De Gids. Jaargang 166

[p. 179]

Jan Jacobs Mulder
Aan het graf van Job in het dorp Uz

Door een zandstorm tussen Hatarikka en Arpad opgehouden, lukte het mij niet mij tijdig aan te sluiten bij de stoet die u naar uw graf zou dragen. Dat spijt mij meer dan ik u kan zeggen. Na het bericht dat u zich voor het laatst had uitgestrekt te midden van uw kinderen ben ik hierheen getogen. Ik had u nog graag in de ogen willen kijken.

Men vertelde mij, Job, dat u vermoedelijk onder deze steen ligt. In ieder geval in de buurt van deze steen, het schijnt ook de rode steen links te kunnen zijn of die roze met die okerachtige vlekken die nogal scheef ligt. Uw zeven zonen hebben het mij niet precies kunnen vertellen. Zij hebben kennelijk moeite te erkennen dat u niet meer tot de levenden behoort en bent toevertrouwd aan de zegenrijke, maar dorre aarde. Zoals ieder levend schepsel heeft ook u, oud en leeg, de ogen moeten sluiten. Of hadden zij, die nieuwe, godvruchtige zonen en die mooie dochters gedacht dat God u, uit wroeging, het eeuwige leven zou schenken? God en wroeging?

Laat mij u alsnog bewenen. Mijn knechten hebben aan de voet van de heuvel een kamp opgeslagen en de vermoeide dieren de dorst gelest. Ik heb hier een kleed op de kiezels gelegd en wij zullen deze nacht, onder de ogen van de sterren, dicht bij elkaar zijn. Hoewel ik u nooit heb mogen ontmoeten, ben ik in gedachte vele dialogen met u aangegaan. Door uw veelgeprezen standvastig godsgeloof is uw faam door het Eufraatdal gestroomd en verwaaide ook naar mijn gewesten.

Nee, nee, ik zal niet tot u spreken zoals uw vrienden Elifaz, Bildad en Zofar deden en ik zal zeker niet als Elihu de oppertrooster trachten uit te hangen. Bewaar me! Wat ik van die vrienden heb mogen vernemen maakte mij niet vrolijk, Job. Bange, moralistische braveriken zijn het die omslachtig oorzaak en gevolg door elkaar husselen en u een oorzaak hebben proberen aan te smeren omdat zij meenden het gevolg waargenomen te hebben! Vergeldingscausaliteit! Ja, ja, maar, laten wij niet vooruitlopen op eventuele conclusies.

[p. 180]

Nu de schemer ons gaat omringen wordt het tijd dat ik als oprechte twijfelaar een aantal vragen ga stellen. Retorische vragen. Over God, Satan en de weddenschap.

Laten wij er niet omheen draaien, u als godvruchtig mens zou zijn gestraft omdat uw godsvrucht ongeloofwaardige vormen zou hebben aangenomen! God bestaat het, goed te keuren dat zijn trouwste zoon wordt gestraft voor zijn standvastigheid. God als kleine, verwende klier die zonodig een weddenschap moet winnen! En wanneer hij dan heeft gewonnen omdat u onverzettelijk in uw geloof blijkt te zijn, maar u zich, terecht, beklaagt over het leed dat zo onverdiend over u is uitgestort, reageert de Almacht als door een zelf gecreëerde wesp gestoken en preekt u toe dat hij de schepper is van al wat leeft en groeit en u een vorm bent wiens kennis en verstandelijke vermogens volstrekt onvoldoende zijn om hem, Jahwe, te kunnen beoordelen!

Hoe nu, Job. De door u aanbedene handelt als kleine mens en beroept zich daarna op zijn majesteit! En u accepteert de terechtwijzing! ‘Slechts van horen zeggen had ik van u vernomen, maar nu heeft mijn oog u aanschouwd. Daarom herroep ik en doe boete in stof en as.’ Na deze devote likkerij krijgt u alle vroegere bezittingen terug! Welvaart als beloning voor bewezen trouw en volgzaamheid! De omgekomen vrouwen, geliefde zonen, aanbeden dochters, knechten en zonen en dochters van de knechten en al het vee doen er niet zoveel toe. De tranen van het verdriet, niet over het aangedane onrecht, maar over het gemis van de gekoesterde geliefden, het is om niet geweest! Om niet! Gods weddenschap was immers gewonnen?

Stel u voor, Job, dat er van een weddenschap geen sprake is geweest. Een gedurfde premisse! Vooruit, geen God noch Satan! Zij bestonden niet dan slechts als bedenksels van wankelmoedige geesten! Probeer dat aan te nemen!

De Sabeeërs sloegen toe omdat zij uw rijkdom wilden stelen.

Is dat zo vreemd, het begeren zijns naaste? Menselijk, al te menselijk, nietwaar?

Ook de Chaldeeën vormden bendes en stalen de kamelen en doodden de knechten terwijl op hetzelfde moment achter de heuvel een storm opstak die uw huizen deed instorten waardoor uw vrouwen en kinderen werden bedolven!

Wij trotseren regelmatig stormen en de ene storm blijkt vernielzuchtiger dan de andere. Diezelfde stormwind voerde valse zaden mee die uw huid deden barsten en voedsel gaven aan bulten en etterende zweren. De Chaldeeën hadden andere stammen beroofd zoals

[p. 181]

zijzelf door stammen waren bestolen en ook zij hadden andere verdedigers van have en goed gedood. Stormen hadden andere huizen omvergeblazen en velen waren alreeds als kind bezweken onder zweren.

Alleen u, Job, was dat nooit overkomen. De stormen hadden uw bezittingen nog nooit bereikt en vijandige stammen hadden uw rijkdom nooit ontdekt. U dacht in een gesloten verbond met uw God te hebben kunnen leven in geruststellende vrede en plotseling lijkt dat verbond verbroken. De onbegrepen verdoeming door een onbegrepen Almacht.

Job, waar is uw ware devotie? Waar is uw geloof in eigen lot? Waarom mogen gebeurtenissen niet op zichzelf staan en u omgorden als een huid. Waarom moet er altijd sprake zijn van oorzakelijkheid, moet het gevolg worden gevonden in machten ver weg, die onzichtbaar zijn, raadselachtig en niet aanspreekbaar. Waarom moet er een Hogere Macht worden bijgesleept die een afspraak gaat maken met een andere Hogere Macht. Alsof Hogere Machten kinderen zijn die elkaar de loef willen afsteken. U beweert niets te hebben gedaan! Wie wil dat niet geloven? Maar al had u gehandeld als uw vijanden! Al had u gestolen, knechten gedood en vee geroofd! Zou u dan ook getroffen zijn door de rampen die u overvielen? Natuurlijk wel! U bent getroffen door het toeval! Zoals ieder mens door het toeval wordt getroffen!

U bent noch beloond, noch gestraft!

U hoort aldoor, maar u hebt niet verstaan.

U heeft aldoor gezien, maar niet opgemerkt!

Er bestaat mysterie, Job! De goddelozen leven even lang als de gezalfden en worden even rijk of blijven even arm als de uitverkorenen!

U bent de rijke Job, bedolven onder overvloed, en u bent de beklagenswaardige Job, zittend op de mesthoop, zweren krabbend met een potscherf. En dan bent u opnieuw de rijke Job. Overspoeld door rijkdom en opnieuw gezegend met een kinderschare.

En altijd bent u dezelfde Job van Uz gebleven. Altijd dezelfde! En Hogere Machten hebben nimmer ingegrepen!

U ruste in vrede.

En ik, ik kijk nog een ogenblik naar de sterren voordat ik de ogen ga sluiten.