Golfslag. Jaargang 1

[p. 313]

Verlooy

De flaminganten, die thans allen demokraten zijn - de goède flaminganten dus, vermits de andere zich tegenwoordig toch aan een misschien niet geheel vrijwillig stilzwijgen houden -

ook de waarachtige demokraten, die in België, op grond van hun demokratische overtuiging, vanzèlf komen tot wat wij in algemene termen gewoon zijn ‘vlaamsgezindheid’ te noemen -

evenzo alle beproefde of nieuwbakken bevorderaars van een zo dicht mogelijke toenadering tussen de politiek verscheurde Nederlanden -

zonder de annexionisten van de separatistische Waalse beweging te vergeten -

allen hebben zij een gunstige gelegenheid laten voorbijgaan om hun misschien enigszins bestofte heldengalerij wat op te frissen, door het herdenken van iemand dien zij allen, de ene met méér, de andere met minder, maar niemand gehéél zónder recht, als een hunner voorgangers konden beschouwen. De gevierde zelf is er trouwens niet meer, om zijn lofredenaars terecht te wijzen. De feestvierenden zelf vergenoegen zich doorgaans met het aanhoren der wijsheid uit een mond van ‘bevoegde’ sprekers, zonder de geschriften van hem ‘in wiens teken’ - naar het heet - hun verder leven en werk zal gesteld worden, persoonlijk te doorvorsen. Voor den schrijver der nochtans niet helemaal vergeten ‘Verhandeling op d'onacht der moederlyke tael in de Nederlanden’ is er dan toch alvast het voordeel aan verbonden, niet het slachtoffer te worden van dergelijke viering. Over de oorzaak van die vergetelheid zullen wij het dan ook niet verder hebben; misschien is ze wel een teken des tijds. Niet de enige trouwens. Ter zake echter.

Al werd hij ook maar amper vijftig jaar oud, toch is de Kempische boerenzoon Johannes-Baptista Chrysostomus Verlooy, die op 22 December 1746 te Oosterwijk bij Tongerloo ter wereld kwam, gedurende een tiental jaren - juist op het ogenblik dat het Ancien Régime ineenstortte en verdrongen werd door de ‘nieuwe orde’ van toèn - een belangrijk personage geweest in de politieke geschiedenis der Oostenrijkse Nederlanden.

Verlooy was advokaat. Een knap rechtsgeleerde, naar het schijnt, maar wien aan de balie toch geen schitterende loopbaan was weggelegd. Voor zijn werkkracht en werklust, zijn talent als schrijver, organisator en agitator vond hij echter een geschikt arbeidsveld toen de revolutionnaire woelingen begonnen die in onze geschiedenis bekend staan als de Brabantse Omwenteling. Juister gezegd: Verlooy heeft in aanzienlijke mate bijgedragen tot het uitbreken van die omwenteling.

[p. 314]

Twee namen uit de Brabantse Omwenteling zijn wel iedereen uit het onvolprezen geschiedenisonderricht in onze lagere en middelbare scholen bijgeblebleven: Vonck en Van der Noot, twee advokaten, de eerste de voorman der vooruitstrevende demokratische richting, de tweede de aanvoerder van den behoudsgezinden aristocratischen vleugel der Brabantse Patriotten. Verlooy, vriend en vertrouweling van den eerlijken, schranderen, zedelijk hoogstaanden maar onpraktischen Vonck, wist dezen laatste te bewegen tot het aanvaarden van het door hem ontworpen plan voor een geheime vereniging: ‘Pro Aris et Focis’ (voor Altaar en Haard). De werking van ‘Pro Aris et Focis’ leidde tenslotte tot het vormen van een vrijwilligersleger en tot de overwinning der Patriotten op de Oostenrijkers, te Turnhout, op 27 Oktober 1789.

Was het welslagen der, alles wel beschouwd, tamelijk onbloedige revolutie in hoofdzaak te danken aan de Vonckisten, toch werd niet aan hùn voorman en zijn medewerkers, maar aan zijn conservatieven mededinger Van der Noot de leiding van den onafhankelijken Zuidnederlandsen staat toevertrouwd. Om grotendeels verschillende redenen waren Vonck en Van der Noot, èn hun wederzijdse aanhangers, tegen de hervormingen van Josef II gekant geweest. Ook wat de middelen betrof om het Oostenrijkse bewind ten val te brengen, waren zij een àndere mening toegedaan. Het was enkel omdat de buitenlandse hulp, door Van der Noot gewenst en gevraagd, niet verleend werd, dat hij het revolutionnaire plan van ‘Pro Aris et Focis’ aanvaard had. Geen wonder dan ook dat, eens de gemeenschappelijke vijand verdreven, de broeiende vete tussen zogenaamde nieuwlichters en duisterlingen, vooruitstreven demokraten en behoudsgezinde aristokraten, Vonckisten en Statisten uitslaat tot een openlijken strijd, die spoedig even scherpe vormen zou aannemen als kort te voren het verzet tegen Oostenrijk.

Aan de zijde van Vonck, wiens naaste medewerker hij blijft, beleeft Verlooy het bewogen jaar 1790. Als na de uitspattingen van het Brusselse gepeupel tegen de Vonckisten, en na de operette-achtig mislukte staatsgreep van generaal Van der Mersch te Namen, Vonck naar Frankrijk vlucht, volgt ook Verlooy zijn vriend in de vrijwillige ballingschap. Bij de eerste Oostenrijkse restauratie keert hij terug naar Brussel, en beidt zijn tijd. Tijd dien hij gekomen acht als de Franse ‘bevrijder’, Dumouriez, bij Jemappes de keizerlijke troepen verslaat, en de mogelijkheid van een zelfstandige demokratische Belgische republiek in het vooruitzicht stelt. Vonck is niet meer teruggekeerd; Vonckistische tweederangsfiguren, ook Jacobijnse drijvers, treden op het voorplan, zodat iemand als Verlooy zich nog meer ergeren moet aan de voortvarendheid van zijn geestverwanten dan aan het onbegrip en den onwil van de tegenstanders. Het komt tenslotte zover dat hij tenslotte - trachtend te redden wat nog kàn gered worden? - de woordvoerder is van de Vonckistische minderheid, die de aanhechting bij Frankrijk verkiest boven de ontzettende verwarring van het ogenblik en, vooral, boven het gevaar van een zelfstandige republiek waarin de nu verafschuwde en gehate konservatieven over de macht zouden beschikken.

Tijdens de kortstondige tweede Oostenrijkse restauratie - na Neerwinden - houdt Verlooy zich afzijdig van de politiek, om na Fleurus opnieuw een vooraanstaande rol te spelen. Was hij reeds vroeger o.m. ‘représentant pro-

[p. 315]

siroire’ voor Brussel, en afgezant der Brabantse Jacobijnen bij de Conventie te Parijs, zo wordt hij nu schepen, burgemeester, en tenslotte, op 20 April 1795, ‘maire’ van Brussel. Hij sterft twee jaar later, op 4 Mei 1797.

Het is nochtans niet alleen als Jacobijn, als annexionist, als de eerste ‘maire de Bruxelles’ dat Verlooy in onze nationale geschiedenis bekend gebleven is, maar tevens, maar vooràl misschien, als de schrijver van de reeds genoemde ‘Verhandeling op d'onacht der moederlyke tael in de Nederlanden’, een boekje dat in 1788 - op den vooravond der Brabantse Omwenteling dus - te Brussel naamloos van de pers kwam. Dat vlaamsgezind, heelnederlands betoog van den revolutionnair Verlooy - die voordien reeds blijken gegeven had van zijn gehechtheid aan de misprezen volkstaal - was niet zo maar een verpozing tussen zijn rusteloze agitatie, maar hield nauw verband met de politieke bestrevingen van den schrijver. Geen politieke vrijheid (in woorden van onzen tijd uitgedrukt) - redeneert Verlooy - zonder volksbewustzijn en nationale fierheid, welke op hùn beurt onbestaanbaar zijn zolang de eigen taal achteruit gesteld wordt tegen het vreemde, opgedrongen Frans. Zijn ‘Verhandeling...’ is dan ook allereerst een verheerlijking van ons volk, een pleidooi voor de waarde van onze taal, en een uiteenzetting van de middelen waardoor de verachte ‘moederlyke tael’ haar verloren aanzien kan en zal herwinnen.

Al ligt er meer dan honderd vijftig jaar tussen onzen tijd en de ‘Verhandeling...’, toch bevat ze argumenten, en toch klinken er tonen in die ons ook nù nog vermogen te treffen. Indien we dan ook betreuren dat de tweehonderdste verjaardag van Verlooy's geboorte zal voorbijgaan zonder een passende herdenking, dan is het ènkel omdat een herdenking wellicht toch voor enige jongere mensen de aanleiding kon geworden zijn om kennis te maken met het stevig Diets betoog van den Brabantsen patriot Verlooy.

In zijn vrij kort, koortsig-druk leven heeft Verlooy wel geen tijd gehad om zijn herinneringen neer te schrijven. Nu weten wij wel dat niet in gedenkschriften en mémoires dè waarheid moet gezocht worden. Maar Verlooy's herinneringen zouden welkom geweest zijn, nu vooral, om te vernemen hoe hij zelf zijn politieke loopbaan beschouwde, hoe hij bepaalde toegevingen, evoluties, zwenkingen zelfs en misgrepen zou verklaard hebben. In hoeverre officiële bescheiden daartoe volstaan? Een vraag die geen antwoord behoeft, als wij maar even bedenken hoe moeilijk, of beter: hoe ondoenbaar het is de gebeurtenissen der jongste jaren te beschrijven niet alleen, maar vooral: te verklaren. En toch, vermits de geschiedschrijving nooit méér dan een moeizaam benaderen van het verleden kan zijn, bewaren wij de hoop dat een historicus met zin voor nationale waarden èn menselijke konflikten, den persoon, de daden en geschriften - àl de geschriften - van Verlooy op een verantwoorde en boeiende wijze voor een breder publiek tot een levend geheel zou verwerken.

Em. DE V.