Golfslag. Jaargang 1

De laatste nacht

‘J'irai sous la terre et toi tu marcheras dans le soleil.’
(Arthur RIMBAUD).

De zware, metalen deur klapte nijdig dicht. 'n Ogenblik zat hij versteend, met 'n ijl hoofd.

De plechtstatige stappen stierven langzaam weg in de holle gang.

- Morgen te zes uur.

Verdwaasd keek hij rond in de naakte cel. Zij was hem reeds lang heel vertrouwd. Haast gezellig.

Alle tekens, cijfers, kalenders, inkervingen en vlekken op de witte, melaatse muren waren hem lief geworden. In 'n hoek had hij zèlf enkele woorden gegrift: Ik zal niet versagen! En daaronder heel klein maar diep als een onuitwisbaar merkteken van zijn liefde: Mariska.

[p. 217]

'n Voorganger had z'n devies groot en stuntelig in de kalk onder het hoge raampje gekrast: Mieux vaut mourir debout, que vivre à genoux.

Honderden, duizenden malen had hij die woorden gelezen. Telkens, als z'n ogen heet werden van tranen, had deze uitdagende leuze hem 'n zweepslag gegeven.

Neen. Hij had niet versaagd.

Hoelang reeds zat hij in deze cel? Hij had er geen idee meer van. Lang. Heel lang. Ontzettend lang.

Hier waren al de dagen aan elkaar gelijk.

Als de morgenklaarte door het tralievenster naar binnen druilde, schoot hij telkens wakker uit 'n afschuwelijke nachtmerrie. Dan lag hij in z'n klamme zweet te luisteren naar het ontwaken der gevangenis, naar de eerste geruchten in de stad.

De eerste trams rinkelden voorbij, paardenhoeven kletterden ergens op de slapende kasseien, sirenen huilden vervaarlijk...

Dat was de andere wereld. De échte wereld, waar de mensen leefden en als razenden jacht maakten op geluk, genot, rijkdom, macht en vrouwen. Dat was de wereld, waarvoor de zon zo glorierijk scheen, dat hij er soms ziek van werd. Dat was het vrije, tierende, roezemoezende leven!

In de eindeloze gangen van de gevangenis werden dan de zware ketels snerpend over de tichels gesleurd en de klompen der witte werkboeven klonken hol en gruwelijk te midden de grafstilte van het strafgebouw.

De bel, de melancholieke, schrok wakker en vulde de luisterende ruimte met haar navrante alto-stem.

En de dag begon. 'n Nieuwe dag. 'n Oude dag.

Driemaal was de dodende regelmaat gebroken geworden. Eerst 'n paar verhoren door onverbiddelijke, zweterige mannen, die vragen stelden en schertsten en beschuldigden. De derde maal voor 'n cirkusvertoning met rechters en aanklagers en getuigen. 'n Cirkusvertoning, waarin hij de hoofdrol speelde en waarvan hij niet bijster veel gesnapt had tot 'n korpulente man in pralerige uniform, met 'n kwabberig gelaat, en 'n dwaas-glanzende schedel hem toegesnauwd had, dat hij ter dood veroordeeld was, aangezien de feiten bewezen waren. Hij had glimlachend het hoofd geschud en was als 'n slaapwandelaar tussen zwijgzame bewakers naar z'n goede cel gestrompeld. Eénmaal slechts was hij zwak en opstandig geworden. Hij had z'n witte vuisten kapot geslagen tegen de stomme muren, hij had gesparteld en gehuild, tot 'n barse bewaker het judasoog had opengerukt.

Toen was hij weer stil geworden en eenzelvig.

En de dagen schreden onverstoorbaar verder en hij wachtte als gelaten. Alleen. 'n Gevaarlijk dier.

En hij bad soms en sprak fluisterend elke week met de dikbuikige aalmoezenier, die altijd naar tabak rook.

En het werd ijler en ijler in hem...

- Morgen te zes uur.

Z'n ogen vielen op enkele dansende letters: Mort aux ‘vâches!’

Hij wendde het gonzende hoofd af en keek reikhalzend naar het hoge tralieraam op.

De lucht was nu zuiver en blauw en hij raadde de middagzon als 'n vuurbal hoog boven de lachende wereld.

[p. 218]

Deze nacht zouden er weer sterren staan.

Dan besprong hem de angst, onverhoeds als 'n beest. Hij zonk neer op z'n misselijke strozak en stamelde als 'n kind: Mariska... Mariska...

- Vader... vader!

- Stil nu. Kalm.

- Morgen, vader. Morgen. Ze schieten me dood.

De hand van de aalmoezenier streelt over de verwarde kroezelhop van de veroordeelde.

- Ik weet het, Frans.

'n Ogenblik staart de gevangene ontzet in het strakke, goede gelaat van de priester. Doodsangst gloeit in z'n ogen. Dan keert hij zich met 'n ruk om, stoot de poezelige hand weg en blijft krampachtig snikken.

De stilte in de cel is ondraaglijk. Alleen het gorgelende, wanhopige geluid van Frans.

Zuchtend gaat de aalmoezenier op de strozak zitten. Hij slaat z'n arm rond de magere rug van de veroordeelde en mompelt binnensmonds gebeden.

- Maar ik ben nog zo jong, vader. Ik wil nog niet sterven!

- Je moet sterk wezen, Frans.

- Maar ik heb toch heus niets misdaan. Ik ben onschuldig! Ik ben immers geen bandiet, vader. U weet het. U weet alles! Kunt U me niet helpen, vader? Ik heb 'n vrouw! Help me! Vader...

Als 'n hond kruipt Frans op z'n knieën. De aalmoezenier weert hem zachtjes af en gilmlacht. Oneindig droef en oneindig goed is die glimlach. Het zware, grijze hoofd schudt langzaam heen en weer.

- Ik ben machteloos, Frans.

- U kunt me redden, vader. Gaat U tot hen. Ik smeek U. In de naam van Mariska. In de naam van het kindje, dat ze draagt.

- Ik heb àlles beproefd, Frans. Ik kan niets meer doen.

'n Wijle blijft de gevangene versuft zitten. De streep zon op de witte muur is reeds erg smal geworden.

Weer valt de avond over de wereld.

Dan begint de aalmoezenier te spreken, zacht en innig:

- Luister, Frans. Je moet sterk wezen. God heeft ons lot in z'n almachtige handen. Hij heeft ons geschapen en ons op de wereld geplaatst. Hij roept ons éénmaal terug. Allemaal moeten we terug naar Hem. Dit aardse leven kan niet eeuwig duren. Dit aardse leven is slechts 'n proeftijd, Frans. En zij, die hun proeftijd goed doorstaan hebben, worden met open armen ontvangen in het hemelse vaderland.

- Maar ik heb nog niet geleefd. Ik heb nog niets gedaan...

- Wees nou verstandig. Geloof me, het is ontzettend hard voor me, Frans. Maak het jezelf nou niet moeilijker.

Hij pinkt 'n traan weg en vervolgt:

- Je hebt reeds véél gedaan, Frans. Je hebt schoon en goed geleefd. Je bent steeds eerlijk geweest, jongen. Is dat niet veel? God roept eerst z'n liefste kinderen. Ik ben 'n oud en versleten man. Ik sukkel m'n laatste jaartjes door in deze gevangenis. Het is m'n plicht te troosten, te sterken; jou en je makkers gereed te maken voor de grote reis... voor de beloning van de goddelijke Meester...

[p. 219]

- Nee, nee...

- Kom. Ik weet, dat je verstandig bent. En moedig. Zo dikwijls hebben we saam gesproken, Frans. En altijd heb ik je bewonderd. Zal je nou...

- Toen was er nog hoop, vader.

- Nou is er de zekerheid, Frans. De zekerheid, dat je naar de hemel gaat. Daar hoef je niet aan te twijfelen.

- Maar vader ik kan het niet geloven. Ik wil het niet geloven. Het is 'n vergissing. Het moet 'n vergissing zijn.

Traag en zacht vallen de woorden van de oude aalmoezenier:

- Nee. Het is geen vergissing, Frans.

- Ach, vader.

- Ween nou rustig uit, jongen. Schaam je niet voor me. Zie...

De tranen rollen de priester over het gelaat.

- Waarom ween je, vader?

- Om jou, jongen. Om jou, Fransje. En om al de anderen, die je voorgegaan zijn, en die nog volgen moeten. Denk aan hen, Frans. Je bent niet alleen. Zovelen hebben je 'n lichtend voorbeeld gegeven. Wellicht kom ik je eerstdaags achterna, Frans. Dat zal 'n blij wederzien zijn, nietwaar?

- Vader...

- Mag ik je nou de generale absolutie geven, Frans?

- Graag, vader.

De gevangene knielt eerbiedig en als balsem vloeit over z'n hoofd de zalige kracht van de heilige woorden.

- Nu gaat het beter, vader.

- Rook je niet, Frans? Ik heb 'n heel pakje sigaretten meegebracht voor jou. Je mag, hoor...

Even schiet er 'n pijnlijke trek over het vale gelaat van de gevangene. Dan stamelt hij:

- O! Heel graag, vader. Dank u.

Zo zitten ze 'n hele tijd en zwijgen. En staren in de blauwe rook, die lui wegkronkelt door het tralievenster.

Dan spreekt Frans. Nauw hoorbaar.

- Het leven is zo goed, vader.

Maar de grijze priester antwoordt niet. Hij rookt en bidt.

Weer de stem van de gevangene:

- Gaat U m'n vrouw, gaat U Mariska opzoeken, vader?

- Wees gerust, Frans. Op mij kan je rekenen.

- Vertel haar... dat ik tot het eind aan haar gedacht heb, vader. En dat ik haar vergiffenis vraag voor alles, wat ik haar misdeed.

De aalmoezenier knikt.

Stilte.

- En dat ik haar veel... erg veel geluk wens.

Hij kropt.

- ...En haar later hoop weer te zien... in de hemel, vader.

- In de hemel, zegt de aalmoezenier en hij glimlacht weer.

- Vader.

- Ja, Frans.

- Mag ik nog eens communiceren?

- Zeker mag je dat, Frans. Ik dank je om die vraag. Ik zal morgen heel, heel vroeg bij jou zijn. En ik zal bij jou blijven. Ik laat je niet alleen.

[p. 220]

- Dank, vader.

- Graag ware ik de ganse nacht bij jou gebleven, Frans. Maar dat mag niet.

- Vader.

- Ja, Frans.

- Ik ben bang.

- Je moet bidden, Frans.

- Ik zou zo graag, nog 'n paar brieven schrijven.

- Ik heb papier bij voor jou.

Voetstappen weerklinken in de gang. Iemand slaat hard met 'n sleutelbos tegen de metalen deur.

- Ik moet nu weg, Frans. Hier is papier. Schrijf maar. Ik zal je brieven ter bestemming brengen.

- Geeft u me nog 'n kruisje, vader. Vader...

De aalmoezenier duimelt 'n kruisje op het brandend voorhoofd van de gevangene en kruipt zuchtend recht.

- Gaat het, vader?

- Ja. Dank je, jongen. Tot morgen...

Weer wordt er hard op de deur gebonsd.

- Jaja... Ik kom!

- Tot morgen, vader.

Het klinkt als de kreet van 'n doodsbang kind.

- Tot morgen, Frans.

De deur smakt dicht.

De derde sigaret heeft Frans vol walg weggegooid. Hij heeft hoofdpijn. Krampachtig drukt hij het potlood tussen z'n vingers. Hij loopt enkele passen heen en weer en laat zich dan op z'n strozak vallen. In de hoek staat z'n avondkost. Onaangeroerd. Hij kijkt omhoog door het tralievenster. Reeds hangt de bleke maan in de lucht. Het zal nu vlug donker zijn.

Het judasoog wordt nu regelmatig opengeklapt. De prooi mag niet ontsnappen.

Plots gaat de bel, hartverscheurend droef.

Frans veert recht. Reeds zo laat? Ja. Daar hompelen de werkboeven op 'n rijtje naar hun cel. Hun lompe klompen slaan 'n holle dodenmarche in de zuchtende gangen.

Vlug! Vlug! De tijd staat niet stil.

Als 'n razende werpt Frans zich op het papier en schrijft.

Koortsig.

M'n liefste Mariska,

Dit is m'n laatste nacht. Ik weet niet of men je reeds het bericht heeft gebracht van mijn terechtstelling. Morgen te zes uur...

Hij kan niet meer verder. Het bloed welt omhoog en tokkelt wild aan z'n slapen. Hij verfrommelt het vel papier en gooit het weg.

Mariska! Ach Mariska.

In zijn verbeelding ziet hij haar terug. Haar gitzwarte lokken, haar diepe, blauwe ogen, haar leuke wipneusje, haar goede mond. Daar diept hij uit z'n vestzak het kleine, vuile portretje op en zoent het in 'n roes van wanhopige liefde.

[p. 221]

Als hij de ogen opent, ziet hij, dat het haast volslagen donker is in z'n cel.

'n Nieuwe angst overvalt hem. Hij springt recht en hamert met de beide vuisten op de metalen deur.

- Stilte daar!

- Licht! Om de liefde Gods, licht!

De sleutel knarst in het sleutelgat en de deur gaat open.

- Ben je bang?

- Ik moet nog 'n brief schrijven, chef. Naar m'n vrouw.

- Maar ik mag geen licht maken.

De bewaker heeft blijkbaar medelijden met deze rampzalige mens. Hij mompelt wat voor zich uit.

- Alstublieft, chef. Morgen is het te laat.

- Ik weet! Ik weet...

Omzichtig kijkt de bewaker in de gang. Wat zal hij doen?

- 't Is voor m'n vrouw, chef. Alstublieft...

- Verdomde wacht... Nou... Goed.

Hij slikt even en stoot de deur dicht.

Moedeloos valt Frans op z'n strozak. Maar plots is er licht. Het judasoog klikt open en daar weerklinkt de fluisterbas van de chef.

- Opschieten, hoor.

M'n liefste Mariska,

Dat is m'n laatste nacht. Ik heb niet veel tijd om je te schrijven. De aalmoezenier is bij me geweest. Morgen vroeg komt hij terug en dan mag ik nog communiceren. Ik sterf onschuldig, Mariska. Bid voor me. Zorg goed voor ons kindje... Ik denk aan jou, steeds maar aan jou. Wees moedig...

In de gang dondert 'n rauwe stem.

- Wie heeft daar licht gemaakt?

Meteen slaat het licht uit.

De directeur.

- Meneer de directeur!

- Jij lomperd. Ben jij dat geweest?

- Ik...

- Ja of neen?

- Ja, meneer de directeur.

De directeur braakt een serie verwensingen uit. 'n Uitbrander van belang. Frans heeft zich zo klein mogelijk gemaakt en durft nauwelijks ademhalen onder de ruwe dekens.

Daar vliegt de metalen deur open.

- Opstaan!

Frans veert recht en staart in het blauwe gelaat van de directeur.

- Frans Coymans, zegt hij toonloos.

- Zo? Veroordeeld, niet?

- Ja. Morgen vroeg.

- Morgen wordt hij gefusiljeerd, blaft de bewaker.

De directeur snauwt:

- Ik weet het, man.

[p. 222]

Dan tot Frans:

- Alleen in de cel?

- Ja.

- Heb je licht gevraagd?

- Ja.

- Waarom?

- Ik moet naar m'n vrouw schrijven.

- Je hebt meer dan tijd genoeg gehad.

- Alstublieft, meneer de Directeur.

- Stop. Goede nacht.

De deur valt dicht. Volslagen duisternis.

Spottend klinken de woorden van de directeur nog na.

- Goede nacht...

Dan wordt alles angstwekkend stil.

De bewaker is zeker in slaap gevallen voor de deur. Ofwel heeft hij de moed niet meer om te controleren, of de veroordeelde geen zelfmoord wil plegen. Hij denkt zeker aan morgen. Aan het rapport. Arrest? Wellicht aan z'n vrouw of... aan z'n meisje, dat vruchteloos op hem zal wachten. Ach ja. Waaraan denkt 'n man, die jong is, gezond en krachtig en die nog tot de levenden behoort! Slechts 'n metalen deur scheidt deze twee mensen: Frans en de bewaker. En toch bestaat er geen gemeenschap tussen hen. Toch behoren ze elk tot 'n andere wereld.

(wordt vervolgd).

Hans RANKE.