De Gids. Jaargang 170

[p. 1073]

[Nummer 11]

Bij dit nummer

Bij een gedicht denken de meeste mensen onwillekeurig aan een vrij korte, compacte en uiterst persoonlijke tekst. Ook al is dat tegenwoordig de meest voorkomende vorm waarin poëzie verschijnt, toch is het lange, epische, vertellende gedicht, waaruit alle poëzie lijkt te zijn voortgekomen, nooit verdwenen. Sterker, de laatste jaren lijkt de belangstelling voor de mogelijkheden van die brede, vertellende vorm van poëzie vooral bij nieuwe generaties dichters groeiende.

Met Gilgamesj, Mahabharata, Ilias en Odyssee heeft het hedendaagse epische gedicht nog maar zijdelings te maken. De grote epen waarop de Perzische, Indiase, Griekse culturen ontstonden, hadden hun wortels in een lange mondelinge traditie. Ze boden een aantrekkelijk mengsel van avontuur, wonderen, helden en spraken vanuit een collectief zelfbewustzijn: krachtige beelden voor etnische, religieuze en culturele identiteit. Voor hun gehoor verhaalden ze de samenhang van de wereld, ze waren encyclopedisch van aard en schreven voor wat er moest worden gedaan in alle mogelijke situaties. Hun taal en vorm (vaste formules en ritmiek) waren afgestemd op het uitvoeren en gezamenlijk beleven van het vertelde of voorgedragen avontuur.

Toch is de epiek niet verdwenen met de komst van het schrift; eerder is het korte, lyrische gedicht er toen bij gekomen. Het geschreven epos heeft zich in nieuwe richtingen kunnen ontwikkelen, waarbij het persoonlijke als element werd ingebracht in het collectieve bewustzijn. Gorters Mei is hiervan een goed voorbeeld: de dichter beschrijft erin onder meer hoe hij met het onderwerp van zijn gedicht ligt te vrijen, maar roept tegelijk een heel gezelschap van Griekse en Germaanse goden op als verpersoonlijking van de diverse kanten van het Nederlands collectieve zelfbewustzijn. De moderne Nederlandse poëzie begint met dit uitdrukkelijk als nationaal epos geconcipieerde dichtwerk.

Er bestaan inmiddels vele vormen van epische dichtkunst, van sprookjesachtige, allegorische, politiek-ideologische, romaneske, filo-

[p. 1074]

sofische, tot pornografische. Arie Altena, literatuurwetenschapper en essayist, schrijft in dit Gids-nummer over de verschijningsvormen van het epische gedicht en de hedendaagse culturele achtergronden van de herleefde interesse. Fabian Stolk, die als neerlandicus aan de Utrechtse universiteit onderzoek doet naar epische poëzie, toont aan hoezeer het epische gedicht als de ruggengraat van de Nederlandse poëzie van de afgelopen honderdvijftig jaar te beschouwen is.

Dit alles om het juiste decor te scheppen voor wat het leeuwendeel van dit nummer uitmaakt: de publicatie van twee primeurs. Twee nieuwe epische gedichten van Nederlandse bodem, voor De Gids geschreven door jonge dichters, die heel verschillende kanten van de epische vorm benutten. Han van der Vegt combineert in zijn De paladijnen een mythische beeldenwereld die aan de postnucleaire hel uit sciencefictionfilms en games doet denken, met de taal, het ritme en de beelden van het Homerische epos. In Lonely Planet van Onno Kosters roept de vertelling een hellevaart op achter een op ondraaglijke lichte, Eliotiaanse toon geschetste liefde. Beide gedichten zijn bij uitstek eigentijdse poëzie, maar hebben zich van de uit de twintigste eeuw stammende hermetiek van de autonome lyriek bevrijd. Want dat is het prachtige van deze epiek: ze wil meer zijn dan taalspel alleen, ze gebruikt de verworvenheden van de twintigste-eeuwse poëzie voor een spel met een veel hogere inzet. Welke, dat zult u zelf ontdekken zodra u begint te lezen.

Voorbeelden van vertellende poëzie van de kortere baan, maar met eenzelfde intensiteit, vindt u ten slotte in een aantal sermoenen van H.C. ten Berge en een cyclus van Arnoud van Adrichem, wiens eerste gedichtenbundel binnenkort uitkomt.

Namens de redactie,

arjen mulder

dirk van weelden