Golfslag. Jaargang 1

[p. 41]

Theateropvoeding

Het wordt hoog tijd, wanneer wij ons terug een theateropvoeding met standing willen eigen maken, over de verwarring der geldende begrippen in de toneelwereld te praten.

Deze verwarring werd hoofdzakelijk in het leven geroepen door toneelbeoefenaars, die nooit aan theater hadden moeten doen. Zij hebben het publiek voortdurend ‘beziggehouden’ en er niet aan gedacht, dat zij het innerlijk moesten beroeren en schoner maken. Het theater dient nu eenmaal een ‘gebeurtenis’ te zijn en voor wie niet in de eerste plaats zich zelf zoekt, is er bij deze gebeurtenis steeds werk genoeg om zich verdienstelijk te maken. Een gebeurtenis, omdat het deel uitmaakt van ons schoonheidsgevoel en het iets onmisbaars is geworden. Daarom ook is het heel natuurlijk, dat wij deze gebeurtenis zo volmaakt mogelijk moeten beoefenen, door het inzetten van onze hele persoonlijkheid: een concentratie van studie en liefde. Het is vanzelfsprekend dat in deze zin het toneel nooit kan beoefend worden als een tijdverdrijf, maar wel als een edel en heel dikwijls als een sociaal gebeuren. Ge ziet van hier, wat er in de eerste plaats van de regisseur wordt geëischt, al wordt hem nog altijd niet de taak toegeschreven die hem helaas toekomt. Ja, ik zeg: helaas! en ik krijg veel lust om de heer Gordon Craig tot vervelens toe te laten herhalen, dat de regisseur niet alleen een theatermensch, maar ook een soort hervormer dient te wezen en dit niet slechts waar het de vorm van een toneelstuk, zoowel artistiek als technisch, maar eveneens waar het de inhoud betreft. Streven naar adel is immers de kulturele verplichting van ieder mensch. De Nederlander Kees Spierings heeft dit reeds in 1934 verkondigd waar hij zegde: ‘... als het tooneel den mensch meer moed geeft, levenskracht, hem oprukt uit den sleur der alledaagschheid en doet leven op toppen van menschelijkheid, dan zal het tooneel zijn greep op het volk terugkrijgen’.

Kees Spierings moet in 1946 niet in het minst zijn mening herzien, maar ik wens er toch bij te voegen, dat ik geen ogenblik twijfel aan de heropstanding van het toneel in de bovengenoemde zin, al is het dan ook best mogelijk, dat dit in lengte van jaren geschiedt. En nu ik toch even op het zijpadje der malaise ben gesprongen, wil ik meteen de zwartkijkers een hart onder de riem proberen te duwen en er op te wijzen, dat het theater als geestelijk voedsel nooit geheel zal verdwijnen. Grif geef ik toe, dat er een tijdelijke zonsverduistering is waar te nemen, hoevele zonsverduisteringen heeft dit aardse tranendal echter niet moeten ondergaan in de loop der eeuwen? En telkens komt opnieuw de dageraad en het licht aangedreven. Ach - ja, het wordt ons wel angstig om het hart alle geestelijk leven door show, oppervlakkigheid, en door veel erger nog, te zien verdringen, maar wij moeten er nu eenmaal worstelend trachten doorheen te komen. Heeft de geschiedenis ons niet een Nero op de rug geladen die het circus; de bestoven ruiters en de gevechten der gladiatoren verkoos boven iedere uiting van innerlijke schoonheid en geestelijke veredeling? Het toneel vlamt op en brandt ook naar onder in hare asse, maar sterven doet het niet. En al mag het de waarheid heten, dat er momenteel meer drama in de krant is te vinden dan op het theater, er zullen toch altijd enkele dwazen zijn die steeds hun ontdekkingstocht hernieuwen.

[p. 42]

Ik wil echter terug tot de verwarring der geldende begrippen keren en proberen er de eerste oorzaak van te achterhalen. Ik geloof wel, dat wij hierbij in de eerste plaats op een hopeloze vervlakking in onze eeuw kunnen wijzen; ik heb echter geen lust me aan filosofische beschouwingen te begeven. Ik geloof dat wij de eerste moeten zoeken in de bestendige aanmoediging van de duizenden en meer zogenaamde artisten, die overal tussen de benen lopen en precies daarom helemaal niets te vertellen hebben. Zij weten nochtans het publiek te verblinden, in plaats van het te electriseren; zij weten het publiek rustig te houden en het van alle inspanningen te ontdoen. Maar dit past dan ook precies in hun kraam, want bij een gebeurlijke inspanning van het publiek zouden meteen al deze artisten met één ruk van de planken tussen de coulissen worden gesmeten. Maar inmiddels moeten wij het maar bij het knusse spelletje der oppervlakkige levensberichten houden. Deze copierende slaapmutsen weten daarbij de toeschouwer ijler in plaats van voller te maken. Vraag hen vooral geen innerlijke poëzie, want ze beschikken doorgaans niet over de ziel haar te beleven. En bezitten ze die wél, dan willen ze de massa niet ontstemmen tenkoste van een hoopje zoekers naar levensschoonheid. Ach, hoe willen wij toch proberen het publiek tot een volledig ONTVANGEN der geestelijke schoonmenselijke rijkdom vaardig te maken, wanneer wij geen mensen vinden die bij iedere vertoning voor hun uit te beelden personage telkens voor een nieuwe schepping, zich van hun eigen leven willen ontdoen. Zolang wij niet het waarachtig geloof in de geestelijke verkwikking bezitten, evenlang zal de begripsverwarring, waar het de essentie van de dramatica betreft, een teleurgang van waarde en schoonheid betekenen. De geldende verwarring echter waar het gaat om opvatting van vorm, uiting en speelwijze, zal als vanzelf op het terrein der algehele inspanning van de kunstenaar en van de volledige INZET van de hem aangegeven middelen tot klaarheid komen. Wanneer eenmaal het ‘geloof’ in het geestelijk voedsel door het theater wordt beleden, zullen meteen alle oppervlakkige en stoffelijke aspecten verdwijnen en kunnen wij terug op de zending van het theater wijzen. Vooral in ons huidig tijdgebeuren wordt er van ons een apostolische roeping geëist. Een gezonde en artistieke tendenz dient hier over onze arbeid te liggen, een getuigenis van ons geloof. Tot nog toe heeft ons toneel te weinig kracht getoond en de overzijde weet, dat ze voor ons niet op haar hoede dient te wezen. Wij hebben al te veel overtuiging gemist en onze volksaard werd vooral op theatergebied totaal over het hoofd gezien. De kultuur van het theater moet haar eigen wegen kunnen gaan; daartoe behoort echter ook de verdieping in eigen nationaliteit.

De vermaarde toneelauteur Piscator gaf als volgt deze mening te kennen: ‘Het tooneel zal zoo sterk, zoo warm-levend moeten zijn, dat het positief aan het leven der menschen deelneemt’. Hoeveel temeer dan in ons chaotisch tijdsgebeuren, waarin zovele onrechtvaardigheden worden gepleegd en wij ons omringd voelen door haat, leugen, verraad en ontering. Met dezelfde hartstocht waarmede deze lagere gevoelens worden geuit, dienen wij eveneens de gecristalliseerde te belijden. Hier ook ligt een instinctieve arbeid aan de basis van het gebeuren, een arbeid echter die geen lampen dooft, maar zijn schijnwerpers voortdurend over de waarden van de tijd houdt gericht. De spelers, de auteurs, het publiek en de overheid moeten doordrongen worden, wil het toneel weer betekenis krijgen.

Lode CANTENS.