De Gids. Jaargang 164

[p. 163]

Dirk van Weelden
De horlogemaker en de dichter

Het bijschrift is beknopt: ‘Mugnier, Roustabout/New Orleans 1890 (ca.).’ Op het eerste gezicht voegt het niets toe aan wat er op de foto is te zien. De houding van de man die op de stapel juten balen leunt is stoer. Dit is zijn territorium. Dat hij een ‘roustabout’ oftewel een dokwerker of sjouwer is, lijkt voor zich te spreken. Tussen de nog net zichtbare schepen is een Mississipiraderboot herkenbaar en in combinatie met de skyline van de stad in de verte en de zwarte sjouwer is het niet moeilijk te raden dat de foto gemaakt is in het Zuiden van de Verenigde Staten aan het eind van de vorige eeuw. Een bijna overbodig bijschrift. Bijna, want de naam van de fotograaf is werkelijke informatie.

Is dit minimalisme een voorbeeld van het ideale bijschrift? Dat valt te bezien. Van een zo beknopte toevoeging aan een foto verwacht je op z'n minst dat ze feitelijk juist is. En dat is maar gedeeltelijk het geval. Van de man met de lange benen, die zo nadrukkelijk de camera negeert en toch een voordelige pose aanneemt, is bekend dat hij werkte als roustabout, maar ook dat hij in een leerfabriek en bij de spoorwegen werkte. De man is oneindig veel beter getypeerd als de moedige en bevlogen dichter die hij was, op deze foto nog ongeknakt, sterk en jong. Verder staat Mugniers naam vermeld als maker van de foto, maar er zijn redenen om aan te nemen dat de gefotografeerde man, met de vuist in de zij en het geheven been, de compositie van het beeld van tevoren heeft bepaald en dat Mugnier in dit geval alleen de camera heeft bediend. Op zijn minst noem je dat een gedeeld auteurschap.

Mugnier is George Francois Mugnier, geboren te Zwitserland in 1857. Rond 1868 emigreerde hij met zijn ouders naar New Orleans. Hij leerde het vaderlijke vak van horlogemaker en opende een uurwerkwinkel aan de Exchange Place. Halverwege de jaren tachtig begon hij zich bezig te houden met de fotografie. De introductie van de droge glasplaattechniek maakte het fotografisch procédé praktischer en goedkoper. Tot in de jaren twintig van de twintigste eeuw

[p. 164]

fotografeerde hij de stad New Orleans en omgeving. Niet alleen de gebouwen en het landschappelijk schoon, maar vooral het leven in de straten, aan de kades, op en aan de Mississipi en op de plantages rondom de stad. Bijzonder aan zijn foto's is niet alleen de technische perfectie, maar ook zijn aandacht voor het dagelijkse leven van de gewone, lees, zwarte bewoners. Hij bouwde een bescheiden faam op als chroniqueur van stad en regio en schonk na zijn dood zijn gehele verzameling glasplaatnegatieven aan het archief van de stad New Orleans. Er staan zoveel scherp afgebeelde Afrikaans-Amerikanen op, herkenbaar naar tijd, plaats en soms beroep, dat zijn werk een waardevol archief is voor genealogische instellingen, die het raadplegen om de soms enige bestaande foto van een voorvader/moeder te vinden. Pas veel later, in de jaren zeventig, werd Mugniers werk in boekvorm uitgegeven.

De roustabout/dichter op de foto is Achilles Spartacus Davis, geboren op 30 juli 1866 en vermoord in oktober 1931. Zijn vader, Zachery Davis, was als vrij man in dienst van een blanke advocaat in New Orleans, die werd geruïneerd tijdens de Burgeroorlog. Plaatselijke stemmingsmakers veroorzaakten een hetze tegen hem. Zijn praktijk werd geboycot en zijn huis in brand gestoken. Een represaille voor zijn dissidente opvattingen over de slavernij en de afscheiding van de Unie door de Zuidelijke staten. Zachery was een geletterd en antireligieus man, die op zijn eigen bescheiden maar vurige wijze alle vormen van geleerdheid en wetenschap aanbad. Achilles Spartacus Davis werd geboren als zijn oudste zoon op de dag van grootscheepse rassenrellen in zowel Memphis als New Orleans. Aanleiding was de weigering van de staat Louisiana om het veertiende amendement op de grondwet te ratificeren, waarin aan ieder burger ongeacht zijn ras, geloof of voormalig slaafschap fundamentele burgerrechten werden gegund, zoals het stemrecht. Aanvaarding van dit amendement was een voorwaarde voor herstel van Louisiana als lid van de Unie. De zwarte bevolking was in de meerderheid en zag zich gesteund door de federale overheid, bemand door Noordelijke radicale republikeinen. Het uur voor de definitieve vernedering van de voormalige onderdrukkers had geslagen. De aspirant-staatsburgers gingen massaal de straat op en moeten in een verbaasde roes hebben verkeerd van hun plotselinge moed en macht. Een ervaring die Zachery inspireerde bij het kiezen van de naam voor zijn zoon.

Achilles Spartacus Davis ontving niet veel meer scholing dan die zijn vader hem kon geven. Hij oefende een dozijn beroepen uit,

[p. 165]

Mugnier, Roustabout, New Orleans, ca. 1890

[p. 166]

zonder uitzondering laaggeschoold of ongeschoold werk. Zijn passie gold de dichtkunst, vooral de variant die we het leerdicht noemen, waarin kennis niet alleen overgedragen maar ook bezongen wordt. Zijn grote voorbeelden waren Lucretius' De Rerum Natura en het ‘prose poem’ Eureka, an essay on the material and spiritual universe, van Edgar Allan Poe. Wanneer hij op de kade staat en Mugniers sluiter zich opent is hij zesentwintig jaar oud en vol overtuiging bezig aan zijn levenswerk, het leerdicht The Electric Sun, een hybride mengsel van ervaringen en herinneringen die hij aan ‘wetenschappelijke’ analyses onderwerpt en visionaire bespiegelingen over elektriciteit en magnetisme. Zijn dichterschap, zo verklaart hij, staat in dienst van de zoektocht naar een machine die de menselijke stem vastlegt door middel van magnetisme. Veel van zijn mooiste passages bezingen de timbres en ritmes van menselijke stemmen.

Davis' tragiek is dat hij niet over de knowhow en financiële mogelijkheden kan beschikken om zijn opmerkelijke technische intuïtie te ontwikkelen. Zijn armoede en het oppermachtige racisme verhinderen hem in contact te komen met mensen die vergelijkbare ideeën proefondervindelijk onderzoeken. Daarbij komt dat hijzelf een menselijke magneet is, die een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op de meest uiteenlopende figuren. Keer op keer moet hij met noodsprongen en geweld ontsnappen aan gevaarlijke situaties. Het leidt ertoe dat hij veel reist. Eerst naar Memphis en St. Louis, later ook naar San Francisco. In 1908 sluit hij het manuscript van The Electric Sun af en weet hij het via vrienden in handen te spelen van Mortimer Burroughs, een telg uit het geslacht van de rekenmachinebouwers uit St. Louis, dat de International Business Machines Corporation (ibm) oprichtte. Deze oudoom van de schrijver William Seward Burroughs, is ook voorzitter van de American Association of Electrical Engineers en een filantroop. Hij geeft Davis' werk, een band met bijna zeshonderd bladzijden kolkende, technisch-hallucinante poëzie, in eigen beheer uit, in een oplage van vijfhonderd exemplaren, maar pas in 1934, na Davis' dood.

In de jaren tien en twintig is Davis vaak voor langere perioden in San Francisco. Daar publiceert hij in The Free Man, een tijdschrift van een utopisch-anarchistische splinterpartij, een reeks prozagedichten onder de titel Living in Lies. Het zijn uit een enkele alinea bestaande stukken van duizend tot tweeduizend woorden. Het eerste verscheen in 1912, het laatste in 1929. Twee keer, respectievelijk in de jaren dertig en veertig, verschijnen er kleine bloemlezingen uit deze reeks in brochurevorm bij een kleine politieke uitgeverij in Chicago.

[p. 167]

In de prozagedichten van Living in Lies is te lezen dat Davis zijn geloof in het eigenhandig vervaardigen van een machine voor magnetische geluidsopname heeft verloren. Veel meer ziet hij zijn eigen hersens als een magnetische machine en zijn geschriften als instrumenten om leugens te ontmaskeren. Dat gebeurt onvermijdelijk, dat beseft hijzelf ook, door middel van halve waarheden en leugens. Ieder leven, iedere stem is strikt genomen een leugen. Niemand kan de waarheid bevatten, omdat ze het samenstel van alle levens, alle feiten, alle stemmen is; de werkelijkheid zelf. De waarheid zal altijd onbegrepen en onopgelost blijven, maar er is wel een strijd om kennis gaande: die om het veroveren van een zo objectief en helder mogelijk inzicht in de werkelijkheid. De wetenschap kan afrekenen met de kwaadaardigen, die hun leugens gebruiken om macht over anderen uit te oefenen. De absolute verschoppeling die hij is, losse arbeider, armoedige zoon van zwarte slaven, staat dichter dan wie ook bij die wetenschap: die van de harde feiten.

Het brandpunt van de prozagedichten is het racisme en het cynisme van het industriële kapitalisme. Davis is even fel in zijn woede en scherp in zijn analyses wanneer hij zijn blik richt op racisten en uitbuiters, als wanneer hij de zwarte gemeenschap en de arbeiders in het vizier krijgt. De titel, leven in leugens, slaat dan ook vooral op de vele vormen van zelfbeperking en zelfbedrog waaraan zwarten en arbeiders zich schuldig maken. Ze kruipen weg onder de vleugels van een religie, een vakbond of een aantrekkelijke, maar machteloze leider, in plaats van te beseffen dat rijkdom in kennis schuilt. Kennis levert de mogelijkheid machines te bedenken en te bouwen. Machines zijn de bron van macht en geld. Machines, en bij voorkeur elektrische machines, zouden de vrienden van de onderdrukten moeten worden en de kennis van de evolutie van die ‘mute bodyspirits’ hun enige geloof. Het rassenvraagstuk is een waan die het best met superieure onverschilligheid kan worden benaderd. ‘Race, ah, nature does not care, science should not care, and art is careless by definition.’

Davis keert rond 1930 terug naar New Orleans, waarschijnlijk om in te trekken bij een van de vele kinderen die hij verwekte. Zijn gezondheid laat hem in de steek en hij staat bekend als een wandelaar, een rondzwervende zonderling. Op 16 november 1931 wordt zijn stoffelijk overschot aangetroffen bij een verlaten plantage buiten New Orleans. Hij is met touwen aan een mangroveboom vastgebonden en als schietschijf gebruikt. Alles wijst op een rassenmoord die ongeveer een maand eerder moet zijn gepleegd.

Davis' zuster, Diana Elektra Davis, dreef een pension in de stad

[p. 168]

en hield altijd een kamer vrij voor haar komende en gaande broer. Na zijn dood trof men daar een chaotische verzameling onderdelen aan voor elektrische apparaten. Batterijen, spoelen, weerstanden, microfoons, radiobuizen en vele telefoons in staat van demontage. Diana beweerde, zonder een geschreven testament te kunnen overleggen, dat haar broer zijn gehele aardse bezit wilde nalaten aan Gertrude Stein, die hij beschouwde als geestverwant: ‘Stein and me are both twentieth century literary geniuses, but our tragedy is we misunderstand ourselves.’ Omdat er geen manuscripten werden gevonden besloot men Diana's bewering te negeren.

Hoe weet ik dat de man op de foto Achilles Spartacus Davis is en dat hij het auteurschap van de opname deelt met Mugnier? In het stadsarchief van New Orleans bevinden zich de glasplaatnegatieven van de fotograaf. Daarbij zitten ook enkele papieren. Een ervan is een crèmekleurig vel van 21 bij 18,5 centimeter met daarop een potloodtekening van een kade met aangemeerde rivierschepen, een groepje mannen met hoeden op afstand, een glurende jongen met flaphoed, een olielamp en een beugelfles en een stapel gevulde jutezakken waartegen een rijzige zwarte sjouwer leunt. Zijn vuist staat in de zij, zijn ene been ligt opgetrokken op de bovenste zak. Hij kijkt vastberaden en souverein uit over het water van de rivier.

Aan de keerzijde van het papier staat, in een andere hand dan die van Mugnier, met inkt geschreven:

Plan For Photography. In Fact.

The day with the Watchmaker. Kind fool.

Refuse the Money. No offense. Nothing for sale.

A Trade. An Image for ever.

Unique me in eternal script of Electric Sun.

Light writes. Camera lies.

Nobody can read & whites deaf.

To decipher the sounds in city of men.

Secret: no darkness no light.

October 21 1892 from ASD to GFM. In Fact.

Het is een document dat de basis vormt voor de volgende gevolgtrekkingen. Ten eerste dat dit de enige bekende foto van de dichter Achilles Spartacus Davis is. Ten tweede dat hij in ruil voor zijn medewerking als model aan de foto van Mugnier eiste dat het beeld werd gemaakt in overeenstemming met zijn ontwerp. Ten derde, dat Mugnier hiermee akkoord ging maar de identiteit van de dichter en zijn mede-auteurschap van het beeld in latere jaren verzweeg.

[p. 169]

Het zijn vaststellingen die de foto de allure van een allegorisch portret verlenen. En bovendien de foto onthullen als een spoor van een merkwaardig moment van nadering tussen de gegoede, Zwitsers-Amerikaanse horlogemaker en de straatarme, Afrikaans-Amerikaanse dichter. Een dag aan de oever van de Mississipi waarop een ‘mute bodyspirit’, de glasplaatcamera op zijn driepoot, de werelden van Davis en Mugnier elkaar liet aanraken.

Het bijschrift dat in de catalogus bij deze foto staat is voorbeeldig in zijn beknoptheid, maar een halve waarheid. Het suggereert bovendien dat de foto, zoals alle foto's, een waarheidsgetrouwe weergave van fysieke feiten levert. Maar deze foto is bij uitstek een bewijs dat mechanisch vastgelegde lichtvlekken een illusoir beeld opleveren van de werkelijkheid, ja zelfs een vorm van goed gemaskeerde fictie zijn. Heel even was dit beeld inderdaad te zien, op 21 oktober 1892 en Mugniers glasplaat legde het vast. Maar het is niet meer dan een misleidende fractie van het moment, van die dag, van de nadering tussen Davis en Mugnier die kon plaatsvinden en kon worden bewaard dankzij de camera. Het ideale onderschrift bij een foto bevat dat wat je niet kunt zien. Bij deze.