De Gids. Jaargang 169

[p. 1032]

Betsy Udink
Paris Kuaför
Een lofzang

Ik kon er niet direct de vinger op leggen wat het was, maar ik vond meteen al dat de hoofddoekloze vrouwen in Ankara er zo verzorgd, zo tiptop, ja zo feminien eigenlijk, uitzagen. Vrouwen met haar dat langer en dikker is dan haar in Nederland. En niet één grijze kop. Je denkt: dat verschil in die haren komt doordat in Turkije de zon meer schijnt en ons haar door de eeuwige regen altijd de mist in gaat. Je denkt ook: zo zijn ze geboren, dat haar van Turkse vrouwen is van nature zo, de elegantie zit in hun bloed. Maar wat ik ontdekte toen ik de glanzende bos zwart haar van een jonge vrouw met een goede bedrijfsleidersbaan bewonderde, was dat het hun ook niet is ingeschapen. Werkende Turkse vrouwen, zei ze, gaan zeker twee keer per week naar de kapper om hun haar en hun handen te laten doen. En nu zit ik zelf ook om de drie, vier dagen bij de kapper, bij Paris Kuaför in de Palestinastraat in Ankara. Je wordt er geplukt, geföhnd, geborsteld en gelakt en binnen een uur ben je weer achter je bureau of kassa met haar in model, nagels rood, en armen, benen en bovenlip kaal en je voelt je meteen heel gedistingeerd. Als je nog nooit in Turkije bent geweest, heb je er eenvoudigweg geen idee van hoe verrukkelijk het leven in dit land soms kan zijn.

Wat er zich in één uur bij Paris Kuaför niet allemaal kan afspelen. Moet je zien wat er op dit moment met mij gebeurt: Cenan heeft een tissue zigzaggend tussen mijn tenen gevlochten, teennagels geknipt, gevijld en gekleurd en schuift nu slippertjes aan mijn voeten, slippertjes die straks worden weggegooid want properheid staat voorop. Toen ik hier een paar dagen geleden was, was er een vrouw van het ministerie van Gezondheid en die gaf alle medewerkers van Paris Kuaför een prik in de arm, ze zwabberde met een wattenstaafje in hun neus en schroefde de opbrengst in een glazen buisje. Als de andere voet aan de beurt is geeft Cenan klopjes op mijn been, zoals je een koe in de stal tikjes op de flank geeft zodat zij een stapje opzij gaat. Aan mijn handen werkt Gül: nagelriemen wegknippen, handen masseren, rukken aan de vingers om ze soepel te maken. Gül en

[p. 1033]

Cenan zitten op lage krukjes. Boven de twee meisjes werken twee mannen aan mijn haar en een derde kijkt toe. In Turkije is haar voor de mannen en zijn nagels voor vrouwen.

De mannen, dat heb ik gezien, zijn er in drie categorieën. De hoogste categorie bestaat uit dertigers. Daar zijn er hier drie van: de eigenaars van de zaak en tevens de meesterkappers, de enige drie mannen die er elke dag anders uitzien en niet het uniform van zwarte broek - wit hemd dragen zoals alle andere werknemers van Paris Kuaför. De tweede categorie bestaat uit twintigers: de knechten, en die vallen in twee subgroepen uiteen. Er zijn er die verven, borstelen en modelleren maar zelf nooit een föhn hoeven vasthouden, en er zijn er die al het bovenstaande doen plus de blazende föhn met opgeheven arm voor de meesters moeten ophouden. De derde categorie bestaat uit tieners; dat zijn de leerlingen, of meer in het algemeen: de duvelstoejagers. Dan is er nog een groep die nergens onder valt en dat zijn de vrouwen die het haar wassen: van acht tot acht, zes dagen per week.

De föhn scheidt bij de Turkse kapper de bokken van de schapen. De meesters hebben nooit zelf een droger in hun hand. De föhn wordt altijd vastgehouden door een lagere gildebroeder. Hakan, meester en directeur, draait een pluk van mijn haar om een ronde borstel, Hakkı, een leerling, houdt de haren die nog niet aan de beurt zijn geweest tussen de vingers van één hand (elders in de wereld houden klemmetjes het natte haar bijeen). In de andere hand houdt hij de droger. Zijn rechterarm is nu even gebogen en hij laat de blazende föhn op zijn schouder rusten, zoals je mannen dat in geweldfilms ziet doen met hun machinepistool. Precies op het moment waarop de pluk om de borstel is gedraaid, moet hij richten en drogen. Hakk? moet dus opletten. Ook moet hij weten hoe hij de straal hete lucht richt. Als hij de hoek van lucht en borstel te scherp maakt, verbrandt hij mijn hoofdhuid. Jarenlange ervaring als haardroger zal hem leren hoe hij haar en huid niet schroeit.

Wat een gemak is dit: nooit een afspraak hoeven maken want er is altijd genoeg personeel om de binnenwandelende klant te helpen. Altijd en zonder moeite, zonder inspanning het haar schoon en in model, de handen gesoigneerd. Niet meer thuis met twee opgeheven armen voor de spiegel, om zelf met de droger en de borstel het gewassen haar te doen, en niet meer morsen met nagellak die bovendien als je het zelf opbrengt na een dag al gecraqueleerd is.

En hoe streelt het de zinnen, een behandeling bij de kapper in Turkije en met zo veel mensen om je heen die het je naar de zin willen maken. Je hebt er in Nederland gewoon geen weet van hoe he-

[p. 1034]

mels een uur bij de Turkse kapper is. Er is een jongen, die ook Hakan heet en een zwarte oberschort draagt, en die niets anders doet dan de hele dag de klanten kopjes Turkse thee en koffie met een koekje en een zoetje voorzetten. Als ik binnenkom zegt hij: ‘Hoş geldiniz!’ Welkom. Als ik zit, vraagt hij: ‘Naşılsınız?’ Hoe gaat het? En als de droger begint te loeien, wil hij weten wat ik wil drinken. Hij maakt daarbij met zijn duim een tuitje dat hij naar z'n mond brengt zodat ik, als ik hem niet versta, toch begrijp wat hij vraagt. Zo in de watten gelegd te worden; in Eefde, waar ik vandaan kom en vorige maand nog ben geweest, zou ik me ervoor moeten generen, hoewel daar in de Achterhoek ook de beautyfarm is doorgedrongen. Maar dat is toch wat anders, dat is decadenter en duurder dan de Turkse kapper. Die Turkse kapper plus manicuurster plus pedicure, ook de heel chique, kosten bij elkaar nog geen vijfde van wat je er in Nederland voor betaalt. En heel het personeel spreekt er beleefd en op beschaafde toon. Hakan, de meesterkapper die met mijn haar bezig is, roept een van de knechten: ‘Hüseyin Bey?’ Ik had het niet geweten als ik niet in de spiegel zijn lippen had zien bewegen en hij zijn hoofd naar de jongen toe draaide: op zo'n keurige toon vraagt hij het. De jongen moet een dikkere borstel ophalen en doet dat zonder zijn ogen naar het plafond te draaien of zonder op ironische wijze het verzoek van zijn baas te herhalen. Het kan zijn dat u dit ouderwets getut vindt, of dat u vindt dat beleefdheid maar hypocriet is en dat die jongens in hun hart niets liever willen dan met elkaar op de vuist gaan of het alleen maar doen voor de fooi. Maar ach, egards maken het leven zo veel prettiger, esthetischer als u wilt, zoals een boeket bloemen een vertrek aantrekkelijker kan maken, en het elkaar met voorkomendheid behandelen geeft glans en sierlijkheid aan het alledaagse. Het is Hüseyin Bey, en Hakkı Bey en Hakan Bey en het is Gül Hanım en Cenan Hanım en Melahat Hanım: Hüseyin meneer, en Gül mevrouw. Hoog noemt laag ‘mevrouw’ en ‘meneer’, en laag noemt hoog ook zo. En niemand zegt: ‘Huh?’ of ‘Watte?’ maar: ‘Efendim?’, het betekende vroeger, in de tijd van de Ottomanen, ‘meneer’, maar in de moderne tijd zeg je het als je de telefoon opneemt of als je wilt dat iemand zijn vraag of verzoek herhaalt, ook als die persoon een vrouw is. In de salon ook geen slap geklets of flauwe grappen van het personeel onder elkaar of met de klanten. Oogcontact wordt zo veel mogelijk vermeden, wat bevrijdend is, want zo is kappersbezoek geen sociale visite waar iedereen joviaal doet en vrijmoedig spreekt over zieleroerselen en mij een gevoel van gêne geeft.

Iets anders waarvan je hier het gemak ontdekt, zijn de plastic

[p. 1035]

kaartjes die met een zwarte band om de hals hangen en waarop de naam van de betrokkene staat, behalve bij de drie meesterkappers, die kent iedereen. Die namen zijn een groot gemak bij het afrekenen. Je betaalt weliswaar gewoon aan de kassa; en met cash is het goedkoper. Maar aan tevredenheid met het resultaat van al het wassen en drogen en lakken kun je uiting geven met een fooi aan eenieder die aan je heeft gezeten. Turkse vrouwen hebben daarvoor van kleins af aan een handigheid ontwikkeld. Als ze de jas al aanhebben lopen ze nogmaals de salon in en stoppen iedereen die iets aan hun haar of nagels heeft gedaan wat geld toe. Ze zeggen op warme toon: ‘Heel veel dank!’ en het meisje van de nagels of de jongen van de föhn zegt even hartelijk: ‘Een goede dag nog verder!’ Terwijl dit dialoogje plaatsvindt, stopt de klant heimelijk een paar munten, soms een briefje van vijf lira, in de broek- of rokzak van de werknemer. Maar ik kan dat kunstje niet en dan blijkt het gemak van de naamkaartjes. Want naast de kassa liggen mini-envelopjes waar een fooi in past, die gaan door een sleuf in een glazen kist. Op die envelopjes schrijf je de naam van degeen voor wie het geld is bestemd. Vandaag schrijf ik vijf envelopjes: voor Melehat Hanım, voor Hakan Bey, de koffiejongen, voor Gül Hanım, voor Cenan Hanım en voor Hakkı Bey.