Golfslag. Jaargang 1

[p. 375]

De Auteur en zijn Publiek.

Naar aanleiding van Dr. G.W. Huygens' De Nederlandse Auteur en zijn Publiek, en van Anton Van Duinkerken's Het tweede Plan.

Er verschijnen tegenwoordig, als gevolg van bibliotheekstudie, litterair historische verkenningen met statistieke inslag, die de moeite waard zijn er nader op in te gaan. Eigenlijk zijn het cultuur-historische bijdragen, daar zij meer de maatschappelijke betekenis van het litteraire werk dan de intrensieke waardebepaling ervan op het oog hebben. In feite komt dergelijk werk veelal neer op een directe vraag: hoe reageert het publiek ten overstaan van de onderscheidene en één dagelijkse publicaties, nu en in het verleden, en omgekeerd? Is uit deze confrontatie van boek en publiek een evolutie ten goede of ten kwade aan te stippen? Welk algemeen besluit valt er uiteindelijk uit af te leiden? Het besluit van Dr. G.W. Huygens houdt meteen het antwoord op de eerste twee vragen in. De laatste paragraaf van zijn oordeelkundig boek luidt als volgt:

‘De auteur die zijn talent niet wenst te prostitueren moet honger lijden of een burgerlijke positie zoeken. Daar het eerste niet lang vol te houden is, kiest hij het tweede, zodat hij in staat is, door te produceren voor zijn genoegen, en zijn kunst wordt ‘tijdverdrijf voor enkele fijne luiden’. De Nederlandse kultuur is daarmee gediend. Alleen zal zij van tijd tot tijd smalend afgeven op zijn commerciëler aangelegde kunstbroeders der semiofficiële en officieuze literatuur, en ook op het grote publiek, voor hetwelk hij de onbegrepene is en blijft. En daarmee blijft ook het leven in de grote brouwerij der literatuur’.

Een onderzoek naar de uitstraling van het boek van het begin der achttiende eeuw tot nu levert een negatief resultaat op, dat sceptisch, beter gezegd, nuchter, realistisch constateert. Wij gaan evenmin als Dr. Huygens jeremiëren. Wij verbazen ons over zijn eindwoord niet.

Compromisloze kunst wordt doorgaans niet gewaardeerd; tot compromis geneigde literatuur haalt het wel. In feite bestendigen twee factoren deze betreurenswaardige toestand, nl. de commerciëler aangelegde kunstenaar en het grote publiek. Terloops duidt Dr. Huygens het de hyperindividuele kunstenaar ten kwade dat hij de afstand tussen hem en het publiek te groot maakt of houdt. Gelukkig is nochtans zijn neerhalen van Kloos niet te noemen. B.v. zijn Kloos' Binnengedachten minder ergerlijk dan wat vele commerçanten in het boek ons geven.

Het ware daarom wel eens interessant geweest na te gaan in hoeverre de tussenpersoon tussen auteur en publiek schuld heeft aan een blijkbaar onveranderlijke toestand de eeuwen door...

Want alles is niet terug te brengen, enerzijds tot de kunstenaar als Geschmacksträgertyp en anderzijds tot de van het pu-

[p. 376]

bliek uitgaande smaak. Tussen auteur en het publiek zit ook de zakenman, die zorgt voor de verspreiding en de verkoop. OOK de uitgever draagt een deel van de verantwoordelijkheid in ‘de grote brouwerij van de literatuur’.

Laat het voor vroeger eeuwen minder het geval geweest zijn (of heeft het verschijnsel andere vormen?) doch auteur en publiek zijn tegenwoordig niet meer los van wat wij reklame noemen. Een smaak, een behoefte wordt kunstmatig gewekt, zó dat we niet meer van smaak en behoefte spreken, maar van mode en exploitatie. Het lage peil wordt graag gehandhaafd opdat de massale verspreiding er door gediend wordt. De kapitaalkracht is in het boekbedrijf verre van een zegen gebleken. De toonaangevende uitgeverijen jagen op een soort best-seller, die de grootst mogelijke winstmarge garandeert. Het publiek laat zich vangen door de barnum-reklame, de grootscheepse publiciteit, de psychologisch geverifieerde propaganda. Het goede papier wordt verspild aan sensatie-productie, tot in de treure wordt het modische opgedrongen. Opvallend b.v. op de Vlaamse markt zijn de Noorse trilogieën en de overzichtelijke kunstgeschiedenissen. Het boek wordt op de markt geworpen als een nieuw model auto, schoen of keukenkast. De boekhandelaar, de bibliothecaris houden de geniale meesterwerken niet meer bij. Kultuurarbeid? Dat zij het maar eens wagen het wat moeilijker boek er tussen te wringen!

Daarbij voegt zich het feit dat niet het publiek alleen maar ook de uitgever de gezonde kritiek schuwt als de pest. Waarom? De critiek is intern, zowel als extern, zaken-dodend, anti-commercieel. De criticus is een vijand én van de auteur én van de uitgever. Hij is echter niet zelden een Geschmacksträgertyp, daarom dat grote kunst vrijwel steeds critisch is. Doch de grote kunst, de kritische kunstenaar zijn nooit in het tijdperk waarin ze leven zeer welkom. Nu apprecieert het grote publiek eerst werk dat in de tijd van zijn ontstaan verzwegen, verketterd, gedoodverfd, uit de boze was. En wijl het dit werk apprecieert gaat het weer het werk van eigen tijd voorbij.

Het doet in dit verband geen kwaad even te wijzen op de geschiedenis van de mislukte roem. De verhouding van de auteur tot zijn publiek of zo men wil van het publiek tot zijn auteur berust veelal op vergissingen. Vergissingen die evenwel niet volkomen zijn te brandmerken als we weten hoe en waaraan bekendheid en roem soms zijn te danken. Hoe een schrijver op het eerste plan geraakt, is vooral ook tegenwoordig het spel van extra litteraire factoren. De geschiedenis van wit en zwart b.v. heeft de ijking van litteraire waarden zeker vermoeilijkt. De tijd en de kritiek schiften tenslotte veel. En een verschuiving van eerste naar tweede plan en omgekeerd gebeurt onhoudbaar en regelmatig.

‘De geschiedenis van de roem is dus wel zeer dubbelzinnig, zegt Van Duikerken, zij zoekt naar de wetmatige kracht, die duizenden bewoog om een eenling te verheffen, maar ze zoekt tegelijkertijd naar de talloze factoren, die juist déze eenling voorbestemden om zich voor die wet van de duizenden beschikbaar te stellen. Zij vindt haar bruikbaarst materiaal, waar deze roem het sterkst is geweest en het zwakst is geworden, dus bij de gestalten,

[p. 377]

die van vermaardheid tot vergetelheid geraakten, of van onophoudelijk gehuldigd onophoudelijk bespot worden’.

Van Duinkerken en ook wij zijn geneigd de nodige grootmoedigheid te tonen voor dit verschuivingsverschijnsel. Wij begrijpen de argumentatie als Van Duinkerken poneert: ‘De figuren van het tweede plan hebben dit vóór op de figuren van de tweede rang, dat zij niet de hoedanigheden hunner grootste tijdgenoten vertonen in een mindere hoeveelheid, doch dat zij eigenschappen vertonen, die hun grootste tijdgenoten misten. Hun uitbundige populariteit is doorgaans een compensatie - verschijnsel’. ‘Iedere phase van de literatuur-ontwikkeling kenmerkt zich door een verbijzondering, en het tweede plan is het plan, waar deze verbijzondering niet doordringt. Het wordt maatstaf voor de menigte, omdat het een correctief vertoont op het beste’. enz...

Ieder van ons kent litteraire figuren die op het eerste plan staan hoewel ze tot het tweede behoren en zelfs tot de tweede rang. Ieder van ons weet dat zij daar floreren en paraderen terwijl de eerste plan persoonlijkheden bitter tegen lot en maatschappij vechten, ongekend, onbemind. Zoals Huygens zegt: ‘De cultuur wordt door deze armoezaaiers en hongerlijders gediend. O grootmoedigheid, o cultuur, o onverbeterlijke kortzichtigheid.’

Hendrik STORM.