, die ieder mens bezit en die men, mits over de juiste “methode” beschikkend, steeds kan activeeren en voor zijn eigen doeleinden uitbuiten. De grote kunst is, zijn medemensch in de positie van “schuldige” te dringen. De groote kunst is hem te beheerschen door gebruik te maken van zijn moreele fijngevoeligheid. Dat wil zeggen: men beheerscht zijn medemensch niet door sterker te zijn dan hij is, - kortom: door hem de schuld te geven, onverschillig waarvan’ (Kursivering van ons).

Niemand ontgaat de draagkracht van deze woorden voor een tijd waarin een vreemde collectieve organisatie tracht haar macht uit te oefenen (de bezetting b.v.). Maar ook de eigen collectieve organisatie is er na de bevrijding niet voor teruggedeinsd de middelen te gebruiken die Vestdijk hierboven vermeldt. Tienduizenden staatsburgers heeft de collectiviteit een dossier verschaft, waarin hen ‘de schuld wordt gegeven, onverschillig waarvan’. Ook de eigen collectiviteit heeft geduld dat de wet gold: de beschuldiger heeft altijd gelijk’. Er is dermate door tal van beschuldigers, die de juiste ‘methode’ gebruikten, gelogen, vervalst en bezwaard dat het achteraf gerechtelijke dwalingen heeft geregend!

Het staat nu zover dat niemand er nog wijs uit wordt, dat het misbruik te speculeren op de latente schuldgevoelens die iedere mens bezit, zowel de uitbuitende als de geschade partij met een onontwarbaar complex achterlaat, waardoor de hoop op verstandhouding bijna tot de onmogelijkheden gaat behoren. Hetgeen sommigen tijdens de oorlog aanvoelden hebben weer anderen na de oorlog aangevoeld. Er ligt een kwaad, dat wellicht de mens eigen is, aan de basis der ongerechtigheden van gisteren en van vandaag.

Want waartoe dienen dan tenslotte de beginselen der moraal, de geboden van het geloof en het lumineus doorzicht van kunstenaars, zo we hardnekkig aan het recht van de sterkste en de drang der instincten toegeven?

Het past hier enige woorden aan toe te voegen over het Paascongres der Vlaamse Jongeren.

Men heeft er zich over verheugd, vooral in De standaard, dat er in de Vlaamse jeugd nog idealisme aanwezig is. Ja, ondanks het scepticisme dat sedert de bevrijding opgeld maakt, is het idealisme niet dood. Maar het komt ons voor dat het wantrouwen bij vele idealistisch-gestemde jonge Vlamingen gewettigd is: de overtuigde Vlaming d.w.z. hij, die zich als Vlaming betuigt krijgt in het Belgisch staatsverband, vroeg of laat, ALTIJD ONGELIJK. De repressie heeft dit bewezen: hoeveel Vlamingen werden niet verontrust, die men niets anti-patriottisch kon ten laste leggen? De partijen gebruiken het enthousiasme van hun jonge adepten om het hen later euvel te duiden (Cfr. de evolutie van vele Vlaamse voormannen!) De leiding van het Paascongres had het in de eerste plaats over ‘loyauteit’. Maar welke garanties biedt de Staat voor een goedgezinde ‘Vlaamse Beweging’? Dit is de psychologische factor die niet over het hoofd mag worden gezien.

Er is verder één verstandig woord op het gehele Paascongres gesproken: De repressie is de bloedzuiger van de Vlaamse Beweging. Dit is de physische factor. Zolang de bloedzuiger niet dood is, is de gewenste Vlaamse Beweging ten dode opgeschreven!

[p. 402]

Celkwatrijnen

Deze inscripties op een celmuur werden overgeschreven in het celboekje van een onbekend dichter en nagelaten in de handen van een even onbekend cipier.

Mijn kameraad verkende 't land,
hij kwam den vijand in 't vizier;
toen kreund' hij aan den overkant:
vaarwel, den dood verraste ik schier.

'k Lei steeds den loop nauwkeurig aan,
geen kogel mocht zijn doel ontgaan;
maar, ach, de kolf van dit geweer
deed in mijn eigen hartstreek zeer.

Kom, elke teerling telt zes zijden,
ik waag het kansspel met den dood;
vijfmaal kàn ik mijn trots belijden
en éénmaal, voor mijzelf, mijn nood.

Een mitrailleuse zaait het sterven,
laat haar patronen nauwlijks tellen;
de dood gunt haar geen tijd
zijn oogst voorbarig te voorspellen.

'k Heb voor mijn land tot 't eind gestreden
en u, o vrouw, tot daar bemind;
vergeet gij 't spoor van mijne schreden
maar houd het zichtbaar voor ons kind.

Wien de trots naar 't hoofd stijgt
bij 't eerste glaasje brandewijn
moet soldaat van zijn land
of vader van een zoon zijn.

God schiep vier jaargetijden,
twee vruchten: droeve en blijde;
de mensen zijn de wespen:
zij vechten om de beide.

Ik heb geen naam meer, en geen wil,
noch schaamteblos op mijn gezicht,
maar 'k heb drie staven op wat licht
en soms het smoren van een gil.

Nummer 407.
(Uit het ms. overgeschreven.)