De Gids. Jaargang 169

[p. 518]

Werner Herbers
Een onaangekondigd stuk muziek

Een langzaam deel, ergens bij maat 64. De viool zet een ijle melodie in, ondersteund door zacht wiegende blazers en diepe bastonen. Een paar maten verder ligt alles stil, een atonaal akkoord, maar wel zeer welluidend, als een fluwelen harmonie. Je denkt aan Schönberg, de aartsvader van de radicaalste vernieuwing in de muziek sinds mensenheugenis. Ook in het eerste deel waren al flarden van diens Kammersymphonie te horen, maar Schönberg kan het niet zijn, daar klinkt het te Frans voor - en te speels. Van wie is het dan wel? Het moet uit de jaren twintig of dertig van de vorige eeuw zijn.

Dat eerste deel was spannend opgebouwd, een steil, heuvelig landschap, nauwelijks platte of vals-platte stukken, climax na climax met weldadige rustpunten ertussen. Na weer een uitbarsting van het hele ensemble lijkt de hoornist een duw te krijgen: ‘Allez, nu jij alleen!’ Er volgt een hoorncadens met wilde sprongen en driehoekige loopjes, hij mag er van de componist ook zelf wat bij verzinnen, wat een uitdaging! Als hij is uitgeraasd, speelt hij het voorgeschreven slotmotief en iedereen valt hem bij voor een laatste gemeenschappelijke klankstorm.

Dan, met één aai over het notenpapier, worden alle wilde noten weggevaagd en bevinden we ons in een geheimzinnige overgang naar een andere wereld, het langzame deel, met strakke, uitgesponnen klarinetnoten, zwevend en nevelig, tot die viool en de blazers er een lichte beweging in brengen.

Geen Schönberg dus, een van zijn leerlingen misschien? Te lichtvoetig voor Berg, te weinig intellectueel voor Webern, te ‘bourgeois’ voor Eisler - maar wie dan wel?

[p. 519]

Er waren er zoveel. Het interbellum was de rijkst geschakeerde en kleurrijkste periode van de hele muziekgeschiedenis, waar atonaliteit en jazz de uiterste grenzen vormden van een bonte, bruisende wereld vol nieuwe idiomen en stromingen, die ten dele al voor de Eerste Wereldoorlog waren ontstaan maar pas erna tot bloei kwamen. Van Dada tot Nieuwe Zakelijkheid, van Agit-prop tot Constructivisme, van ‘Zeitoper’ tot ‘Ausdruckstanz’, Gebruiksmuziek, Gemeenschapsmuziek, Radiomuziek, Machinemuziek, Shimmy en Dodecafonie, van Schönberg tot Schwitters, van Alban Berg tot Billy Barton: de kunstwereld was creatief en inspirerend en bracht honderden artiesten voort die deze tijd kleur, elan en allure gaven. Zij bezaten allen een grote mate van originaliteit. Zij lieten zich inspireren door hun omgeving, maar de beïnvloeding was beperkt, grotendeels ‘van mond op mond’. Tv of cd's bestonden nog niet, de radio marginaal - in 1923 waren er tweehonderd luisteraars, in 1931 had nog maar de helft van de Berlijnse huishoudens zo'n abominabel klinkend ding in huis en de meeste componisten hadden geen uitgever en zeer beperkte uitvoeringsmogelijkheden.

We luisteren verder, grote verstilling, ieder instrument draagt een spaarzame, uitgekiende noot bij; dit is te poëtisch voor Hindemith of Krenek, zou een jonge Honegger dit geschreven kunnen hebben? Maar de harmonieën hebben een vleug Duits laat-expressionisme, Zemlinsky? Schreker? Drie strijkers zetten een drieklank neer met fluisterend hese flageoletten, daarboven kronkelt de hoorn, hij speelt én zingt tegelijkertijd een heuse tegenstem; daar zal hij hard op gestudeerd hebben, dat is duivels moeilijk en als het niet goed lukt klinkt het lachwekkend.

Het blijkt de inleiding te zijn tot het laatste deel, een wervelend avontuur, een rit door een drukke stad met weinig stoplichten, ritmische botsingen tussen blazers en strijkers à la Bartók. Geen verrassingen meer tot en met het stretto einde, een soort wielerafdaling van de Poggio met eindsprint op de Via Roma. Geen kans meer op onthullende noten die een auteur verraden.

De afkondiging.

De ontluistering is groot, de verrassing en bewondering evenzeer:

[p. 520]

‘U hebt geluisterd naar het Septuor, in 1936 prijswinnend stuk op de Henri le Boeuf-compositiewedstrijd tijdens de “Soirées de Bruxelles”, van de Duits-Peruaanse componist Rudolph Holzmann.’

Rudolph wie?!

Rudolph Holzmann, geboren in 1910 in Breslau, studeerde viool, piano, hobo, compositie en orkestdirectie, benevens een paar jaar medicijnen, vertrok in 1933 uit Duitsland, zwierf door Europa (België, Frankrijk, Zwitserland, Engeland) en vestigde zich in 1938 als hoboleraar in Peru. Hij richtte er het Orquestra Sinfónica de Lima op, waarin hijzelf viool speelde tot hij er artistiek leider van werd. In 1957 volgde zijn benoeming tot leraar orkestdirectie aan het Conservatorio Nacional, maar een uiteindelijke, in Peru hooggewaardeerde positie als muzieketnoloog bekleedde hij vanaf 1964 aan het nationale instituut voor volksmuziek en -dans in Lima, later ook aan een nieuwe universiteit in Huánco.

Wij waren Holzmann op het spoor gekomen door zijn onderscheiding op het Brusselse concours voor jonge componisten. Het Concours Henri le Boeuf was de voorloper van het nu zo vermaarde Concours Reine Elisabeth en de jury telde indertijd illustere figuren als de componisten Arthur Honegger en Albert Roussel onder haar leden.

Het kostte twee jaar om erachter te komen dat Holzmann nog leefde en waar hij woonde. Zijn vreugde bleek groot, toen er na zeventig jaar belangstelling voor zijn werk bleek te bestaan in ‘zijn’ Oude Werelddeel. Maar de uitvoering van het Septuor door de Ebony Band liep ernstige vertraging op toen de muziek maar niet wilde arriveren. Naar later bleek, was de postauto van Huánco naar Lima overvallen door bandieten, de bestuurder gedood en de lading geroofd. In de week dat wij uiteindelijk het stuk gingen repeteren stierf Holzmann in het verre Peru...

Waarom wil het publiek steeds weer dezelfde stukken van dezelfde componisten horen? Waarom durven concertorganisatoren zo weinig avontuurlijks te programmeren? Waarom wordt tegenwoordig bijna alles afgemeten aan kijk- en luistercijfers, marktgerichtheid en geldelijk profijt? Van beroemdheden en hype-componisten

[p. 521]

als Sjostakovitsj wordt alles gespeeld, ook al zijn sommige stukken niet om aan te horen, juweeltjes van onbekenden blijven onopgemerkt. Wij missen veel als we de muziek van Holzmann, Regamey, Schimmerling, Kahn, Toch, Wolpe, Schulhoff, Burian en al die anderen niet kennen. Zonder hun mooie noten is de muziekgeschiedschrijving incompleet.