De Gids. Jaargang 162

[p. 491]

Kees Bokweide
Van de leesplank
Meisjes-rock 'n roll

Wiens kont? De titel van deze verhalenbundel mikt op een Pavlov-reactie van potentiële boekenkopers, die besluiteloos langs de zwaar beladen boekentafels slenteren. Ze lezen de titel Kont achteruit. Hoerig en zonder het te kunnen helpen vormen ze zich al fantaserend een beeld van hoerig achteruitgestoken konten. Om die fantasieën te beteugelen moeten ze het boek wel oppakken en erin gaan bladeren. Dat is het idee. Het omslag geeft namelijk weinig houvast; een drabberige foto van een waterpartij die een strand ontmoet, zij het dat het zand vervangen is door een zogenaamd grafisch element. De scheidslijn tussen beide is een slingerende zilveren lijn. Op het achterplat staat een foto van de schrijfster, maar haar kont is in geen velden of wegen te bekennen.

Er staan negen korte verhalen in dit dunne boekje en een vluchtige diagnose is genoeg om vast te stellen dat de hoofdpersonen ervan jonge vrouwen zijn. Negen jonge vrouwen! Zouden het hun konten zijn? De koper in spe wil gretig op zoek naar de konten van de hoofdpersonen. Hoe zien ze eruit? En wat gebeurt er als de bekende illusieloze, stoer-melancholieke Landvreugd-dames hun kont eenmaal hoerig achteruitgestoken hebben?

Op bladzijde veertien, de vierde bladzijde van het eerste verhaal, krijgt de lezer ondubbelzinnig antwoord op zijn vragen. Plaats van handeling is een coffeeshop, gedreven en bevolkt door Marokkanen, waar onze hoofdpersoon een bardienstje draait na een bezoek aan het ziekenhuis waar een enkele weken oude foetus uit haar baarmoeder is weggezogen. Ze vergelijkt het geluid van de curettage met dat van het machientje waarmee de tandarts speeksel wegzuigt.

‘Een van de jongens bij het tafelvoetbalspel zingt met de muziek mee en draait met wijdgespreide armen rondjes. De anderen lachen en klappen. Ze stampen op de vloer en trekken hun rug hol. Kont achteruit. Hoerig.’

Het zijn dus geen illusieloze, stoer-melancholieke vrouwenkonten, maar de achterwerken van spijbelende Marokkaanse jongens, die door de titel in de schijnwerpers zijn gezet. Gefopt! Het is een grap, een typische Landvreugd grap. Ik kan u verzekeren, zo bevat het boek er nog een paar en veel vrolijker wordt het niet.

Dat is ook nadrukkelijk niet de bedoeling. De verschuiving van veelbelovende vrouwenbillen naar de pose van de tafelvoetballende jongens heeft een heel andere functie. Het is een dubbelzinnig beeld tenslotte. Zijn de jongens hoerig, in homo-erotische zin? Of spelen ze hun fantasie na en ironiseren ze hun beeld van het ideale meisje? Het gevolg is dat de lezer terechtkomt in het perspectief van de hoofdpersoon, die de jongens ziet. Een hoofdpersoon die zich op aandoenlijke wijze flink houdt ondanks de overweldigende verwarring in haar hoofd. Even later is ze de bezitter van de coffeeshop oraal ter wille. Niet omdat zij het wil, maar omdat hij het wil. Zoals ze de zwangerschap heeft afgebroken, niet omdat zij dat wilde, maar omdat haar vriendje Olivier, een mislukte acrobaat, dat wilde. De context waar-

[p. 492]

in de lezer gefopt wordt maakt de grap nogal wrang. Het is exemplarisch voor het werk van Hermine Landvreugd, het is haar thema in het klein.

Waaruit bestaat de verwarring die de hoofdpersonen van deze verhalen teistert? Zoals veel personages in literaire fictie lopen deze dames niet over van dadendrang. Ze verlangen er niet naar iets te doen. Daar zijn mannen voor. Die willen tegenstanders bevechten, slimme (criminele) deals bedenken, een carrière als acrobaat of breeduit en ploerterig consumeren, wat ook nog een hele klus is.

De vrouwen in dit boek hebben geen agenda, geen plan. Maar erg hebberig zijn ze ook niet. Ze zijn niet van het soort dat mannen manipuleert om veel geld en aanzien te veroveren. Hun wensen zijn bescheiden. Ze waarderen modieuze merkkleding, dure zonnebrillen en gymnastieken om een platte buik te houden, maar daar houdt het mee op. Wat willen ze dan? Dat er van ze gehouden wordt, natuurlijk. Wie geen macht of geld wil en geen lol heeft om iets te ondernemen, heeft alleen nog de liefde. Hier begint de verwarring.

Van de romantische liefde (het verhaal van verliefdheid, die op de onthulling van de ware Jacob uitloopt en het begin markeert van een levenspad waarlangs trouw en ontrouw, werk en kinderen en het hand in hand genieten van de oude dag en de kleinkinderen in het verschiet liggen), van deze liefde hebben de hoofdpersonen van Landvreugds verhalen geen hoge pet op. Zeg maar gerust dat ze het bestaan ervan niet erkennen. Toch zijn verhoudingen met mannen en de kinderen die daar het product van zijn de zaken waar het leeuwendeel van hun aandacht naar toe gaat. Als ware liefde onmogelijk is, dan rest er alleen nog de veiligheid, de koestering en bescherming die mannen kunnen bieden. Maar ook al komen de vrouwen in deze verhalen verre van dom over, ze maken een fatale fout: de mannen die ze uitkiezen zijn misschien handig en hardhandig in het beschermen van hun vrouwtje, op het gebied van koestering, ja zelfs vriendschappelijke aandacht schieten ze volledig te kort. Ze zijn egoïstisch, ongeïnteresseerd, respectloos.

De vrouwen hebben daar een scherp oog voor. Maar hun verlangen om verlost te zijn van de noodzaak iets te willen in het leven is groter. Ze willen niets hebben, ze willen niets doen, ze willen niets willen. Ze willen er alleen zijn; maar dat kunnen ze niet op eigen houtje, daarvoor moeten ze bezeten, beschermd, gekoesterd worden. Al het laconieke en ingehouden proza ten spijt, dit is pure zelfdestructieve romantiek. Een soort meisjes-rock 'n roll, des te duidelijker daar de vrouwen geen waardering hebben voor de zachtere, intellectuelere mannen om hen heen. Zij hunkeren naar gespierde zwarte boksers, zelfverzekerde criminelen, naar Ronnie Brunswijk en zijn harem in de Surinaamse binnenlanden. Je gaat er bijna van denken dat ze ernaar verlangen zulke mannen te zijn.

Dat alle onverschilligheid, lompheid en regelrechte vernederingen zelfs de aan een zekere pijn verknochte vrouwen af en toe te veel worden is begrijpelijk. Dan spelen ze met het idee om hun langs de weg pissende man te laten staan en weg te rijden met de auto. Of ze fantaseren op hun donkerste momenten, zoals tijdens het gedwongen pijpen van een hond, dat ze het doen om niet te hoeven bestaan. Een helicoptervlucht wekt het verlangen verstrooid te worden in het oneindige blauw van de lucht, als as na een crematie. De met ufo's bedrukte boxershort van de coffeeshop-eigenaar roept het beeld op van een landende ufo, die de vrouw meeneemt in een zwart gat om nooit meer terug te keren.

Een ander voorbeeld van zo'n ontsnappingsfantasie laat de krampachtigheid van dit type rock 'n roll-romantiek zien. Het staat in het verhaal ‘Rotbeesten voor Hunter’. Daarin bezoekt een jonge deeltijd-moeder met vrienden het kunstdorp Watou in België, waar een tentoonstelling van Panamarenko te zien is. Deze kunstenaar maakt al dertig jaar fantasievliegmachines. Moderne kunst met een ge-

[p. 493]

schifte, trieste ondertoon maar een vrolijk jongensachtig voorkomen. Citaat: ‘Het mooiste dat ik zag was een vliegtuigje, bestaande uit twee glanzend metalen vleugels, met daarop gemonteerd wel twintig kleine propellertjes. Daar stond het, in die kleine spierwitte ruimte, de vlucht afwachtend die nooit zou komen.

“Er zijn heel tedere machines nodig/om op een mooie dag naar nergens te vliegen.” Waar ik dat vandaan heb weet ik niet.’

Maar wel zo slim om te weten dat het uit een gedicht komt, getuige de slash die de strofescheiding aangeeft! Toen ik dit las schoot me te binnen dat er nog veel meer plekken zijn aan te wijzen waar de hoofdpersonen een geestelijk leven blijken te hebben dat met opzet, noem het een soort stuurse koketterie, aan het oog van de lezer onttrokken wordt. Er zijn toespelingen op het schrijven van verhalen, zoals in de fantasie over het deel uitmaken van de harem van Ronnie Brunswijk. Daarin zegt een vriend: ‘Gewoon op de bank ploffen en je laptop inpluggen zeker. Geniaal boek wordt dat. Spinnen schieten en Brunswijk pijpen!’ Verder komen de beroemde oorlogsroman van Remarque, de Franse bestsellende filosoof van de zin van het leven en het altruïsme en de biografie van Mapplethorpe ter sprake. Maar nooit zonder excuus, nooit zonder dooddoener in de trant van: ik heb het niet op boekenkennis, dat vind ik te intellectueel geformuleerd (sic!) of, ook een goede: andermans zwakte stemt tot zelfreflectie, daar houd ik niet van.

Landvreugd is goed in het oproepen van de rauwe werkelijkheid van een bepaald soort vrouwelijke wanhoop. Dat doet ze handig en met ingehouden humor. Maar er wringt iets. Reve doet zich ook graag dommer voor dan hij is, maar hij gebruikt bij voorkeur een striemende ironie om de intellectuele duiders van zijn decadent-romantische wereldbeeld op afstand te houden. Landvreugd laat haar personages defensief blaffen tegen alles wat zweemt naar hogere cultuur of intellectualiteit. Dat is niet handig, want in plaats van iedere verwijzing naar kunst of literatuur te verzwijgen, suggereert ze ondanks de dooddoeners hoeveel waarde er voor haar in schuilt. Zo stoer als ze schrijft over relationele ploertigheid, drugs, prostitutie en het seksuele leven, zo beschaamd en vol excuses is ze als het over kunst, filosofie, poëzie en literatuur gaat. Ervan uitgaande dat kunst het ervan moet hebben dat de kunstenaars van hun zwakste kant hun sterke punt maken, zou je zeggen: Hermine, doorbreek het taboe! Schaam je nergens meer voor, vooral niet voor je goede hersens, je kennis van films, beeldende kunst, en literatuur en kom er schaamteloos voor uit wat een kick het schrijven van goede verhalen is. Ik wens je nog veel tedere machines toe.