Een eerste mogelijkheid is de absolute scheuring in een westers en een oosters blok. De ijzeren muur tussen beide helften zal dan hoger en steeds moeilijker te overschrijden worden. Twee zelfstandigheden, de een in verdediging, de ander in aanval, zullen de gewapende vrede bestendigen, wat noodlottig is voor de rustige ontwikkeling van volk en staat. Verder blijft de Duitse kwestie dan geheel onopgelost. Het Duitse volk, in twee helften gescheurd, zal echter niet eeuwig lijdzaam toezien en (is het nu reeds niet volop bezig?) de kloof willen dempen om het ene Rijk herop te richten. De richting die dit Rijk zou inslaan zou dan het evenwicht breken tot bloedige schade van een der twee Europa's.
Een tweede mogelijkheid is dat de Sovjet-Unie haar gebied verder uitstrekt van Wladivostock tot de Golf van Gascogne, en aldus Sovjet-Eurazië sticht. Utopie? Het zou toch slechts de logische evolutie van de Tsaren-politiek zijn en de verwezenlijking van wat Napoleon en Hitler op 't nippertje mislukte. Zoals echter de toestand nu in Rusland staat (maar in hoeverre kennen we de werkelijke feiten?) zou dit, afgezien van de materiële verwoesting van West-Europa, veroorzaakt door het onvermijdelijk oplaaiend verzet, de geleidelijke, al meen ik niet de volkomen, teloorgang betekenen van wat, langs de Middellandse Zee-beschavingen, de Middeleeuwse Kerk en de Renaissance, het Avondland maakte tot wat het geworden is. De levenshouding en -standing, die Rusland in de plaats zou zetten, schijnt al te afwijkend van de west-europese om aanvaardbaar te zijn, zelfs na een evolutie op lange termijn. Deze tweede mogelijkheid kan in de gang der geschiedenis liggen, en een rustige vaststelling is oneindig heilzamer dan een vlammende verontwaardiging.
In de Europese landen zelf stellen we enkele unanieme verschijnselen vast. Het totale failliet van het oude liberalisme is een voldongen feit. De christelijke arbeiderspartijen zoeken toenadering tot het a-marxistisch socialisme, terwijl de extreme socialisten overlopen naar het communisme. Enerzijds dus het tot stand komen van nationale partijen op christelijk-socialistische basis, anderzijds een machtige dynamische vleugel internationaal, autoritair en marxistisch gericht. Naargelang het klassenverschil vallen de vroegere nationaal-socialisten, met uitzondering van een kern beginselvaste real-idealisten, naar een van beide strekkingen uiteen. Door het scherp aflijnen der posities heeft bovendien het christendom sterk gewonnen: zowel politiek als moreel houden de kerken nog steeds min of meer een waarborg in voor traditie en bezadigdheid; zij hebben op vele plaatsen het kapitalisme de rug toegekeerd en hun houding tegenover de jonge volkse elementen herzien.
Het is dwaas nu een formule te willen vooropzetten die Europa de rust zou verzekeren. Teveel beslissende factoren zweven nog in 't onzekere. Sommigen hopen op een machtig christelijk-socialistisch blok, dat alle niet onder Sovjet-controle staande landen zou verenigen, en, op basis van het sociaaleconomische, een samenwerkende politiek zou voeren met Rusland. Dit zou de ideologische kant van de kwestie buiten beschouwing laten - men strijdt nu toch niet meer om louter ideeën - en de gewenste en noodzakelijke economische eenheid van Eurazië tot stand brengen.
Maar hoeveel onbekenden versperren de weg. Hoever is het Russisch marxisme geëvolueerd om een harmonische samenwerking op economisch gebied met de Westerse landen toe te laten? Hoever gaat de gebiedshonger
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd