De Gids. Jaargang 171

[p. 275]

H.C. ten Berge
De verlichte wereld

Aan de zwervende schim van J. Slauerhoff, arts

Spreekt een oude heelmeester in dorpen
en gewijde stallen bezwerende taal.
Bestreken met bloed van de haan,
in verschaalde urine gereinigd krijgt hij

de geest op een duister moment.

Het is heilzaam, zegt hij,
de verbruikte lucht van hengsten op te snuiven.
Paardenvlees en lamswol dempen angst of vrees.
Een hartkwaal wordt genezen door een leeuwerik

of kwartelwijfje op te eten.

De heelmeester leert ons een les:
gestoofde kikvors op een pijnlijk abces
zal het gezwel verbazend snel
doen slinken. Wie dit in twijfel trekt

beproeve zijn recepten.

In een land hier ver vandaan
gaat men fatale besmetting met knoflook,
rode biet en hete douches te lijf.
Wie dit fronsend beziet heult met het westen

dat die swartmens naar het leven staat.

De gonorrhoe-patiënt uit Mississippi
wordt geraden tegen een deugdzaam christenmeisje
op te rijden om, zo god het wil, het wonder
van onmiddellijke genezing gratis

en voor niets te ondergaan.

[p. 276]

 

Wie lijdt aan duistere pijnen in Alaska

 

neemt vier happen wolvenvet of drinkt sap

 

van nieskruid uit een schelp. Wolvenhart, mits rauw

 

gegeten, neemt uw bloedspuwing en astma weg.

 

Behekste Bella Coola vinden baat bij poemabloed.

 

 

 

Een bijna dode zieke krijgt met visolie vermengde

 

as van een verbrande deken ingewreven.

 

Tijdens snelle roffels op een kist tuchtigt men

 

de nieuwe mat van de patiënt met brandend sparrenhout

 

waardoor de koorts onder tumult de deur uit vlucht.

 

 

 

Achter Hollandse dammen en dijken zweert men

 

die rimram, dat bijgeloof af. Men zoekt het bij

 

vreemde diëten, een Hemelse Arts, en de genezende

 

hand van een zwevende jurk in een bomvolle

 

sporthal of tochtige veiling te Urk.

[p. 277]

Oostwaarts de liefde, westwaarts de strijd
Een notitie over Slauerhoff en Segalen

Leeggebloed en ingesluimerd
aan de voet van een boom
in een woud bij Huelgoat
heeft Segalen van niemand afscheid genomen.
China had hem gevoed en gesloopt.
‘Ik ben lafhartig door mijn lichaam verraden,’

schrijft hij een vriend.⁺

‘Mijn ziekte is onbekend. Ben ernstig
aangetast... vijf of zes jaar van slijtage
zonder herstel.’ Ofschoon bezield
door ijver en een opgewekt humeur
trekt het leven langzaam uit hem weg.

Ook Slau is gesloopt op zijn reizen
(zijn ziekte moet worden verzwegen).
Hij neemt geen afscheid, is stil
ingeslapen, maar zag op zijn ziekbed

nog altijd naar beterschap uit.⁺

Hij die niet in Holland wilde sterven
kwijnde weg in Hilversum

‘waar de getemden wonen en hun tuinen verzorgen.’⁺

Het eind van het lied, het begin van een reis.
De Fries en de Breton, beiden geneesheer
op zee, beiden à la Chinoise gestorven,

discreet, ongezien, en nog jong.

Hij die soms Ravenswood heet,
is evenknie van de man die René Leys, de Walloonse

Chinees in Peking heeft beschreven.

Leys, ‘die ongeletterde barbaar, of erger nog: een jonge Belg’,
de zoon van krentenwegers in de diplomatenwijk
die de sleutel tot het violette Binnenste

van de Verboden Stad bezat.

+ [Jean Lartigue, april 1919]

+ [laatste brief aan Heleen HRL]

+ [ARH, 1936]

[p. 278]

 

‘Op vleuglen van verlangen rustloos reizend’

 

raakten uitersten elkaar -

 

tussen Tahiti en Tibet,

 

tussen de verre prinses en de hoer in de haven,

 

tussen pastorie en rood paleis:

 

‘Het bloedige westen, paleis van het rood,’

 

schreef Segalen op een Stèle.

 

Maar ook:

 

‘Het zuivere meisje, aanschouw haar met je verlangen.’

 

Mijn god, het zuivere meisje -

 

bestond ze ooit? Bestaat ze wel?

 

 

 

Raakten uitersten elkaar:

 

L'extrême lointain bij de één,

 

L'extrême orient bij de ander

 

(beide vergden een hoge prijs).

 

 

 

Twee hoestende heelmeesters, hutkoffers, droge

 

of stoffige kelen, woestijnen en eenzame kusten.

 

Bepakte kamelen, lastdragers, kaftans, houwelen,

 

grotten en gestutte groeven om ruiters, barbaren

 

te paard en zandstenen goden te delven.⁺

 

Gebergten in het verschiet.

 

Brieven van huis, van geliefden en vrienden.

 

Verveling en slaap

 

deinden mee op de zeeën, in zadels en wazige paradijzen.

 

<De berg blijkt hoger dan jij,

 

de weg naar de einder is buiten bereik.>

 

 

 

Hoe diep ook doorgedrongen in vreemde domeinen

 

en dromen, genezing of rust was er niet.

 

Een zware vrouw, godin van de aarde,

 

halfnaakt, diepgeworteld,

 

werd door Slau noch zijn Orfische lezer

 

in trance elke nacht losgezongen.

 

Schuim en Asch was het leven,

 

het wezen ongrijpbaar, want imaginair

 

en op de wind over zee meegenomen.

 

 

 

Oostwaarts de liefde, westwaarts de strijd,

 

en daartussen het midden, de zuil

 

langs de kant van de weg

+ [tumuli in de Wei-vallei, 1913]

[p. 279]

 

waarop tekens, karakters gegrift

 

(niet het woord, maar het schrift deed ertoe).

 

Memoriestenen lang geleden opgericht,

 

door sneeuw bestoven of met zand bedekt,

 

welhaast buiten de tijd, het gezicht gewend

 

naar een van de vier windstreken.

 

Elke zuil een bericht aan de reiziger

 

die zich naar gene zijde in de Gobi

 

of een herberg zonder hoefijzer haast.

 

‘Zwerf of geef je over,’ noteert de een.

 

‘Je zult niet zonder inspanning in het moeras

 

van de onsterfelijke vreugden verzinken,’ doceert de ander.

 

Schrijft Slau zijn Yoeng Poe Tsjoeng,⁺

 

zijn geestverwant hoort in Sjanghai hoe Charles Gustave Toussaint

 

hardop Het Decreet van Padma leest⁺

 

en zo de weg naar Tibet openbaart.

 

(Te laat. Alleen de zon van zijn verbeeldend verlangen

 

is wat hem rest.)

 

 

 

L'arrière-monde: het mysterie achter de werkelijkheid

 

van de dingen

 

bleef wat het was.

 

Het Andere te proeven gaf hun

 

het goed van een doorvoeld genot:

 

besef van verscheidenheid zit de dichters in het bloed.

 

 

 

Helaas of goddank: de een was al dood toen de ander begon.

+ [1930]

+ [1916]

Literatuur

Victor Segalen, Stèles, Peking 1912 (op de pers van de Paters Lazaristen, waar in 1940 ook De Condottiere en Le petit chateau van F.C. Terborgh zou worden gedrukt). Gewone editie bij Plon, Paris 1963.

Victor Segalen, Le double Rimbaud, in Mercure de France, Paris, april 1906

Victor Segalen, René Leys, Paris 1921, 1971 (Houten 1988, vert. Nelleke van Maaren)

Victor Segalen, Imaginaires, drie novellen, Paris 1972

Victor Segalen, Oostwaartse stèles, Zutphen 1988 (inl. en vert. Paul Claes)

Victor Segalen, Stèles, Sliedrecht 2000 (inl. en vert. Maarten Elzinga)

Victor Segalen, Stelae, Santa Barbara 1969 (inl. en vert. Nathaniel Tarn)

Jean-Louis Bédouin, Victor Segalen, Poètes d'aujourd'hui, Paris 1963

Kenneth White, Segalen, théorie et pratique du voyage, Lausanne 1979

E. Jaffé-Freem, ‘Verschillende generaties ontdekken China’, in De Groene Amsterdammer, 11 dec. 1971 (n.a.v. J-P. Rémy, Le sac du Palais d'Été).

Het oriëntalisme - romantisch of praktisch van aard - is niet alleen in het werk van Slauerhoff en Segalen te vinden, maar ook in dat van tijdgenoten als Paul Claudel, Saint-John Perse, F.C. Terborgh, Arthur Waley en Ezra Pound.