Golfslag. Jaargang 1

[p. 136]

De held

‘Groot was het aantal der vijanden, dat der eigen mannen slechts klein. Hij kende echter angst noch twijfel, want heel zijn leven lang had hij geleerd in de slag te bewijzen, wat écht man-zijn betekent. Hij zwaaide zijn zwaard machtig boven het hoofd en verhief de stem. Zingend reed hij in de dood. Hij reed in de lansen der vijanden en viel, de heerlijke hertog.’

Met deze woorden eindigde het lied.

Koenraad Winkelboom sloot behoedzaam het boek en legde het naast zich in het gras. Dan, met de rug leunend tegen de stam van de pruimenboom, die de hoek van het tuintje overschaduwde, liet hij met knipperende ogen genietend de warme lucht en de geurgolven van de zomerdag op zich toestromen. De hemel bloeide als de geopende kelk van een gentiaan, en als overrijp stuifmeel waaide nu en dan een leeuweriktriller over. Het enige geluid in de stilte van de Zondag. Want ook de geit, die Koenraad Winkelboom aan het tuinhek gebonden had, liet zich, het grazen moe, op een zuiver plekje neer.

Koenraad Winkelboom's hoofd was achterover gezonken en de schelen vielen over zijn lichtmoede oogen. Doch uit het slaapgelijke wegsoezen wekten hem de zojuist gelezen woorden, die eerst nu met ware kracht in zijn hoofd bonsden. Koenraad Winkelboom wou vergeten en niet meer denken, maar vreemd: één woord was er bij, dat zich immer weer naar boven en vóór zijn ogen drong: ‘...zingend reed hij in de dood’.

Koenraad Winkelboom fronste onwillig het voorhoofd over de belemmering, die daar zo plotseling zijn zoetjes uiteenlopende gedachtenvloed stuitte. Met halfgeopende ogen keek hij door een der luchtige vensters van het bladergewelf, recht in de blauwe hemel. Zijn door vele eenzame uren gevoede fantasie liet het zo juist gelezene met grote duidelijkheid gestalte krijgen. Op een heuvelrug zag hij de trotse ridder gewapend en gespoord met bliksemende ogen, gloeiend van kampbegeerte, in de lansen der vijanden rennen, zingend!

Dat men soms zingen moest, dat verstond Koenraad Winkelboom wel. De jonge mannen zongen, door de wijn verblijd, bij het dansen in de dorpsherberg. De meisjes zongen in de mei-avond onder de linden op de dorpsplaats, als de lente hun meestal wrang gesloten lippen beroerde. Eens had ook hij gezongen, toen hij nog een jonge kerel was, vol van dwingend leven als een omgeploegde akker in de lente. Want éénmaal was de blauwe schelmenblik van de blonde Anne hem al te machtig geweest.

Koenraad Winkelboom's gelaat klaarde op. Dàt was het. Hier had hij de oplossing voor de moeilijke vraag in de hand: zingen kan men slechts als het hart er toe drijft. Maar de ontdekkersvreugde duurde niet lang. Steeds onontwarbaarder draden sponnen zijn brein in.

Kon het hart iemand dan de dood in drijven?

[p. 137]

Zijn eigen hart deed iedere keer een vlugge verschrikte sprong, als slechts één woord hem aan deze akelige gezel deed denken. Aan dat donkere dreigende monster, dat plots zijn bodemloze muil opensperde, waarin men verzonk zonder bodem te vinden. Dat met harde stem een ‘Halt!’ brult waar de voet nog verder wil, en wreed Weg en Willen afsnijdt. Zo zag de dood er voor Koenraad Winkelboom uit. Zo zag Koenraad Winkelboom al het levende tegenover de dood staan: Eéns had hij een hondje, dat zonder meester en half verhongerd door ruwe straatjongens gekweld werd, met heftige woorden aan de jonge beulen ontrukt. Hij had het uitgeputte diertje in zijn vest gewikkeld en naar huis gedragen. Nu nog voelde hij, hoe het hondenhartje tegen zijn borst hamerde: een wilde, angstige maat. Nu nog zag hij de opengesperde ogen. Ja, dat leek Koenraad Winkelboom de algemene, de natuurlijke houding tegenover het Sterven. En die andere dreef het, dat hij zingend in de dood rijden kon? Wat moest die een machtig en sterk hart hebben!

Zo diep in nadenken en verwondering was Koenraad Winkelboom verloren dat hij helemaal niet merkte, hoe de verglijdende zonnebrand stilaan in een gedempter licht overging, en dat het gras onder zijn blote voeten vochtig werd. Eerst wanneer de geit, na veel vergeefse moeite eindelijk de ketting over de horens getrokken had en vriendelijk haar baard aan zijn wang wreef, zag hij, beduusd opspringend, de vallende avond.

Hij nam de geit bij de horens en voerde ze door de tuinpoort en de hof haastig de stal in.

En terwijl hij een armvol hooi tesamengrabbelde en in de krib stak moest hij er over schuddekoppen hoe hij zijn plicht zo slordig had kunnen verzuimen. Zijn leven was tot op elk uur juist geregeld, en zoals dat van hem, was ook dat van de dieren, die op het kleine bedrijf huisden, steeds even stipt gesleten. Zo had zijn vrouw Anne het hem geleerd in de vijftien wolkenloze jaren van hun huwelijk. Ze had zich steeds beijverd nooit een storing in de gelijkmatige afloop der dagen te laten vallen; en ze had het voor mekaar gekregen vijftien jaar lang de soep bij de twaalfde klokslag op tafel te zetten. Nu was ze sedert lang naar haar stilste nooit verstoorde Thuis vertrokken.

Met deze gedachten spoedde Koenraad Winkelboom zich op het erf, om naar de kippen te zien, die echter reeds op hun stekken hokten, slecht geluimd om het uitgebleven avondvoeder. Nadat hij er zich van overtuigd had dat geen enkel ontbrak, hing hij het grote slot aan de staldeur, sloot de grendel voor de erfpoort en betrad het huis.

Van de vensterbank, waar ze slapend en snorrend van de laatste zonnestralen genoten had, sprong de kat op hem toe, verwachtend dat hij, zoals iedere dag, zijn avondmaal met haar zou delen. Maar hij was vandaag erg verstrooid en verzuimde het haar warm vel te strelen, zoals anders zijn gewoonte was. Onwillekeurig moest hij weer aan de ridder denken, die zoo huizenhoog boven zijn eng bestaan stond. Die bekommerde zich niet om een plaatsje aan een welgedekte avonddis, veilig voor de stromingen der buitenwereld. Die daagde de strijd bijna uit. Die had de strijd nodig in zijn leven, zoals Koenraad het dagelijkse stukje brood. Hij was ontegensprekelijk een Bovenmenselijke, een Grote, een Held. Deze ridder groeide voor Koenraad

[p. 138]

Winkelboom in het onmetelijke en neergedrukt onder de macht zijner gestalte blikte hij tot Hem op als tot een heiligenbeeld.

Koenraad Winkelboom stond op, schoof brood en boter op zij en nam zijn pijp. Maar hij nam ze enkel in de hand om ze na enig aarzelen weer op haar plaats te leggen. Dan streek hij besluiteloos door het grijzende haar en opende de deur om nog even buiten naar de avond te kijken. In wondervolle vrede lag daar het dorp. Diep hadden de huizen hun daken over de gesloten ogen getrokken en slechts hier en daar pinkte nog een slaperig licht. Soms zwom op de stille lucht een blije klank over, misschien waren de jongens en meisjes nog onder de poorten aan het schertsen. Uit de frambozenstruiken van het tuintje trilde het zerpen van de krekels, ééntonig, slaperig.

Hij leunde tegen de deurpost en wachtte, tot in de duisternis de ene ster de andere aanstak. De schoonste onder hen, de avondster, zweefde juist tussen de twee populieren, - een vriendelijk klaar oog.

Lang hield Koenraad Winkelboom zich zoo onbeweeglijk stil. Met innige dankbaarheid voelde hij, hoe de stromen van zijn leven door dit stille plekje land gevoed werden. Niets verlangde hij van hemel en aarde, dan rustig en ongestoord onder hetzelfde dak de laatste avond te zien vallen. Een avond rijk aan sterren. Misschien zou dan ook hij met een lied op de nacht wachten, zingend bereid zijn te sterven zoals die ridder.

Daar was zij weer, die stralende gestalte. Maar zij kon hem niet lokken. Eer boog hij zich naar zijn kat, die warm en vertrouwelijk aan zijn enkels snorde, en bijna vrolijk zegde hij: ‘Niet waar, wij beiden houden meer van de zachte bries dan van de storm en wij willen de ridder zijn zingend hart niet benijden’.

Doch ook deze woorden, die de andere nijdloos zijn grootheid gunden, konden zijn gedachten niet volledig in de gewone dagelijkse richting leiden.

En 's nachts droomde hij, dat hij, met pantserharnas en vizier, op een vurig ros zat en dat hij de ridder in de kamp wou volgen. Maar hoe hij ook moeite deed, het lukte hem niet in het spoor van de glanzende te komen. Een onzichtbare macht hield hem langs achteren vast. En als Koenraad zich eindelijk omdraaide om de vijand achter zich te verjagen, zag hij dat het zijn eigen hart was, dat hij aan een zware ketting achter zich aan sleepte. Het hart van de ridder vloog hem als een valk pijlsnel vooruit.

Koenraad ontwaakte met een dol gevoel. Voor het gordijnloze venster schemerde reeds de morgen. Hij kon geen rust meer vinden, draaide zich nog enkele keren van links naar rechts en wipte tenslotte uit het bed, wijl de eerste klaarte achter de lage daknok opgloriede. Hij ging naar de kippen zien, die hongerig zich vroeger dan anders lieten horen.

Door de gewone omgang met de dieren werd het nachtelijk droombeeld bleker en bleker. En eerst 's avonds als Klaas Overhart, de gebuur, hem tot een klein babbeluurtje aan de tuinheg wenkte, vertelde Koenraad Winkelboom hem de eigenaardige droom.

Klaas Overhart was een man die tussen stal en schuur nog vele ogenblikken tot nadenken vond. Hij verstond meer dan alleen dat wat boeren, vee en akker aanging. Daarom zette hij het verhaal van Koenraad niet met een

[p. 139]

kopschudden of een nietszeggend woord van zich af, maar meende na enig nadenken: ‘Ja, Koenraad, het mensenhart is een vreemd ding. De ene drijft het naar de ploeg, de andere naar boeken, de derde over land en zee en weer een andere op het slagveld. Deze drijft het tot genieten en de andere tot verzaken. Ieder doet tenslotte dàt, wat zijn hart gebiedt. Ons drijft het tot vreedzaam werken en we kennen geen groter geluk dan wanneer vee en oogst gedijt. Anderen trekken liever in kamp en dood. En die moèten wel een heldenhart in hun borst dragen.’

Overhart's oude vader, die het gesprek mee gehoord had, blies bedachtzaam de tabaksrook tegen de zwermende muggen. Na een poosje zegde hij: ‘Ik denk dat men de mens niet kan beoordelen naar de grote van het hart dat de natuur hem gaf, maar wel naar de manier waarop hij het weet te dragen. Misschien is de grootste held, hij die het gelukt zijn hart te overwinnen.’

De beide anderen verstonden niet helemaal wat de vader daarmee wou zeggen. Ze knikten slechts stom.

Het was niet lang na deze avond, dat het als een storm losbrak over de lage velden. Het kleine dorp lag zo buiten de wereld dat het slechts zelden de ebbe en vloed van het tijdsgebeuren bespeurde. Tenzij een bijzonder machtige golf omhoog sloeg, zoals het die dag gebeurde.

Koenraad Winkelboom was er juist mee bezig groen voeder voor zijn geit te maaien. Een jongen rende de straat op en schreeuwde met overslaande stem steeds maar één woord, een slecht klinkend, gewelddadig woord. Als een lelijk ongedierte sprong het uit de jonge mond, kwam met klauwige benen over de akkers gekropen, bukte zich vóór Koenraad Winkelboom's voeten en staarde hem met wrede ogen aan, zodat Koenraad niet durfde roeren en het beurtsgewijs koud en heet over zijn rug voelde huiveren.

Daar stormde ook Klaas Overhart reeds in de tuin, liet van louter haast de deur openstaan, zodat de hennen zich dadelijk in de keurig verzorgde bedden waagden. Klaas Overhart's gezicht was door wind en zon gehard en gebruind. Nu echter leken zijn trekken zo vreemd.

‘Koenraad’, zegde hij met hese stem, ‘Koenraad, het is oorlog!’ Hij stootte de zin er moeilijk uit, als dwong het lot hem tot een spreuk waarvan de onheilvolle uitwerking hem wel bewust was.

Want niet ver achter de glooiing liep de grens. Met een goed gespan kon men ze in amper twee uurtjes bereiken.

Koenraad Winkelboom was nog steeds niet uit zijn verstarring ontwaakt. De andere schreeuwde hem toe: ‘Oorlog, het is oorlog! Oorlog! en hij balde de vuisten en schudde ze. Nu kwam ook Martha, de jonge vrouw van Klaas, opgewonden toegelopen. ‘Klaas’, riep ze, ‘we moeten weg. Jurgen Houtman heeft de wagens al klaargemaakt. Hij wil nog vóór de nacht uit het dorp zijn!’ Zij noemde nog enkele namen. Het waren meest mannen die in de dienstplichtige ouderdom waren en zich dieper in het land tot de legerdienst melden wilden.

[p. 140]

‘Ach, nee’, riep Martha, ‘wie had daaraan gedacht. Klaas, wij ook moeten weg’. In haar oog flakkerde angst en zorg. Maar Klaas schudde het hoofd. ‘Wij blijven’, zegde hij en zonder nog naar Koenraad Winkelboom te zien draaide hij zich om en stapte naar zijn boerderij toe. Martha volgde hem zonder één woord.

Koenraad Winkelboom stond nog steeds levensloos. Eindelijk bukte hij zich en nam de sikkel uit het gras. Met zware slepende schreden verliet hij het weiland en betrad het huis.

Hoe vriendelijk de kamer hem aankeek. De oude versleten meubels met duizend herinneringen, de kachel, de platen, de klok, de bloeiende stekken op de vensterbank. Dat alles moest nu een einde nemen?

Hem, Koenraad Winkelboom, zou men niet meer onder de wapens roepen, hij had de dienstplichtige ouderdom al overschreden. Maar de onrust, de schaduw van hen die niet terugkeren, het leed der vrouwen, dat alles zou ook in zijn dagen vallen, hun vriendelijke schijn verduisteren.

Buiten hobbelde een kar voorbij, hoog beladen met huisraad. De man ging met grote schreden naast het paard, de vrouw volgde hijgend met twee kinderen aan de hand. Dat waren de eerste vluchtelingen.

Koenraad Winkelboom ijlde plots, alsof de vijand hem op de hielen zat, de kamer uit. In de stal wierp hij haastig voeder in de kribbe van zijn geit. Dan dreef hij de kippen, die nog steeds in de groentenbedden pluisden, in de stal, wierp de staldeur toe en hing het slot er voor.

Hij ademde op. Op dat ogenblik groeide achter de heuvels een dof rollen. Een onweer? Of... reeds de oorlog?

Het duurde niet lang voor de vijand in het dorp was. Ze wilden het leger van de tegenstrever, dat verder zuidelijk ten aanval overging, in een boog omsingelen. Daardoor was het ook te verklaren dat de troepen dorp-in dorp-uit stroomden zonder noemenswaardig oponthoud. Het gold voor hen geen tijd te verliezen. Zij trokken over de stukgereden landweg, die zich tussen de velden voorbij Winkelboom en Overhart's huizen slingerde.

In de kamer van Klaas Overhart zaten ze bijeen: Vader Overhart, vrouw Martha, haar zuster Margrete en Koenraad Winkelboom. Klaas Overhart had de kamer verlaten, nadat hij lang en somber had zitten nadenken.

Het was donker. Ze durfden geen licht maken. Slechts om de kachelrand hing een rode schijn. De beide vrouwen hadden elkanders handen gevat als angstige kinderen. Koenraad Winkelboom zat op de bank in de donkerste hoek en had de armen om de opgetrokken knieën geslagen. Wat om hem heen gebeurde, wat de drie mensen in de kamer deden, hij nam het niet waar. Zijn opgewonden zinnen, tot het uiterste gespannen, vingen begering de geluiden op die van buiten binnendrongen. De stap der kolonnen, het trappelen der paarden, het knarsen der wielen, kommandoroepen, alles klonk hem honderd keren versterkt in de oren.

Hij huiverde...

Nu was de nacht volledig gevallen. De gelijke marsjtred der troepen leek verder, gedempter, maar zonder pauze verder te rollen. Of hadden zijn oren

[p. 141]

zich reeds gewend aan de klank. Daar tikte een schot in de duisternis. - Stilte. Dan huilen, tumult. Een gillende schreeuw uit Martha's mond: ‘Klaas!’ En dan, als vermoedde zij wat komen ging: ‘Vader, Koenraad, verraadt hem niet!’

Geweerkolven hamerden tegen de poort, de hond huilde kort en zweeg...

Wilde onverstaanbare woorden in de gang.

Koenraad, uitzinnig van ontzetting en in de waan het verschrikkelijke te ontvluchten, opende de deur en rende als een gek de zoekers recht in de armen. Zij stortten zich als honden op hem en trokken hem buiten. Koenraad verstond niet wat ze riepen en dreigden. Maar als ze hem verder stootten naar een gestalte die akelig bebloed op de natte weg lag, als ze met wilde gebaren van hem naar de stervende wezen, dan werd het hem ijskoud duidelijk, dat de knokenman hier een dubbele buit zou halen.

Terzelfder tijd echter verzetten zich wild alle levensgevoelens in hem. Hij was het niet, die deze man doodde!

Zij drongen de zich wild werende tegen de stalmuur. Koenraad opende de mond: ‘Ik was het niet!’ wou hij schreien, ‘zoekt verder, zoekt in het huis! Ik was het niet!!’

Maar nog vóór een geluid uit zijn keel kwam, gilde hem, door het vloeken en verwensen, Martha's pijnvolle schreeuw in de oren. Hij voelde zich ineenzakken. Zijn handen klampten zich aan de muur. Maar met uiterste wil, of meer uit instinkt, dat zijn stilhouden de andere redden kon, vormde hij met arme koude lippen een ‘Ja’.

Lang na middernacht, als eindelijk de laatste kolonnen achter het bos verdwenen zijn, waagden zich vader Overhart en Margrete naar buiten, waar Koenraad Winkelboom lag, stil en onbeweeglijk.

Margrete snikte wild als ze hem zó ziet, en ook Overhart's vader moest eerst een paar keer de ogen wrijven voor hij zich naar de dode boog. Hij opende hem behoedzaam het bloedige hemd: ‘Kijk, Margrete’, en zijn stem klonk plechtig, ‘ze hebben goed getroffen. De kogel ging hem midden door het hart’.

ELZA VAN DAELE.