De Gids. Jaargang 169

[p. 587]

[p. 588]

Jos de Wit
Creëer je eigen speelruimte

We spreken af in de foyer, waar nog de mist hangt van de persconferentie van de vorige avond. Asielzoekers roken als schoorstenen.

Michidma wacht me op met een sigaretje in haar mond. Ze trippelt achter me aan door de verlaten gangen, in haar stoere ouwemannenjas die wonderwel bij een meisje van haar leeftijd past. We ontmoeten verder niemand. Asielzoekers zijn ook langslapers.

Op het paradeplein houdt Roton, onze kleffe man uit Birma, de wacht onder zijn spandoek: wij zijn mensen. Hij ziet me en wil me natuurlijk een hand komen geven, maar ik loop snel door.

Vanuit de lucht bekeken bewegen we ons nu in het centrum van een geometrisch veld met in het noorden de elektronisch bewaakte ingangszone palend aan blok Alfa, waar ik werk. Volg de cirkel van het met prikkeldraad getooide hek dat het voormalige militaire domein omsluit en je stuit in geruisloos groen op de woonunits en facilitygebouwen die Bravo, Charlie, Delta en Echo heten. We hebben die oude kazernenamen uit gemakzucht behouden en kijk, in de nieuwe context misstaan ze ook niet.

We bevinden ons welteverstaan in een open asielcentrum. Mensen zonder papieren hebben nood aan een neutrale omgeving, waarin hun onderdak en op gezette tijden voedsel en medische verzorging wordt verschaft. Wat mij aantrekt in deze job is ook niet de voldoening (of de dankbaarheid die je terugkrijgt, zoals je wel eens hoort zeggen) maar de voorspelbaarheid.

Vanochtend belde Michidma me. Een man was haar kamer binnengedrongen en had haar gedwongen tot seks. ‘Can you come here, mister Kuzniak? Please, I'm afraid.’ Ze waagde zich niet meer alleen naar buiten. Het is een vast scenario geworden, ik weet wat me te doen staat. De laatste weken heeft ze niet minder dan vijf een keer klacht ingediend tegen een onbekende aanrander.

De ochtendspits is voorbij. Uit de kantoren klinkt vriendelijk geroezemoes en gerinkel van kopjes, je zou denken dat er geen vuiltje aan de lucht is. Mijn assistente Sophie heeft een exemplaar van het ongewenste-intimiteitenformulier klaargelegd.

[p. 589]

Het vastleggen van Michidma's getuigenis is strikt genomen niet meer dan een formaliteit. De deur staat open, we hebben niets te verbergen.

We lullen een beetje bij wijze van opwarming.

‘Hoe voel je je?’

‘Hm.’

‘Deed je het tegen je zin?’ Een vraag die zomaar bij me opkomt.

‘Nee.’

‘Hou je ervan?’

‘Nee.’

De tussenkomst van een tolk kan soms wonderen doen. Maar we moeten nuchter blijven. In deze fase van haar procedure zou het weggegooid geld zijn. Ik dwaal voor de zoveelste maal door haar dossier: Michidma Kaho, alleenstaande minderjarige van Mongoolse origine, een halfjaar in België, naar eigen zeggen zestien jaar oud. Het is nog maar drie dagen geleden dat we hier zaten en er zijn geen nieuwe elementen in haar voordeel opgedoken.

Haar asielaanvraag is, zoals dat heet, ontvankelijk verklaard. Maar dat was vóór de botscan, waarvan we nu het resultaat afwachten. Als ze meerderjarig is, wat we vermoeden, zullen de ambtenaren van het Commissariaat Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen haar asielaanvraag weigeren.

‘Wanneer is het gebeurd? Hoe laat was het?’

‘Don't remember.’

‘Heb je hem herkend?’

‘It was dark.’

‘Wat heeft hij gedaan?’

Ze lacht verlegen en begint haar sigaretjes te tellen.

Ik maak me geen illusies, duidelijkheid zullen we wellicht nooit krijgen. Is de dader een zwarte? Wat niemand zou verbazen. Bedreigt hij haar? Penetreert hij haar? We hebben het vermoeden dat ze hem oraal moet bevredigen, maar details geeft ze niet. Slikt ze het zaad door? Het wordt allemaal niet concreet. Uit ervaring weten we dat asielzoekers in het algemeen niet zo uitbundig over seksuele aangelegenheden communiceren als wij.

Snel werken we het gebruikelijke rijtje vragen af. Als vertrouwenspersoon is het mijn plicht naar het verhaal van dit meisje te luisteren en er een officieel document van te maken. En empathie betonen, met mate, zo wil het de procedure. Ik noteer de antwoorden, eerlijk gezegd zonder te luisteren naar wat ze precies zegt. We doen dit nu al voor de zesde maal en ik denk dat de woordkeuze vastligt. Echt ernstig kunnen we haar getuigenis trouwens niet meer nemen.

Seksueel misbruik is een frequent verschijnsel in onze asielcentra, we mogen daar niet lichtvaardig overheen stappen. Maar ook niet blind

[p. 590]

zijn voor de subjectieve aspecten ervan. Het fenomeen wordt trouwens in sommige culturen ontkend.

Ik loop de antwoorden nog even door en schuif haar het formulier ter ondertekening voor. Uit het aanpalende kantoor klinken de stemmen van mijn collega's. Ik vang iets op over luchtbanden en vergrendelbare zwenkwielen. Een gevoel van misselijkheid overvalt me. Ik ben de enige man op de sociale dienst, dit werk trekt blijkbaar alleen nog vrouwen aan.

Ik vraag Michidma pro forma of zij nog iets toe te voegen heeft aan haar getuigenis. Ik schenk haar een bemoedigende glimlach. De asielzoeker moet zich kunnen uiten als hij daar nood aan heeft.

Ze schuift heen en weer op haar stoel in haar donkere jas, die haar van kin tot knieën omsluit als een soutane, terwijl ze zenuwachtig haar sigaretjes telt. Dan begint ze te praten, snel en met een vastberaden uitdrukking op haar gezicht. Waar heeft ze het eigenlijk over? Ik heb geen zin haar kromme, met Nederlandse klanken doorspekte Engels te ontrafelen. Ik herken het woord eat of meat, maar kan er verder niets zinnigs uit opmaken. Ik kijk op mijn horloge en onderdruk een geeuw.

Misschien heeft ze het over de geringe portie vlees geserveerd in het centrumrestaurant, een immer weerkerende klacht. Op een paar vegetarische sikhs na zijn onze asielzoekers fanatieke vleeseters. Je zou vermoeden dat een wankele sociale status vleesconsumptie in de hand werkt. Je ruikt het als je langs de toiletten van de woonunits loopt: de penetrante geur van de kettingrokende vluchteling-carnivoor.

Ik ben dringend aan een pauze toe.

‘Sigaretje roken, Michidma?’

In de gang loop ik Roton tegen het lijf. Voor ik hem kan ontwijken heeft hij mijn hand gegrepen. Hij noemt mij zijn vriend. Wie anders kan hij hier vertrouwen? Zijn hoffelijkheid is soms stuitend. Sinds hij een witte identiteitskaart (een voorlopige verblijfsvergunning) heeft kunnen bemachtigen, draagt Roton alleen nog keurige pakken en werpt zich op als de beschermer van de sans papiers, meer in het bijzonder de vrouwen.

Zoals verwacht begint hij over de hongerstakers, die na de persconferentie van de vorige avond hun actieterrein naar het restaurant hebben verplaatst. Een goede zet volgens hem, zo drijven ze de druk op. En of ik het spandoek heb gezien? Zijn idee, verklaart hij trots. Hij begrijpt de weerstand van de andere gasten niet; zelf vindt hij het niet erg dat het restaurant nu noodgedwongen gesloten is. Hij knipoogt. ‘Ik heb altijd een voorraadje op mijn kamer, all kinds of food, haha.’

Ik mompel ‘Heel goed, mijn jongen, doe zo voort’, en slaag erin hem af te schepen door in de sanitaire ruimte, enkel toegankelijk voor personeel, binnen te glippen.

[p. 591]

‘Thank you, sir,’ roept hij me na.

Ik slik een tablet ms direct en drink wat water uit de kraan. Misschien heeft het met mijn leeftijd te maken, ik ben veruit de oudste op de dienst en blijkbaar de enige die geen goed gevoel heeft bij de recente ontwikkelingen. Gevreesd mag worden dat de hongerstakers met de restaurantbezetting een tactische fout hebben gemaakt. Je verspert niet ongestraft de toegang tot het voedsel.

Door het raam zie ik Michidma in de regen staan. Haar ouwemannenjas valt open, ze draagt een kort leren rokje en een kiwigroen topje. Ze tatert in haar gsm, waarschijnlijk een Nokia - asielzoekers hebben een neus voor goede elektronica.

Ze krijgt gezelschap van Roton. Het gerucht doet de ronde dat hij met zijn witte kaart de vrouwen in het centrum probeert te verleiden. Wie met hem trouwt, zou automatisch ook een verblijfsvergunning krijgen. Ik vraag me af of hij succes heeft met zijn praatjes. 's Nachts ligt hij eenzaam op zijn kamertje, verkent in gedachten met zijn vingers en lippen Michidma's lichaam, trekt zich af en vangt zijn zaad op in een vuile keukenhanddoek, die hij met een beschaamd gebaar onder het bed schuift. Ze is mooi, dat moet gezegd. Ze heeft een charmant snuitje en hongerige lippen. Ze is geen kind meer, in andere culturen een aanvaardbare prooi.

De vertrouwenspersoon in een asielcentrum neemt een neutraal imago aan. Hij mag observeren, maar daar houdt zijn betrokkenheid op. De neutraliteit bepaalt zijn identiteit, hij kan niet vrij zijn. Toch voel ik een diepe afkeer voor de gladde Birmees.

Als ik later het ongewenste-intimiteitenformulier ter klassering naar de sociale dienst breng, zitten mijn collega's aan de koffie en verslinden de reclamefolders. Ze zijn zich van geen kwaad bewust, geloof ik, en zijn met z'n allen op zoek naar een voordelig geprijsde kinderwagen. Ze vormen een hecht team, dat voel je, zo'n bondgenootschap van ambtenaren met een gedeeld verwachtingspatroon. Nochtans heb ik niet de indruk een indringer te zijn, ik vraag me zelfs af of ze mijn bezoek wel hebben opgemerkt.

Het is opgehouden met regenen als ik Michidma oppik om haar naar unit Echo terug te brengen. Er hangt een gespannen sfeertje in de lucht. Hongerlijders uit de hele wereld hebben zich verzameld voor de ingang van het restaurant. Tekenend voor de ophanden zijnde moeilijkheden is de aanwezigheid van de Balkanezen (spoilerkoppen zoals wij ze hier noemen vanwege hun lage uitstekende voorhoofden), altijd paraat om een robbertje te vechten. Ze wachten af, onafgebroken telefonerend, met een air van zwaarwichtigheid, alsof hun telefoontjes belangrijker zijn dan die van jou. Ik realiseer me plots wat Michidma me op het einde van

[p. 592]

ons gesprek probeerde duidelijk te maken: het arme meisje heeft honger, waarschijnlijk heeft ze nog niet ontbeten.

In de gegeven omstandigheden lijkt het me veiliger ditmaal niet over het plein terug te wandelen. We hebben nog maar net de elektronisch bewaakte zone verlaten en de beschutting van de aanplanting opgezocht, of de hel breekt achter ons los. Er klinkt geroep en geschreeuw. Ik zie mijn collega's in paniek naar buiten hollen. Blijkbaar heb ik me net op tijd uit de voeten gemaakt.

Aangevuurd door het kabaal rent Michidma voor me uit, slalommend tussen de kastanjebomen en de schurftige berken, alsof alle mannen van het asielcentrum achter haar aan zitten. We volgen een zompig pad over heuveltjes, langs belachelijke chalets die de vroegere militaire loodsen met hun roestige inhoud hebben vervangen en die de wandelaar een vals vakantiegevoel moeten geven. Uit het struikgewas stijgt een rotte geur op. Ik hap naar adem en hoor mijn hart in versnelling kloppen.

Soms vragen mensen me of het allemaal de moeite loont wat ik hier doe. Toegegeven, ik spendeer hier toch maar weer mijn kostbare tijd aan een hopeloos geval.

We blazen uit in de schaduw van unit Echo, die er verlaten bij ligt. Michidma heeft haar jas uitgedaan en steekt een sigaret op. (Negenennegentig procent van de asielzoekers rookt gemiddeld twee pakjes Marlboro per dag; daarvoor beschikken ze over een budget van vijf en een halve euro zakgeld per week.) Ik sta nu heel dicht bij haar en ruik haar zweet. In haar hals klopt een ader. Weent ze? Op haar armen zie ik de littekens van de verwondingen die ze zichzelf met een scherp voorwerp heeft toegebracht. Gegeneerd wend ik mijn blik af.

De grens tussen affectie en verleiding is flinterdun, wellicht wordt er daarom zo weinig geknuffeld in de hulpverlening. Ik weet dan ook niet wat me bezielt als ik haar, overmand door medelijden wellicht, in mijn armen klem. Ze verzet zich niet als ik haar rug streel. Ze verzet zich nooit, ik denk dat ze me vertrouwt. Ik zou haar vader kunnen zijn. Haar lichaam schokt. Met een kinderlijke blik kijkt ze naar me op, haar gezicht nat van de tranen, uit haar neus komt een grote blaas snot. ‘Mister Kuzniak,’ zegt ze, ‘I'm so afraid.’

Ik hou haar stevig vast en fluister aangedaan: ‘Rustig maar, meisje, alles komt in orde.’ Ik kan haar toch niet de waarheid vertellen.

Ik twijfel er echter niet aan dat ons gesprek, hoewel het ook dit keer niets heeft opgeleverd, voor Michidma een bijzondere betekenis heeft gehad. Het horen van de eigen stem kan het slachtoffer troost bieden. We hoeven ons niets te verwijten. Alles wel beschouwd pakken we het fenomeen van het seksueel geweld kordaat aan: we beschikken over een

[p. 593]

inventarisatiesysteem én een werkingsplan, waarmee we het kwaad bij de wortel willen aanpakken.

Beneden ligt het asielcentrum in zijn geometrische constellatie met centraal het plein waar het volk blijft toestromen. Het spandoek boven de ingang van het restaurant is verdwenen. Uit het geharrewar maak ik op dat er een gevecht gaande is. De spoilerkoppen rennen achter iemand aan, ik meen Roton in zijn chique pak te herkennen. Misschien hebben ze gewoon honger en zoeken ze een slachtoffer om hun frustratie op af te reageren. In dat geval kan ik hun keuze begrijpen, maar hij is wel een van de weinige niet-rokers hier. Het heeft iets grappigs zoals ze hem opjagen en langzaam insluiten, alsof ze met getrokken messen tikkertje spelen. Voor een westerling zijn hun spelregels soms moeilijk te begrijpen.

In de verte klinkt een sirene die snel naderbij komt. Blijkbaar hebben mijn collega's de hulpdiensten gebeld. Je kunt niet ontkennen dat ze over een zeker gevoel voor logica beschikken; zo slecht heb ik het met hen dus nog niet getroffen.

Ik neem Michidma bij de arm en leid haar zachtjes naar binnen. Het voordeel van ms direct is dat je er rustig van wordt. Als je geen overdreven verwachtingen koestert, is er niets om je zorgen over te maken.

Speciaal voor onze alleenstaande minderjarigen hebben we een trendy decor gekozen, hygiënisch en functioneel, met bakstenen en betonnen muren en metalen stutbalken in waterig paars. De sporen die de opeenvolgende bewoners hebben nagelaten zijn dan ook miniem. Kale, ruwe wanden dwingen respect af. Je steekt geen punaise in steen of beton.

In tegenstelling tot de jongens slagen de meisjes er soms in hun kamer een persoonlijk tintje te geven. Michidma deelt haar kamer met een Tibetaans meisje. In een hoek onder een portret van de Dalai Lama staat een aandoenlijk altaartje met bloemetjes, potjes water en overrijp fruit, dat een weeë geur verspreidt. Het bewijst dat onze gasten het zich hier ook knus kunnen maken, hun eigen veilige nestje, als ze willen, zeker op een miezerige lenteochtend zoals deze.

Achter Michidma's bed hangt een spiegel in de vorm van een hart, omrand met schreeuwerige neprozen. Ik kijk naar mijn spiegelbeeld, mijnheer Kuzniak, de man van middelbare leeftijd in zijn gekreukelde pak. Mijn gezicht is ook niets bijzonders. Ik val niet op. Niemand mist me, terwijl ik toch een serieuze staat van dienst heb. Maar Michidma lacht me aan met die mysterieuze glimlach van haar.

Ik hoor de sirene nu heel dichtbij komen, het scherpe geluid boort zich in mijn schedel en snijdt als een gloeiende laserstraal mijn gedachten in stukken. Het licht neemt af, dat is een vast gegeven. Ik herken ook de andere details: de wolk van parfum, het jonge zweet, de string, het

[p. 594]

enkelbandje, het rood, het zachte rood van de hoer, dat alle oneffenheden in de huid gladstrijkt. Ik voel dat ze nu voor me knielt. Het ene volgt op het andere, alsof er grondig over nagedacht is.

Toegegeven, het ritueel verfijnt zich, we raken op elkaar ingespeeld en verzorgen onze timing beter. We laten ons door niets afleiden en stevenen recht op ons doel af. Toch gaat er een schok door me heen als ze haar handen op mijn heupen legt. Telkens weer schrik ik me een hoedje als ze dat doet. God, haar warme adem dringt door de stof van mijn broek.

Wat moet ik doen?