Golfslag. Jaargang 1

[p. 302]

De officiele literatuur
Of de literaire betrekkingen tussen Noord en Zuid

De interpenetratie van de kultuurbewegingen van stam- en taalverwante volken, die tevens buren zijn, berust o.i. in de eerste plaats op een aandachtig wederzijds volgen en schatten van elkanders prestaties.

In het licht van deze constatatie gaat het op literair gebied tussen Noorden Zuidnederland niet zoals het hoort en we menen voor dit feit zowel fout bij de Hollanders als bij de Vlamingen te vinden. M.a.w. de aandachtige toeschouwer merkt op, dat, zo de Noord Nederlanders te kort aan belangstelling tonen voor het literair fenomeen in Vlaanderen, dit niet alleen ligt aan het ontstellend superioriteitsgevoel, maar ook aan de verkeerde voorlichting van de zijde der Vlaams literaire Ambassadeurs. Wanneer vice versa het in Vlaanderen niet aan belangstelling ontbreekt, dan heeft deze laatste overwegend meer nuttigheids- en prestigemaatstaven op het oog dan objectieve waardering.

Vooreerst moet ons van het hart dat Noord Nederland sedert een paar decennia verblind is in een literair salonspel dat veel weg heeft van nationaal narcissisme, waarvan een zeker snobisme niet vreemd is. Of zij dit van de Parijzenaars hebben afgekeken, weten we niet, maar er gaat geen seizoen voorbij of een paar jongeren worden op het podium getild, in de nimbus van het genie gehuld. Edoch met een bijna even verbijsterend gemak verbranden zij vandaag wat zij gisteren aanbaden, waarmee we bedoelen dat de onstandvastigheid der afgoderij of der aanbidding precies wijst op een tekort aan waardevolle criteria. Wie spreekt er nog van Dendermonde, Lehman en Hoornik nu Aafjes en Diels mode zijn? En wat te denken over Maria Lecina als Dieuwertje Diekema symbolisch ontdubbeld of verdubbeld op het perverse netvlies van een dronkelap staat?

Het is wellicht met een zeker leedvermaak van Hollandse zijde mogelijk óns Vlamingen (welke?) een analoog-snobisme aan te wrijven, want het moet boven de Moerdijk opvallen dat ook hier de in de wolken geheven Hensens, Daisnes en De Cortes, verbluffend snel zijn gaan verbleken voor de laatste edities van ‘la littérature c'est moi’: de Lampo's, de van Akens enz. Het staat echter ongetwijfeld vast dat de Noord Nederlandse genieën nog talrijker zijn.

En nuchter beschouwd vertoont Noord zowel als Zuid eenzelfde karakteristiek: een toegenomen mondigheid van het volk veroorzaakt plots het opduiken van jongerengroepen in tal van plaatsen en provincies, waarin fataal met de ellebogen wordt gewerkt, om tot de uitverkorenen te behoren.

Wij deden misschien best spel te laten wat spel is. Maar ongelukkig wijst dit alles op een vervuilde atmosfeer die het zicht op Noord en Zuid vertroebelt. Wat Noord of Zuid bereikt gaat onder de auspiciën van wat wij de officiële instanties noemen. Wat Noord of Zuid verenigt is dat wat de heersende politieke constellatie of de verworven positie van de gearriveerden (schrijvers, uitgevers, commentatoren) gedoogt. Wij zien echter tussen Nood en Zuid een vacuum van ontzettende afmeting. Het zijn uitzonderlijke mensen als Martinus Nijhoff die het ons nog beter doen beseffen. Toen hij voor kort de grote verdiensten van Paul van Ostayen langs de Belgische radio verkondigde, zullen

[p. 303]

de officiële vertegenwoordigers (veelal de nog levende tijdgenoten van Van O.) van onze literatuur wel hebben gegrinnikt. Want wie stond en staat hen méér in de weg?

Een vacuum? Sedert 1920 houden de Noord Nederlandse critici bezwaarlijk de ontwikkeling onzer letteren bij. In de Noord Nederlandse handboeken, periodieken en dagbladen voerden Vlaamse correspondenten of redacteurs over Vlaamse literaire aangelegenheden de pen: Roelants, Gijsen, Leroux, Zielens, Toussaint, Jonckheere e.a. De gevolgen bleven natuurlijk niet uit: 1° De Noord Nederlander kan zich geen eigen oordeel vormen, omdat hij zich verlaat op het rapport van anderen. 2° deze anderen, zogezegde Vlamingen, bleken niet allen vrij van een persoonlijke politiek, nl. het eisen van een cijns (bewieroking, erkenning als meester, politieke aansluiting, onderdanigheid enz.) alvorens een gunstige bekendmaking te lanceren⁽¹⁾.

Enige van onze in Noord Nederland aanvaarde (lees officiële, politiek georiënteerde) critici hebben voor enige vrienden, of uit eigenbelang, het gros der Vlaamse literatoren gedevaloriseerd en de ontwikkelingsgang onzer letteren op quasi dictatoriale wijze gediscrediteerd en geminimaliseerd.

We menen zelfs dat de epuratie hen meer dan ooit het gewenste argument aan de hand deed om hun jarenlang verkeerd voorlichten te verantwoorden.

Wij zijn de overtuiging toe gedaan dat Noord noch Zuid alle verdienstelijke persoonlijkheden waardeert; dat het enggeestig patriotisme of het ‘ôtetoi de là que je m'y mette’ de waardeschatting vervalst;

dat het plattebroodjesbakken van vele Vlamingen (?) ten overstaan van Hollandse officieel erkenden, de Noord Nederlanders sterkt in hun overtuiging dat wij, Vlamingen, ons minderwaardigheidsgevoel niet kwijt geraken;

dat de Noord Nederlander er goed aan doet zijn licht eens elders op te steken dan bij de gecanoniseerde correspondenten of bij de gastvrije literatoren die graag met hoge percenten werken;

dat noch Brussel noch onze Brusselse Zender het ware beeld van onze literatuur geven.

Alles bij elkaar groeien Noord en Zuid op het huidige ogenblik meer van elkander weg, dan naar elkander toe, alhoewel van onze zijde (de goede) niets onverlet gelaten wordt om zo nauwkeurig mogelijk de Nederlandse letteren te wegen, d.i. aan een critisch onderzoek te onderwerpen, hetgeen het enig juiste standpunt in zake samenwerking en waardering is. Wij onderschrijven b.v. de in Noord Nederland van de hand van Vlaamse scribenten bekende literatuuroverzichten niet. Wij verliezen de eerbied voor de Hollandse critici of doctors in de letteren waar zij geen eigen visie meer hebben op de stromingen na Ruimte, waar zij geen andere moeite meer doen dan hun Brusselse of Oostendse vrienden raadplegen om over Vlaanderen te worden ingelicht.

Er deed zich in onze letteren reeds het paradoxaal Elsschot-geval voor. Een Hollander die zich toch eens wou documenteren vond hier iemand van waarde, die noch onder, noch boven de Moerdijk bekend was. Bij wie lag de schuld? Zoals wij hoger zegden: bij de Vlamingen die ‘doodzwegen’, bij de Hollanders ‘die zich op het doodzwijgen verlieten’. Het komt ons voor dat het Elsschot-geval reeds lang niet meer uniek is. Maar waarom zouden wij het slechts aan de tijd alleen overlaten recht te zetten wat krom sloeg?

Hendrik STORM.

(1) De positie van Greshoff vroeger, P.H. Dubois nu als correspondenten of voorlichters in Vlaanderen illustreert dit alles wellicht van Noord-Nederlandse zijde.